Educar na paz e na non violencia máis alá do 30 de xaneiro, dos murais e das pombas

Cando se acaba de cumprir un ano do inicio da guerra en Ucraína e sen perder de vista a existencia doutros moitos conflitos activos no mundo, resulta pertinente incidir na educación para a paz, que fai parte dos currículos educativos de maneira transversal, para que o alumnado dispoña de información sobre estes conflitos así como das chaves para poder interpretala. Beatriz Martínez, mestra do CEIP Santa Baia (Boiro), María Carmen Rendo e María Teresa Abella, docentes do CEIP Os Tilos (Teo); e Sofía Rama, profesora do IES Félix Muriel (Rianxo) ofrecen distintas orientacións sobre as posibilidades de tratar esta temática nas aulas. Descifrando mensaxes de paz no CEIP Santa Baia A orde pola que cada ano a Xunta da Galiza aproba o calendario escolar, que se aplica a todos os centros financiados con diñeiro público, recolle entre as datas de obrigada conmemoración o Día Escolar da Non Violencia e da Paz. Se ben algúns centros se limitan a realizar un mural ou a facer unha xuntanza do alumnado no patio da escola, outros levan a cabo diferentes actividades para fomentar a paz e o seu estudo nas aulas. Teatro, prensa, radio, mapas e máis ideas para tratar a inmigración nas escolas Un destes colexios é o CEIP Santa Baia, en Boiro, no que, cada ano, a través das propostas lanzadas desde a biblioteca escolar, se preparan iniciativas novidosas que están a recibir unha grande acollida por parte das crianzas. A coordinadora da biblioteca do CEIP, Beatriz Martínez, explica que “todos os centros nos coordinamos coa biblioteca municipal para elixir un tema común e traballar todo ano arredor desa idea”. A temática deste ano é ‘Inventores e inventoras’. Para dar a coñecer as persoas que destacan neste campo, desde a biblioteca preparáronse cartas coa imaxe dun inventor ou inventora para agasallar os estudantes cada vez que levan prestado un libro. “No Día da Paz eliximos a Alan Turing, que inventou unha máquina -denominada Bombe- para descifrar o código que usaban os nazis para comunicárense na Segunda Guerra Mundial”, indica a docente. Ademais de entregar a carta de Turing, “puxemos mensaxes cifradas por todo o centro e, para que o alumnado puidese resolvelas, deseñamos un artefacto que chamamos Baia Bombe”. A través de dúas ruletas con letras, a medida que as crianzas xiraban a máquina, podían observar como unhas letras mudaban por outras até construíren unha frase con sentido. Ao descifrar as mensaxes, o alumnado podía ler citas recoñecidas relacionadas coa paz de personaxes históricos como Gandhi ou Teresa de Calcuta. A análise dos estereotipos de xénero é unha das actividades máis eficaces nas aulas Ademais, un grupo de estudantes leu un manifesto pola paz en galego e tamén en ucraíno, en solidariedade coa situación de guerra de Ucraína e aproveitando que un dos alumnos é orixinario do país. Obradoiros de chapas, pulseiras, origami e manualidades completaron as actividades da xornada. Análise de fotografías de guerra para traballar a paz O colexio dos Tilos, en Teo, tamén destaca polas actividades que leva a cabo no Día da Paz. Dúas mestras do centro, María Carmen Rendo e María Teresa Abella, poñen de manifesto que, ao igual que no CEIP Santa Baia, tamén contan con alumnado ucraíno e ruso. Estes estudantes participaron na proposta do ano pasado que consistía en gravar unha canción con mensaxes sobre a paz en galego, e traducindo algunhas partes da peza a ucraíno e a outras linguas propias do alumnado inmigrante. Ademais, desde a ANPA propúxose deseñar e elaborar unhas caixiñas para que as crianzas pintasen e decorasen, e posteriormente encher de lambonadas para mandar a Ucraína. Neste momento, o alumnado do centro está a traballar nunha actividade vinculada á fotografía. “Cada aula escolle varias imaxes relacionadas con conflitos, como un campo de refuxiados ou un tanque, e en conxunto reflexionamos sobre as sensacións que nos suxira esa foto”, explica Abella. Do voluntariado lingüístico á inmersión: propostas para prestixiar o galego Dependendo do curso e da idade das crianzas, a través desas reflexións elixen unha palabra, unha frase, ou, no caso do alumnado de cursos superiores, elaboran un poema, como produto final da actividade. Como cada ano, no CEIP Os Tilos tamén recuperaron actividades típicas desta conmemoración como a reunión no patio da escola na que o alumnado dos distintos cursos mostrou as pombas que deseñara ou a elaboración dun mural coas mans pintadas das crianzas. A paz e Castelao no IES Félix Muriel Tamén os centros de secundario, tal e como empraza a normativa, conmemoran o 30 de xaneiro como día da non violencia e da paz. No IES Félix Muriel, en Rianxo, vinculan a semana da paz coa figura de Castelao. “Levamos case unha década relacionando Castelao coa paz por dúas cuestións: porque naceu o 29 de xaneiro e por un debuxo que elaborou pedindo a paz”, explica Sofía Rama, profesora no IES. Tras o golpe de Estado franquista, en 1936, Castelao escribiu a frase “os pobos de España están agardando pola xustiza que as democracias prometeron” en varias linguas e acompañouna dun debuxo que, posteriormente, “miles de demócratas de Europa enviaron en forma de tarxeta postal á ONU a modo de reivindicación”, indica Rama. “A través dese debuxo comezamos a facer actividades coordinadas desde o equipo de Normalización Lingüística nas aulas”, engade. "Os que falan galego adoitan ser de aldea": actitudes lingüísticas diferentes entre o ensino público e privado Nesta mesma liña, en 2020 levouse a cabo un proxecto no IES que se chamou 'Postais de paz para Castelao', incluído na programación didáctica de todas as áreas lingüísticas. A actividade consistía en que o profesorado entregaba un debuxo de Castelao aos estudantes, ben dun dos seus álbums ou ben de Cousas, xunto coa respectiva lenda. “O alumnado debía interpretar o deseño e buscar na prensa actual unha imaxe ou unha fotografía que puidese vincular ao debuxo e, así, traducir á realidade do momento a creación de Castelao”. O estudantado debía redactar a interpretación que se lle pedía na lingua propia da materia na que estaba incluída a actividade (galego, castelán, inglés ou francés). Unha vez finalizada a tarefa, o seguinte paso consistía en deseñar unha postal. “Tiñan que dobrar unha cartolina pola metade e, nun dos lados, pegar o debuxo e o texto de Castelao e, no outro, a fotografía e a referencia á actualidade”, pon de manifesto Rama, quen acrecenta que “despois fixemos unha exposición con todas as postais na entrada do centro”. Este ano, o equipo de normalización mudou a proposta, mais mantendo a vinculación entre a paz e Castelao. “Deseñamos unha secuencia didáctica que chamamos ‘Castelao e a paz’ na que, partindo da pregunta: Que relación ten Castelao coa paz?, o alumnado debía investigar todo o que, anos anteriores, lle dabamos nós feito”, mantén Rama; “era como darlle a volta á actividade”. Medra a taxa de abandono escolar na Galiza e afecta un de cada dez mozos Desta forma, a pescuda debía concluír coa localización daquel debuxo de Castelao enviado á ONU, pois respondería á pregunta formulada polo profesorado. “Ese era o tesouro que tiñan que atopar”, engade a docente. “A segunda tarefa era facer unha exposición polas aulas dos cursos inferiores en parellas para mostrar o resultado do traballo”, conclúe a profesora.