Máis aló do prato: os problemas da distribución e consumo de alimentos

Que impactos ambientais, sociais e sanitarios se derivan da produción e consumo de alimentos? Para poder respostar a esta pregunta resulta preciso ter en conta diferentes aspectos do modelo agroalimentario entre os que se poderían sinalar: o modo en que son producidos os alimentos, os quilómetros que percorren desde a produción ao consumo, a maneira de transportalos, o desperdicio, o seu nivel de transformación e procesado, se son produtos da estación, etc. A actual globalización económica e do sistema alimentario significa máis produción alimentaria industrial, alimentos viaxeiros desde lugares remotos, xeneralización de comida rápida, baratas e ultrapocesadas, dispoñibilidade de alimentos estacionais en calquera momento do ano... E con estes cambios tan profundos agroman crecentes impactos negativos de diversa índole, tanto a nivel local como a escala do Planeta. Impacto ambiental da produción de alimentos A nivel ambiental, o impacto global máis importante derivado deste sistema vincúlase coas emisións de gases de efecto invernadoiro, que son os principais causantes da aceleración do cambio climático e do quecemento do Planeta. Concretamente, o sistema agroalimentario mundial contribúe con ata o 30 % desas emisións. Maior é a súa contribución á contaminación dos océanos e das masas de auga potábel: 78% da súa eutrofización é causada pola agricultura. Algúns impactos ambientais do sistema alimentario ocorren a miles de quilómetros de distancia do lugar de consumo dos produtos. É o caso dos efectos da produción industrial de carne. As granxas de porcos, de aves ou de vacas usan cereais ou oleaxinosas que chegan ao Porto da Coruña desde Indonesia, Australia ou Arxentina. Será nestes países onde se producen efectos nocivos para o ambiente a as persoas. O caso da soia é paradigmático. Base da alimentación animal industrial intensiva, a súa produción de monocultivo, produce deforestación, require o uso masivo de praguicidas que contaminan augas, terras e persoas. Todo iso para termos carne economicamente barata. A UE importa arredor de 15 millóns de toneladas anuais de soia, España, arredor de 3 millóns... A UE importa arredor de 15 millóns de toneladas anuais de soia Canta poboación sería posíbel alimentar cos cereais e a soia que comen os animais estabulados se foran destinados directamente ás persoas? Importamos, por tanto, condicións laborais negativas, contaminación e impactos ambientais negativos. Outros impactos ambientais son derivados das nosas condutas alimentarias. É o caso do desperdicio de alimentos. No ano 2012 estímase que cada persoa habitante en Europa desperdiciaba arredor de 173 kg por ano de alimentos, o que totalizaría sobre 90 millóns de toneladas de alimentos. Reducindo o desperdicio de alimentos evitariamos ter que producir máis, causando menos impactos ambientais. E tamén aforraríamos diñeiro: estimouse que o desperdicio de alimento custa 143.000 millóns de euros ao ano, contabilizando tanto o propio desperdicio de recursos coma o seu impacto ambiental. A globalización alimentaria tamén se pode verificar noutros ámbitos alimentarios que tiñan tradicionalmente un carácter marcadamente local, como acontecía por exemplo no ámbito do peixe. Antes, as rías galegas e os mares próximos eran un inmenso paraíso cheo de riqueza pesqueira. Hoxe, hai que pescar cada vez máis lonxe, a maiores profundidades, substituíndo cada vez de forma máis acusada pesca salvaxe por cultivo de especies mariñas e fluviais, confiando nas solucións “tecnolóxicas” da acuicultura que ocasionan novos problemas ambientais asociados. Con datos de 2016, as existencias de peixe existentes no Estado español chegaban só ate o 26 de maio. A partir dese día había que importalo todo. E os impactos sociais? Xa mencionamos na entrega anterior como o rural está ficar baleiro, aquí e arredor do mundo. Grave problema social que nunca cansaremos de recordar: sen mundo rural vivo, e con persoas, non hai futuro sustentábel. Pero hai máis... a alimentación é fonte de inseguridade social. Hai moitos alimentos pero os pobres non poden compralos. Producimos cantidades enormes de alimentos pero unha parte importante van destinados á produción industrial, deixando malnutrición e fame ao seu arredor. O modelo dominante desemboca nunha grande desigualdade alimentaria entre territorios, existindo lugares con grande escaseza e outros nos que existe fartura. Por outra banda, o proceso de concentración empresarial no ámbito alimentario é un proceso moi alarmante desde o punto de vista social. Megagranxas e megaproxectosprodutivos de monocultivo para producir alimentos baratos que contribúen a expulsar á agricultura familiar, sendo esta actualmente a principal responsábel da alimentación global. A agricultura estase a converter nunha actividade estresante que provoca depresión A agricultura estase a converter nunha actividade estresante que provoca depresión, baixa autoestima e enfermidades nos seus profesionais. Por outra parte ocorren continuos procesos de megafusións de empresas do sector alimentario, derivando concentración e control de diversas fases do sistema alimentario. A modo de exemplo, o 90 % do comercio mundial de grans está controlado por catro multinacionais e o 70 % da industria agroquímica (a que produce fitosanitarios para a agricultura) está en mans de só tres empresas. Crises sanitarias derivadas En tempos de Covid-19 xa todos somos conscientes dos efectos sanitarios derivados do cambio climático. O modelo agroalimentario globalizado tamén contribúe a iso, coa emisión de CO2, súa contribución á deforestación e á perda de biodiversidade. Pero hai máis... A dieta dominante (ultraproteica, ultraenerxética, ultraprocesada...) tamén ten efectos na saúde das persoas. Os datos da Organización Mundial da Saúde indican que máis do 50% da poboación europea ten sobrepeso e máis do 20% é obesa. As dietas non saudábeis son o principal factor de risco de enfermidades e de mortalidade en Europa, e afectan en maior medida os grupos sociais máis pobres. En Europa, os riscos asociados coa dieta son os responsábeis da metade das mortes e das incapacidades provocadas polas enfermidades cardiovasculares. Esas mortes e incapacidades relacionadas coa dieta supoñen na UE 102.000 millóns de euros cada ano. Pola súa banda, as enfermidades crónicas na UE supoñen outros 700.000 millóns de custo anual, e moitas delas están tamén relacionadas con dietas pouco saudabeis. En conclusión Neste contexto tan complexo e cunhas problemáticas tan diversas e relevantes, resulta imprescindíbel ter claro que outro modelo agroalimentario é posíbel baixo a aplicación de racionalidades ligadas á sustentabilidade. Efectivamente, avanzar cara a unha produción e consumo alimentos onde de maneira maioritaria estes sexan producidos localmente, consumidos en tempada e producidos cunhas técnicas respectuosas co medio ambiente é moi necesario hoxe en día desde os puntos de vista ambiental, social e sanitario. Ao noso redor podemos encontrar múltiples exemplos exitosos de agricultura ecolóxica Ao noso redor podemos encontrar múltiples exemplos exitosos de agricultura ecolóxica ou campesiña con efectos positivos moi beneficiosos a nivel ambiental e social, que fomentan a economía local mantendo a biodiversidade e xestionando os recursos propios da contorna. No mesmo senso, nos últimos anos están a aumentar os exemplos de consumo a partir de cadeas curtas de comercialización, onde os consumidores poden adquirir directamente os produtos ás persoas labregas no ámbito local apoiando e fortalecendo modelos agrarios e gandeiros máis sustentabeis. A extensión, multiplicación e o aumento de escala desta clase de iniciativas agroalimentarias positivas resulta de enorme interese para incrementar a nosa soberanía e seguridade alimentarias.