Deslizándose en silencio sobre a auga

Me contaron lo abuelos que hace tiempo / Navegaba en el César una piragua”, di a célebre canción colombiana La Piragua. “Por las noches a los remos le arrancaban / Un melódico crujir de hermosa cumbia”. O tema, composto por José Barros, estreouse en 1969, aínda que xa levaba na mente do músico desde os oito anos, cando viu por primeira vez unha inmensa canoa mentres desfrutaba dun baño no río César, en Colombia. O termo piragua engloba dúas tipoloxías básicas: o caiac e a canoa O termo piragua provén da lingua taína e o seu significado orixinario era 'tronco oco'. A primeira referencia que hai en Europa da piragua encóntrase nos escritos de Cristovo Colón. Garcilaso de la Vega define o termo especificando que se trata dunha embarcación sen cuberta. A Real Academia Galega defíneo como unha 'pequena embarcación de remo e, ás veces, de vela, moi estreita, de pouco peso, e con quilla'. Cómpre precisar esta definición engadindo que pode estar tripulada por unha ou máis persoas e que se impulsa cun remo, denominado pa, que, a diferenza das outras embarcacións de tracción manual, non vai vai unido a ela, senón que o suxeitan na man os propios tripulantes. Ademais, nas piraguas, a diferenza doutras embarcacións como as barcas ou as traiñeiras, os ocupantes navegan de fronte. O termo piragua engloba dúas tipoloxías básicas: o caiac e a canoa. A principal diferenza entre ambas as modalidades é que no caso do caiac o remo é de dobre folla, o que permite unha maior velocidade, mentres que a canoa impúlsase cunha pa dunha única folla que se vai introducindo alternativamente a ambos os lados da embarcación. Orixe e historia O piragüismo nace da necesidade das persoas de trasladárense dun lugar a outro a través da auga en traxectos diarios e non moi longos. Para que o percorrido fose o máis rápido e cómodo posíbel, precisábase dunha embarcación pequena e manexábel, fácil de construír e de gardar. A piragua reunía todas estas características. Existe constancia de piraguas no antigo Exipto coas que a poboación se desprazaba polo río Nilo no ano 3.000 a.C. Tamén apareceron representacións de canoas nun mural de 1.150 a.C. na península de Yucatán, en Chichen Itzá, así como gravados de piraguas, datadas no ano 700 a.C., nas ruínas Tikal de Guatemala. Se ben hai constancia de que a piragua foi un instrumento crucial para o desenvolvemento das sociedades de diversas partes do mundo, aquelas nas que cobrou unha maior relevancia foron as árticas. Os esquimós que habitaban as rexións de Alaska, Canadá, Groenlandia e Chukotka, en Rusia, foron os primeiros en empregar unhas barcas recubertas de pel que chamaban qajaq, actualmente transcrito caiac. Estas embarcacións, que comezaron a usarse hai varios miles de anos, poden ser consideradas as máis antigas que continúan a empregarse hoxe en día. Os esquimós fabricaban as súas piraguas cunha estrutura de ósos recuberta de pel de foca e deixaban unha pequena abertura na cuberta co fin de que se axustase ao corpo da persoa tripulante e non permitise a entrada de auga. Adolfo Labrure, autor d'O Polo Ártico e os seus misterios, falaba desa unión da persoa á embarcación e afirmaba que “se [as xeracións] antigas visen seres como eses, metade persoas, metade barcos, teríanos clasificado como unha raza á parte, con maior razón que aos centauros”. Esa case metamorfose mostrouna o director Robert Flaherty no seu célebre documental Nanuk, o esquimó, estreado en 1922, no que mostra, nunha das escenas, como o protagonista chega á terra na súa piragua e saca dela toda a súa familia, can incluído, que viaxaba protexida no interior da embarcación. Pola súa parte, a outra variedade de piragua, a canoa, parece ter a súa orixe na costa leste de Canadá. Construídas a partir de madeira e ósos, as canoas canadenses tamén estaban impermeabilizadas con de peles de animais, ao igual que os caiacs esquimós. Tamén na zona do Caribe existe unha gran tradición de canoas, construídas principalmente de troncos da árbore jutahy baleirados e modelados. Ao igual que no Ártico, as piraguas foron utilizadas non só para o transporte, senón tamén para a práctica da caza e da pesca, así como tamén para a guerra. Xa na era moderna, o caiac foi introducido en Europa polos ingleses. Arredor de 1850 un avogado escocés, John MacGregor, construíu a súa propia piragua con madeira e tea, baseándose nuns bosquexos esquimós; bautizouna como Rob Roy. MacGregor converteuse no aventureiro máis universal neste tipo de embarcación, no que realizou numerosas viaxes na década de 1860 tanto por ríos como por mares, iniciando a práctica deportiva do piragüismo. MacGregor recolleu as súas experiencias en diversos libros de aventuras que se fixeron moi populares na época, dando a coñecer o caiac como deporte. Outro dos pioneiros do piragüismo deportivo foi Paul Caffyn quen, a comezos da década de 1880, se converteu na primeira persoa en dar a volta a Nova Zelandia en caiac, un éxito que o levou a seguir propóndose retos, como dar a volta a Gran Bretaña en 85 días. A mediados do século XIX comezaron a realizarse as primeiras competicións, que foron adquirindo con rapidez unha gran relevancia no panorama do deporte acuático. Na actualidade, existe unha gran variedade de modalidades de piragüismo de competición: o piragüismo de augas tranquilas, coas modalidades olímpicas de caiac e canoa para un, dous ou catro tripulantes (K1, K2 e K4 e C1, C2 e C4, respectivamente), e o piragüismo de augas bravas, na modalidade de slálom. Tamén se pode empregar a piragua para practicar surf e mesmo polo acuático. Recentemente, foron aparecendo diversos tipos de piraguas innovadoras como os caiacs con vela, que levitan sobre a auga, as piraguas catamarán ou mesmo as movidas por enerxía solar. Aínda que os seus usos cambiasen, sempre quedarán “los recuerdos en la arena / donde yace dormitando la piragua”.