O exceso de mortalidade supera o 1000% nos encoros con respecto ao mar

Desde 2016 até agosto deste ano faleceron afogadas 21 persoas nos encoros galegos, revelan as cifras da Real Federación estatal de salvamento e socorrismo. Até o 2020, exercicio do que a entidade prefire non transmitir datos territorializados, 85 persoas perderon a vida deste xeito no mar. Estes díxitos, por mor da diverxencia entre o número de zonas habilitadas de baño marítimas e as que se localizan en encoros -434 na costa e 8 nas represas-, amosan nestes anos un exceso de mortalidade nas áreas en encoros do 1113% en comparación cos espazos no mar. Incluso se engadimos no cálculo unha área de baño máis nas presas, por mor de que unha das dúas vítimas mortais en 2021, un cativo de 11 anos que afogou durante unha excursión escolar no encoro da Fervenza (entre Dumbría, Mazaricos, Vimianzo e Zas), morreu nunha zona que non estaba habilitada para o baño, o exceso de mortalidade continuaría sendo arredor de dez veces máis que no océano. O ano con máis óbitos foi 2016, cando se inaugurou este rexistro, con dez finamentos. No conxunto de 2017, faleceron tres persoas, unha en 2018 e cinco en 2019. Tras un ano en branco, corroboráronse dous pasamentos en 2021. En termos absolutos, as vítimas foron 16 homes e 5 mulleres. Os motivos para estas cifras varían desde o descoñecemento da zona por parte dos usuarios e o exceso de confianza até a falta de sinalización axeitada nas áreas de baño en encoros, pasando por unha orografía que nada ten que ver coa doutras masas de auga. “No mar a auga vai erosionando e o fondo sempre é o mesmo, mais nun encoro non sabes o que hai debaixo porque é artificial”, explica María Ángeles Fernández, socorrista e adestradora da Escola de salvamento de Almendralexo, en Estremadura, unha zona onde só contan con masas de auga continentais, polo que teñen moita experiencia en encoros e pantanos. Perigos principais Esta composición no vaso de auga do encoro fai que se poidan atopar “pólas no fondo do ano que se fundou a instalación, ou zonas de rochas ou de lama nas que quedas totalmente pegado ao chan”, relata. Ademais destas circunstancias, a auga “non é cristalina co gallo de que está estancada, polo xeral é turbia e non ves o fondo”, incide, advertindo de que “podes quedar enredado en calquera sitio”, unha situación que provoca varios accidentes fatais nunha zona que non deixa de ser un val inundado, polo que os cambios de altura poden supor caídas de varias ducias de metros no fondo en apenas uns pasos. No que ten que ver coa Administración, a presenza da sinalización “depende dos cartos", apunta Fernández. Para informar as e os usuarios destas áreas de baño son precisas unha serie de medidas, mais Concellos e Mancomunidades “meten moita présa para abrir as praias e non teñen os medios nin os avisos, xogámonola un pouco nós [as e os socorristas] pero é o noso traballo”, asegura, poñendo énfase en que o que se procura é obter a bandeira azul, polo que os paneis informativos céntranse nos servizos. Tamén indica que a meirande parte dos accidentes acontecen fóra da quenda de socorrismo, polo que fai un chamamento a incrementar os horarios e os meses nos que se brinda este servizo, tendo en conta que até outubro houbo días de calor con persoas facendo uso das instalacións. Ás bañistas e sobre todo ás familias que asisten con crianzas, recoméndalles que estean atentas en todo momento, tendo en conta as distintas situacións que se poden dar nunha fracción de segundo. Consultar coas profesionais Por isto, aconsella preguntar ás profesionais do salvamento da zona cales son os lugares máis seguros e as principais características, así como pór atención incluso cando se acude regularmente ao sitio, a causa das variacións de caudal que se poden producir no caso de que o encoro se dedique a produción hidroeléctrica, como se viviu este verán nas infraestruturas da Confederación Hidrográfica Miño-Sil. Así e todo, hai que ter en conta outros factores peculiares destas masas de auga, como unha menor flotabilidade que no mar, ou fenómenos como a estratificación. A carencia dun fluxo constante xera unha división de capas de auga, no verán son frías no fondo e quentes na superficie. Mais, ao flutuar en base ao clima a capa superficial, cando estes niveis achegan a súa temperatura autorregúlanse, nun proceso que orixina importantes correntes baixo unha lámina de auga que, en aparencia, está tranquila. Responsabilidade patrimonial O profesor de dereito administrativo e deportivo da Universidade de Estremadura, Pedro Brufao, aborda a problemática das mortes en encoros desde a perspectiva dos seguros e a responsabilidade patrimonial, apuntando que “as administracións non cumpren coa súa obriga de informar sempre” e que a casuística é moi variada. “Depende do tipo de seguro, se é unha visita organizada, se estaba ben preparada, desde o propio individuo até a entidade responsábel da saída e incluso a compañía eléctrica poden ser condenadas”, incide, mencionando a falta de sinalización axeitada nalgunhas zonas. Asemade, afirma que “moitas das chamadas piscinas naturais, nin son piscinas nin son naturais”, polo que hai que coñecer se o baño está permitido e ser conscientes de que “moitas non son legais”, e alerta de que hai que ter coidado tanto nas zonas localizadas por riba da parede do encoro como nas de abaixo. Estas instalacións “funcionan segundo a demanda, e poden activar as turbinas en cuestión de segundos, o que implica soltas repentinas de caudal” que se traducen nun impacto dunha tonelada por metro cúbico. Precisamente, isto é o que lle aconteceu ao lalinense Luis Benjamín González, que faleceu o 26 de xullo de 2020 mentres pescaba no río Miño á altura de Ourense. Contaminación Con todo, unhas das causas do perigo nos encoros da Galiza son “as verteduras por pouca ou nula depuración”, como no encoro das Conchas por exemplo, nos concellos de Bande e Muíños (comarca da Baixa Limia), afectado pola presión da gandaría no val da Limia. Alí saltou en agosto deste ano unha alerta sanitaria por escumas e natas de cianobacterias cunha alta probabilidade de efectos adversos para a saúde, o que levou a Dirección Xeral de Saúde Pública a ter que prohibir o baño. Porén, isto non evitou unha “notábel afluencia de turistas”, aseverou o BNG Celanova-Baixa Limia, que denunciou a falta de información por parte dos dous Concellos no tocante ás praias de Porto Quintela e Mugueimes. En Bande colocouse un aviso “nun lugar pouco visíbel”, cando a escasos metros, nun espazo de maior visibilidade, “mantense un cartel que afirma que a calidade das augas de baño é excelente”. Xa en Muíños, non hai ningunha clase de advertencia e até “os propios empregados municipais recoñecen que non hai aviso público ningún á vista dos bañistas, mentres diante deles a xente, familias enteiras, báñanse tranquilamente no encoro", narra a formación nacionalista, que cualifica a situación de “neglixencia grave” e acusa a Consellaría de Sanidade de non garantir que se cumpran as súas indicacións. Sinalización específica O Servizo Galego de Saúde (Sergas), organismo dependente da Consellaría e responsábel dos espazos de baño na Galiza, defende que cumpriu co Programa de vixilancia sanitaria inspeccionando as zonas de baño cada 15 días, e sinala que constatou que en Porto Quintela o cartel de aviso existía. Con respecto á sinalización específica nas áreas de baño en encoros, o Sergas asevera que a única que existe se refire só a unha estado de contaminación por cianobacterias, a pesar do alto nivel de mortalidade observado nas represas. Nós Diario tratou de estabelecer unha probabilidade arredor das defuncións nun ou noutro tipo de instalacións, mais nin o Instituto de Estatística estatal, o Instituto Galego de Estatística, Protección Civil, a axencia pública de Turismo, a Consellaría de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda ou a Consellaría de Sanidade contan con estimacións ou estatísticas sobre o uso das áreas de baño na Galiza.