Gozar do Navea: Un río que deu refuxio á guerrilla antifranquista é hoxe unha Reserva Natural Fluvial

O Plano Hidrolóxico Nacional, icluíu no marco xurídico español o estabelecemento de reservas hidrolóxicas por motivos ambientais. Vén sendo a creación dun inventario de ríos que sexan unha escolma dos mellores conservados dentro da súa categoría. Así, se tiveramos que facernos unha idea dun río da montaña silícea exemplar, teriamos que pensar no río Navea polo que hoxe imos camiñar. Ese conxunto de ríos denomínanse Reservas Naturais Fluviais, que a literatura administrativa define como "aqueles cauces ou treitos de cauces, de correntes naturais, continuas ou discontinuas, nos que, tendo características de representatividade, as presións e impactos producidos como consecuencia da actividade humana, non alteraron o estado natural que motivou a súa declaración ". En resumo, un río ideal. O Navea é un dos tres ríos galegos na conca do Miño-Sil escollidos como Reserva Natural Fluvial. Na demarcación hidrográfica de Augas de Galicia existen outras trece. 16 ríos logo sumamos baixo esta categoría para Galiza. A Reserva Natural Fluvial do Navea está formada por dúas canles principais: o río Navea e o seu afluente o río das Casas. Nace o Navea no Alto de Gancedo, en Laza, e deita as súas augas no río Bibei logo de 41 quilómetros. Certamente deberiamos aclarar que, como sucede noutros moitos lugares do país, ten tamén este río varios nomes. Desde o seu nacemento até Edreira leva o nome desta aldea da montaña (río Edreira) e augas abaixo desta até o encoro de Chandrexa de Queixa colle o nome de río Queixa. Logo do encoro até chegar ao río Bibei é cando pasa a chamarse río Navea. Por tanto, aínda que a Reserva Natural Fluvial leva o nome de Navea, en realidade o roteiro facémolo polo río Queixa. Alén, da súa morfoloxía fluvial única, un val confinado e sinuoso, no referente á flora de ribeira destaca o hábitat de interese comunitario (91E0), Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior. E certamente, ameneiros e freixos están ben representado nos treitos da reserva. Amais destas especies é fácil atopar bídalos, cancereixos e acivros nas marxes que producen moitos froitos que serven de alimento á multitude de animais nos duros invernos do Macizo Central Ourensán. Á reserva está asociada unha fauna específicamente vinculada ao ecosistema de ribera, destacando a toupa de río (Galemys pyrenaicus), en perigo de extinción e ligada a hábitats fluviais ben conservados. Atópanse tamén a lontra (Lutra lutra) e especies pertencentes a outros grupos, como o merlo rieiro (Cinclus cinclus). Pero ao longo do camiño podemos observar unha grande diversidade de animais que inclúen insectos, como libeliñas ou bolboretas, e unha chea de réptiles aproveitando o sol. Moitos deles compartirán con nós o camiño pola beira do río. Os vieiros do Marío de Langullo A Reserva Natural Fluvial, é un percurso lineal duns 15 quilómetros. No seguinte código QR pódese descargar o mapa da mesma. Recomendamos dispor dun día completo para facer o roteiro, levando algo para xantar ao chegar a Edreira e logo desfacer o camiño. O roteiro comeza na "cola" do encoro de Chandexa de Queixa, collendo a pista que sobe da ponte, onde xa un panel nos índica o itinerario. Dende alí partimos, se ben outra opción, se imos en coche e a pista o permite, é avanzar até a área fluvial de Santa Cruz e saír desde alí. Boa parte do camiño farémolo pola pista que vai paralela ao río e que nalgún momento se eleva lixeiramente, permitindo observar o río desde o alto, e mesmo o seu leito, xa que as augas son ben transparentes. A uns tres quilómetros aproximadamente, atopamos A Ferrería, neste punto podemos gozar dun teixo (Taxus baccata), cun porte ben xeitoso, tendo en conta o devagar co que estas árbores medran. Temos aí que coller á esquerda e cruzar a ponte e seguir pola pista, ascendendo até coller novamente certa altura que nos permitirá ter unha boa perspectiva do río e dos montes polos que discorre. Seguiremos este vieiro uns tres quilómetros até voltar á beira do río, e logo doutros tres camiñando ao pé do Navea, chegamos a Edreira. Ao pasar as poucas construcións que hai, atoparemos o río das Casas á esquerda. A Reserva Fluvial do Navea é máis longa, pero este é o punto que recomendamos para dar facer parada, descansar e gozar dun río de montaña. Despois de deleitarse co lugar haberá que desandar o camiño. Outra alternativa de roteiro ben interesante é na Ferrería continuar a ruta até Teixedo, subindo pola corga de Torneiros. Aínda que esta opción non forma parte da Reserva Natural Fluvial, non desmerece un río escénico. Ao contrario, diriamos que aínda o mellora xa que neste caso non hai pista nin grandes camiños, aquí a ruta sen sinalizar vai entre sendeiros, carballeiras, prados e bosque de ribeira. Se decidimos coller esa variante, na Ferrería teremos que seguir o camiño que está por enriba do teixo e levar o río sempre á esquerda. Subiremos até atopármonos na aldea abandonada de Teixedo. Unha vez alí, a sensación de soidade, illamento e tranquilidade, non será fácil de esquecer e alén de paxaros, o vento ou o ladrido do corzo, e o son do río non escoitaremos máis nada. E tal é a incomunicación, que na Edreira viviron durante unha boa tempada guerrilleiros antifranquistas, entre os que estaba Mario Rodríguez Losada "o Pinche" ou Mario de Langullo e a súa cuadrilla. Alí en Teixedo é doado caer na conta do acaído que sería ese lugar para non ser atopado. Sexa cal sexa a opción de ruta que escollamos, estamos ante un río único no corazón dun territorio incomparábel de Galiza, o Macizo Central Ourensán; territorio dos últimos guerrilleiros antifranquistas e agora do lobo, a aguia real e dende hai pouco, do oso pardo.