O Real Decreto-Lei 16/2012, de 20 de abril, modificou de raíz o réxime do dereito á saúde no Estado español e, entre outras consecuencias, anulou as tarxetas sanitarias das persoas inmigrantes en situación administrativa irregular, agás nos casos de atención de urxencia ou emerxencia por enfermidade grave ou accidente; embarazo, parto e posparto; persoas menores de 18 anos; persoas autorizadas para estaren no Estado español como solicitantes de protección internacional como vítimas de trata de seres humanos e de persoas sospeitosas de padeceren unha enfermidade que supoña un risco para a comunidade (programa de vixilancia epidemiolóxica). Porén, as trabas administrativas que impón a Consellaría de Sanidade a través do Sergas, segundo denuncian profesionais e ONG, chegan a impedir con frecuencia a atención sanitaria destes grupos que contempla a lei.

Ana Vázquez, nome suposto, é enfermeira nun centro de saúde da comarca da Mariña. Admite, en declaracións a Sermos Galiza, que é insubmisa ao que dita a lei, “as persoas profesionais temos máis sentido común que a norma e somos moitas as que atendemos inmigrantes que carecen de tarxeta”. Explica que, en teoría, deberían facturarlles os servizos, “sempre que non se presente a tarxeta e a persoa non entre dentro dos supostos recollidos pola normativa, hai que lles facturar os servizos con independencia da situación persoal e económica que teñan”. Para escapar dunha lei que considera “inxusta”, e ao igual que fan outros compañeiros e compañeiras, autocita as persoas doentes, “se a atención require dun seguimento, eu dígolle ao paciente que veña tal día a tal hora e, aínda que non figure na listaxe de citas, vou atendelo igual, aínda sabendo que incorro nunha ilegalidade”.

As trabas que impón o Sergas chegan a impedir o acceso á sanidade a grupos aos que a lei lles garante a atención

A insubmisión dos e das profesionais da sanidade vólvese máis dificultosa no servizo de urxencias dos hospitais, pois “as persoas doentes son filtradas polos administrativos. Eles recollen os dados e non poden obviar a carencia de número de tarxeta”. Nun centro de saúde é máis doado, di, “bordear a legalidade”. “A norma é moi perversa. Pasamos de prestar unha atención universal e gratuíta a facer unha atención que non é universal e que é gratuíta daquela maneira”, denuncia. Para esta enfermeira, a sanidade non debera ser unha cuestión “na que medien papeis polo medio”. “Que non toda a xente poida ter acceso á sanidade significa que a calidade da saúde da poboación vai diminuír”, explica Ana. Neste sentido, asegura que “as enfermidades infecciosas acaban repuntando se non hai sanidade gratuíta”. “Se unha persoa ten unha tuberculose, vai chegar á consulta cando estea mal de verdade e non poida máis, é dicir, cando xa estivo semanas e semanas convivindo con outras persoas”, engade. A enfermeira pon de manifesto que o nivel socio-económico inflúe negativamente en casos de doenzas infectocontaxiosas, “a menos nivel, máis probabilidade de padecer estas enfermidades”. Unha das cuestións que máis callou na opinión pública á hora de aprobar o Goberno do Partido Popular o real decreto lei que puxo couto ao acceso á sanidade foi a do “turismo sanitario”. A profesional do Sergas advirte da “falacia” desta teoría: “Posibelmente exista, pero nunha porcentaxe mínima e non en casos de persoas en risco de exclusión social,senón en caso de persoas doutros países da UE ás que se lles facturan os servizos”, afirma. “E no caso en que non se facturaron os servizos médicos foi por desleixo da propia Administración, pero o que fixo o Goberno baseándose nese suposto turismo sanitario foi dificultarlles o acceso ás persoas inmigrantes”, salienta.

Plan do Sergas

Após aprobar o Goberno central o real decreto lei, a Xunta de Galiza puxo en marcha o Programa Galego de Protección Social e da Saúde Pública, un plan que, en principio, xurdira para abrirlle a porta da sanidade a persoas que non teñen acceso polas vías ordinarias. En virtude do programa, poden acceder á sanidade pública, as persoas estranxeiras que estabeleceron a súa residencia habitual na Galiza e non teñan cobertura sanitaria de ningún tipo, leven cando menos 183 días empadroadas e non dispoñan de ingresos anuais na Galiza ou no país de orixe superiores ao IPREM, o Indicador Público de Renda de Efectos Múltiples, fixado para o 2016 en 532,51 euros ao mes.

Ás persoas sen tarxeta, o Sergas factúralles a atención con importes que acadan facilmente os mil euros

Para se beneficiaren do programa, o Sergas esíxelles aos interesados e interesadas o certificado de empadroamento; o libro de familia; a denegación de inscrición no rexistro central de estranxeiros; a declaración do IRPF; o certificado de ingresos no país de orixe e un certificado de que non procede a exportación do dereito á asistencia sanitaria. “Algúns destes documentos son de moi difícil acceso por parte de persoas inmigrantes que non teñen capacidade para ir aos seus países para conseguilos”, apunta Rosa Souto (nome suposto), traballadora social doutro centro de saúde da Mariña, quen acrecenta que “isto que recolle o programa do Sergas é a teoría, porque chegan a aducirse todo tipo de escusas para non lles dar a atención sanitaria de balde”.

O Sergas sinala que se unha persoa non pode conseguir a documentación e se o caso o xustifica, debe achegar un informe dunha traballadora social que valore se se dan as circunstancias de inclusión no programa e as circunstancias especiais que motiven a non presentación dalgún dos documentos. “Isto non é certo. Pídennos unhas veces informes e outros non”, critica Rosa, quen advirte de que “nós non temos capacidade para saber se esas persoas teñen ingresos no seu país de orixe ou familiares que lles poidan prestar cartos”.

Vulneración da lei

A traballadora social explica, en conversa con Sermos Galiza, que son tantas as casuísticas que, naqueles casos en que a lei garante a atención, as persoas non poden acceder á sanidade pública, “temos constatado como menores e embarazas non poden demostrar que teñen garantido o acceso á sanidade pública polos problemas que se lles poñen a nivel burocrático e acaba facturándoselles a atención”. “Imaxina, placas, analíticas… e unha factura de 700 euros ou de mil euros! E a xente morre de medo porque non ten capacidade económica. Despois vén onde as traballadoras social e nós facemos informes que acreditan que esas persoas tiñan dereito á asistencia de balde, segundo dita a lei, por seren menores ou embarazadas”, sinala.

"Cada día inventan unha escusa nova para que non teñamos a documentación completa"

A perversión do sistema é tal que ás embarazadas pídeselles unha acreditación dun médico ou médica do Sergas que dea conta de que, en efecto, están grávidas, “como non teñen tarxeta sanitaria non poden aportar a acreditación porque non poden pedir cita co médico. Cada día inventan unha escusa nova para que non teñamos a documentación completa”.

“Quen traballamos na sanidade pública estamos cansas de lles pedir os médicos e as médicas, de favor, que vexan estas persoas porque non hai posibilidade de citalas e administrativamente é inviábel. De feito, estas persoas sempre dependen da vontade dos compañeiros e compañeiras”, lamenta Rosa. “E aínda así, ao non estaren non Ianus –a ferramenta que recolle o historial clínico- non poden escribir nada no sistema, nin citalas para outro día… e non poden ter acceso á medicación. Esta xente fica nun limbo”, engade.

Falta de información

Rosa advirte da ocultación de información por parte do Sergas, “os pediatras que temos no centro saben que calquera neno ou nena ten que ser atendida, con independencia da súa situación administrativa, porque así o recolle a lei, pero, ás veces, chegan persoas a substituír que o descoñecen”. A mesma falta de información aprézase nos administrativos, agrega. Isto débese, segundo a traballadora social, a que á Consellaría de Sanidade “non lle interesa dar unha información veraz e precisa”.

ATRANCOS BUROCRÁTICOS

Unha bebé de orixe romanesa, sen acceso á sanidade durante 4 meses

A lei garante a asistencia sanitaria das persoas menores

A ONG Médicos do Mundo publicou un balanzo dos catro anos da aplicación do real decreto lei na Galiza en que dá conta das dificultades que sofren as persoas inmigrantes ás que a normativa lles garante o acceso á sanidade pública. “Temos detectado a través do noso traballo que se solicitan documentos extraordinarios, como o informe de denegación de asistencia sanitaria por parte do INNS para todos os menores con NIE”, denuncia a ONG, quen lembra que esa documentación non aparece recollida nin no documento de solicitude nin na instrución que regula o dereito do menor. Aliás, Médicos do Mundo indica que a lexislación non esixe en ningures a necesidade de ter unha valoración dunha traballadora social como requirimento para que os menores accedan aos servizos de saúde, cando a resolución do 31 de agosto de 2012 da Secretaría Xeral Técnica da Consellaría de Saúde recolle esa obriga.

Un dos casos denunciados pola ONG é o dunha bebé de dous meses, de orixe romanesa, nada no Estado español. O Sergas tardou catro meses e medio en resolverlle a cobertura sanitaria malia a súa condición de menor. A bebé atopábase nunha situación administrativa irregular por careceren os pais de recursos para obteren o pasaporte (o consulado de Romanía no Estado español atópase en Bilbao e é requirida a presenza dos dous proxenitores, co custo que implica). A nena, prematura, tiña dous meses e nai estaba moi preocupada porque non sabía se estaba enferma, xa que, desde que abandonara o hospital, non conseguira que a vira un médico. De feito, á semana de lle daren a alta, tiña pautada unha revisión polo hospital mais, cando foi, non a atenderon no centro de saúde por non contar co cartón sanitario.

A lexislación non esixe en ningures ter unha valoración dunha traballadora social para que os menores accedan aos servizos de saúde

Cando a nai da bebé foi preguntar ao INNS que debía facer para conseguirlle unha consulta á súa filla, comunicáronlle que tiña que ter pasaporte para poder incluír a crianza como beneficiaria súa. Unha vez a ONG tivo coñecemento, chamou ao centro de saúde, á traballadora social e á delegación territorial do cartón sanitario e conseguiu que a bebé recibise atención ese mesmo día. A partir de aí,Médicos do Mundo encetou a solicitude de cobertura como menor de 18 anos e, aproveitando unha itinerancia do consulado a Compostela, a ONG acompañou a nai para tramitar o pasaporte da bebé e para incluíla, así, como beneficiaria da muller. O prezo do pasaporte ascendeu a 100 euros e o transporte da nai (que non recibe ningún tipo de axuda económica) e do pai de Vigo a Santiago, a 20 euros. Unha vez recibido o pasaporte no domicilio, previo pago doutros 20 euros, Médicos do Mundo acompañou a muller á Comisaría de Estranxeiría para rexistrar a bebé e mais á Tesourería da Seguridade Social para lograr a atribución do número da SS á crianza e posterior inclusión como beneficiaria da súa nai.

Casos como os recollidos por Médicos do Mundo no seu informe demostran as dificultades ás que teñen que facerlles fronte mesmo as persoas cuxa atención está garantida por lei.

[Imaxe: Médicos del Mundo]

[Esta reportaxe foi publicada no número 218 do semanario Sermos Galiza, con saída o 20 de outubro de 2016 e á venda na loxa, e recibiu o Premio Johán Carballeira de Xornalismo 2017]