Rosa Cerqueiro: "Se o contexto é de tensión social, de non saír da situación, hai un aumento no risco" de suicidio

292 galegos e galegos quitáronse a vida en 2019. Os datos recentemente publicados polo Instituto Nacional de Estatística (INE) sitúan a taxa de falecidos por suicidios na Galiza en 10,81 por 100.000 habitantes, unha cifra só superada por Asturies, con 12,52 mortes por 100.000 habitantes, e practicamente tres puntos por riba da media estatal, con 7,82 decesos por 100.000 habitantes. De 292 mortes, 220 correspóndense con homes e 72 con mulleres, atendendo a unha tendencia que se manifesta no conxunto do ámbito peninsular. Os datos de 2019 atópanse na liña da serie histórica. As cifras máis altas corresponden a comarcas do interior de Lugo e de Trasancos. En 2018 Galiza rexistrou 290 falecementos por esta tipoloxía, 10,74 por 100.000 habitantes, sendo só superada no conxunto estatal por Asturias, con 13,4 por 100.000 habitantes e marcando unha diferenza de practicamente dous puntos e medio coa media estatal. Na mesma liña que noutros exercicios mantense a correspondencia de decesos entre homes e mulleres. A alta porcentaxe de suicidios na Galiza segue a ser obxecto de discusión entre as e os profesionais da saúde mental. Así, por exemplo, a portavoz do Movemento Galego da Saúde Mental, Rosa Cerqueiro, explica en conversa con Nós Diario que “a resposta é complicada”. “A realidade dos suicidios é complexa e por iso é fundamental investigar con persoas que o tentaron ou co círculo familiar daquelas que o consumaron. Os factores son múltiples, a idade, as enfermidades previas, a situación económica... mais faltan estudos apegados á realidade galega. A Xunta tiña anunciado un traballo antes do comezo da pandemia pero non sabemos nada del”, expón. A problemática galega O psiquiatra Víctor Pedreira incide na idea de Cerqueiro e sinala que non hai “unha única variábel”, senón que “hai variábeis”. “Nunha sociedade hai factores moi diversos, mesmo de carácter sociolóxico, cultural e ambiental. Hai Estados de gran precariedade onde a taxa de suicidios non é tan elevada. Na Galiza o envellecemento inflúe moi negativamente, pois está demostrada a súa relación cos suicidios. A medida que aumenta a idade, aparecen novas enfermidades, pérdense seres queridos, vanse deixando polo camiño os amigos e isto repercute no plano psicolóxico. A maiores, aumenta o illamento, que aquí pódese ver favorecido nalgúns casos pola dispersión territorial. E tamén están os factores ambientais, aqueles territorios de menor luminosidade favorecen os suicidios e por suposto que a intensidade da luz aquí non é comparábel coa área mediterránea”. "Nas autopsias de causas de suicidio non sempre se atopan patoloxías previas", di Simón O psiquiatra da área sanitaria de Ourense David Simón comenta, en conversa con Nós Diario, que “nas autopsias de causas de suicidio non sempre se atopan patoloxías psicolóxicas previas”. “Nas investigacións sempre se traballan con casos de suicidios consumados e non coas tentativas, porque en moitos casos o propio sistema non ofrece información sobre os mesmos. O que si é evidente é que nos meses posteriores a unha tentativa, esa persoa tende a repetila e por iso son moi importantes as unidades de suicidios, como a que funciona en Ourense, que lle prestan atención a eses casos”, afirma Simón, quen lembra que “existen estudos desde hai moitos anos que estabelecen relación entre as tentativas de suicidios e as crises económicas”. A conexión entre as crises económicas e a alza na taxa de suicidios está estudada desde hai décadas. Na Galiza, coincidindo cos anos máis duros da gran recesión, prodúcese un importante o aumento, chegando a alcanzar en 2014 376 casos, o que representa máis dun suicidio por día. En 2010 o número de suicidios situouse en 286, un número semellante ao de 2019; en 2011 foi de 311; en 2012 de 351; en 2012 de 331; en 2014 de 376; en 2015 de 309; en 2016 de 341 e en 2017 en 332, non baixando de 300 até 2018. Crise económica e suicidios Rosa Cerqueiro afirma que “está estabelecida unha asociación entre o número de suicidios e as crises”. “Non hai unha relación causal pero se o contexto é de tensión social, de incerteza cara ao futuro, de falta de expectativas, de sensación de dúbidas e de non saír da situación, hai un aumento no risco”, afirma Cerqueiro, quen lembra que “os estudos da Organización Mundial da Saúde xa advertían nos momentos previos á crise que os problemas do sistema de protección social ían aumentar os riscos de suicidio”. Víctor Pedreira amósase convencido de que “a crise económica derivada da pandemia vai agravar a situación”. “Todas as crises económicas teñen un impacto moi negativo en materia de saúde mental, ao aumentar o desemprego e a precariedade”. “O traballo precario tamén mata porque xera unha inseguridade continua, a angustia ao perder o presente e perdelo todo no futuro. Aumenta a angustia, pérdese a sociabilidade e chegan outros problemas máis ocultos que non están ligados á falla de recursos económicos. O desemprego aumenta as doenzas físicas, por exemplo, está demostrado que xera un incremento das infeccións, provoca trastornos metabólicos -tanto desnutrición como obesidade-, e golpea a saúde mental, con cadros de ansiedade, depresión, trastornos psicosomáticos ou desafección sexual”, recalca Pedreira. "As crises teñen un impacto moi negativo en materia de saúde mental", sinala Víctor Pedreira “O aumento das taxas de suicidio obsérvase en todas as crises”, continúa o especialista, quen lembra que “entre 2010 e 2014 incrementáronse na Galiza en 27% e na media do Estado en 24%”. Ao tempo, afirma que “os trastornos mentais son cinco veces superiores naqueles desempregados sen axudas públicas que nos traballadores ocupados e dúas veces maiores naqueles parados que reciben prestacións sociais que nas persoas empregadas”. Na mesma liña, considera que “a existencia dunhas boas políticas sociais é chave para evitar os trastornos mentais” así como “medios suficientes no sistema sanitario público para responder os casos que se poidan dar”. Os homes triplican as taxas A maior porcentaxe de suicidios entre os homes é unha constante en todas as series históricas. Neste sentido, os datos de 2019, con 72 mulleres mortas para un total de 292 falecementos por suicidio, manteñen a tendencia dos exercicios anteriores e sitúanse nunhas taxas análogas ás do conxunto do espazo ibérico. Porén, as mulleres realizan máis tentativas de suicidio que os homes, debuxándose un escenario que é obxecto de controversia no ámbito científico. Rosa Cerqueiro destaca que “os homes practican como tentativas máis violentas que as mulleres, e as mulleres realizan máis tentativas de suicido que non chegan a consumarse”. A este respecto, lembra que “por cada suicidio consumado hai 20 tentativas, por iso é moi importante a existencia de unidades de suicidio como a de Ourense, que fai seguimento ás persoas que rexistran tentativas”. Ao tempo, lamenta que “no Plan galego de saúde mental non estea prevista unha unidade semellante na área de sanitaria de Compostela”. Víctor Pedreira considera que “hai unha tendencia máis agresiva nos homes que nas mulleres e o suicidio non deixa de ser máis que un acto de violencia cun mesmo”. “As mulleres e homes presentan cualidades diferentes, mesmo no aspecto biolóxico non son iguais. Por exemplo, a testosterona é un hormona que fomenta a agresividade e coa que só contan os homes”. “É certo que o número de suicidios consumados é maior nos homes que nas mulleres pero estas rexistran máis tentativas. Unha tentativa non podemos tratala como algo banal porque indica que esa persoa está a pasalo mal e está pedindo axuda. Cando se desvalorizan as tentativas de suicidio, aumenta a letalidade”, conclúe Pedreira.