Unha ciencia para todas. Unha ciencia para todos

Acabamos de pasar dúas das datas reivindicativas máis importantes (ou visibles) do feminismo: o 11 de febreiro, Día Internacional das Mulleres e as Nenas na Ciencia, e o 8 de marzo, o Día Internacional das Mulleres. Arredor destas datas agroman todo tipo de iniciativas e campañas lideradas por cidadás, institucións e empresas. Algunhas delas son accións coherentes co sistema de valores e o modo de actuar das organizacións promotoras. Outras, pasado o día 9 de marzo, van para o faiado ata o ano seguinte, ata que toque sacalas de novo. No que á ciencia respecta, a mensaxe da necesidade aguda de fomentar vocacións femininas acapara titulares e esforzos. Na maioría de titulacións STEM (Ciencia, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas), claves no mercado laboral actual e futuro, a caída de matrículas de mulleres é alarmante. Os estudos sinalan que as nenas a miúdo medran coa idea de que as disciplinas STEM son cousa deles e que as aptitudes femininas son inferiores nestes campos, o que mina a súa confianza e interese por estas materias. Estas actitudes, detallan eses mesmos estudos, están fortemente influenciadas pola familia, o contexto social e a imaxe que se presenta nos medios. Noutras titulacións, as mulleres son maioría ata etapas de posdoutoramento, momento no que empezan a desaparecer... porque aí tamén o teito de cristal segue a existir e o "gráfico tesoira" representa a realidade aínda neste 2023. A ciencia presenta, aínda por riba, o mesmo problema que o resto de profesións: un contexto social no que homes e mulleres aínda non compiten en igualdade de condicións. Do que se fala menos é da muller na ciencia, dos nesgos de xénero nas investigacións e nos datos. Porque aínda que así se presente, a ciencia non é neutra e moitas veces nin tan sequera é obxectiva e leva séculos considerando o masculino (o home) como a medida de todo. O home por defecto, a muller como anomalía. Perspectiva de xénero Falemos do deseño de automóbiles e a seguridade. É sabido que os homes son máis propensos a sufrir accidentes de tráfico e dominan as cifras de persoas gravemente feridas nos mesmos, pero agora temos datos que sinalan que cando unha muller está involucrada nun accidente ten un 47% máis de posibilidades de sufrir lesións graves, un 71% máis de lesións moderadas e un 17% máis de posibilidades de morrer. A razón hai que buscala en para quen se deseñan os coches. Quizais se esqueceu que -sen ser a única razón- por termo medio somos máis baixas, a posición e postura cambian e o risco aumenta. A ciencia non é neutra, nin sequera obxectiva, leva séculos considerando o masculino como a medida de todo O deseño do mobiliario, o tamaño dos móbiles (podedes manexalos cunha soa man?), os horarios e combinacións do transporte público, o número e uso de cuartos de baño, o estudo da saúde ocupacional das mulleres... A invisibilidade absoluta da muller e o gap dos datos segregados por sexo é tan enorme que para mergullarse en obras como A muller invisible (de Caroline Criado, de quen tomo aquí algúns datos) e ir abrindo a porta a esta realidade convén levar a cabo exercicios de relaxación e respiracións profundas para non acabar amolada o resto do día. Especialmente grave é a falta de perspectiva de xénero na investigación en medicina, onde historicamente se teñen obviado as variables de xénero e sexo de forma sistemática. Importantes institucións que financian investigacións, como a Unión Europea, engadiron recentemente a igualdade e mais a paridade de xénero como criterios de avaliación nas propostas de proxectos e solicitan que os experimentos, estudos e ensaios inclúan células, animais de experimentación e humanos de ambos sexos de xeito equilibrado. Un requisito razoable, se temos en conta que cando se obvian as diferenzas e se deixa de lado a metade da poboación, pasan cousas tan terribles como que a razón dun conxunto de mortes son tratamentos que non afectan igual a homes e mulleres. Suceden cousas como que non se recoñecen nin en consulta os síntomas de problemas de saúde graves en mulleres. E acontece que morren mulleres por esta fenda na academia, na investigación e nos datos. Todo isto sen citar temas "menores", como problemas de saúde exclusivamente femininos ou cousas en aparencia básicas como a anatomía da muller, que conta con partes que aínda se están empezando a estudar neste século. Por sorte, hai persoas facendo ciencia que non é neutra (pero si obxectiva) e toma parte pola inclusión. Ciencia e tecnoloxía con perspectiva de xénero, que teñen moi presentes os nesgos e as diferenzas tanto de sexo coma de xénero. Unha ciencia para todos. Unha ciencia para todas.