Sáhara: Correr contra o vento, loitar pola liberdade

27 de febreiro, un día antes da carreira do Sahara Maratón, nos actos de celebración do 47 aniversario da proclamación da República Saharauí, delegacións internacionais, organizacións deportivas e asociacións de solidariedade déronse cita no recanto occidental de Alxeria onde se sitúan os campamentos de refuxiados saharauís para transmitir a súa amizade e cooperación coa causa da liberdade do pobo saharauí e a súa loita pola autodeterminación e recoñecemento internacional como Estado soberano. Os actos, presididos por Brahim Gali (presidente da RASD) e toda a plana maior do recentemente electo goberno da Fronte Polisario, decorreron en Smara nun local ateigado de mulleres que constitúen a forza nai da resistencia deste pobo que leva xa máis de 47 anos nunha dramática situación humanitaria. Nada fai calar estas mulleres que, ataviadas con melfas multicolores e axitando bandeiras polisarias, gritan "Sahara horra! Sahara horra!" (Sáhara libre), remarcando a súa intención de vitoria con encadeados berros de "zagharit" que lembran os nosos aturuxos. Nada, nin o feito de que desde hai tres anos, tras a violación dos acordos de neutralidade por parte de Marrocos na zona de Guerguerat, os homes teñan que ir en reemprazos de cada mes a unha guerra localizada a pouco máis de 200 quilómetros no muro que divide os campamentos de Tinduf cos territorios do Sahara Occidental. Nada, nin o ter que ver como as súas criaturas desde hai tres xeracións crecen no medio do ermo da hamada alxerina arrasada por ventos cargados de area e con temperaturas que alcanzan os 55 graos no verán e baixan a 5 graos nas noites de inverno. Diante delas e dos grupos de deportistas, vanse sucedendo as declaracións que reclaman o cumprimento da carta da ONU e do estatuto da Corte Internacional que estipulan as obrigas dos países coloniais cos territorios explotados. Falan delegacións que representan as diferentes nacionalidades do Estado español, de Portugal, como a do profesor Augusto Lanza do Centro de Estudos Africanos da Universidade de Porto, de concellos franceses, da rexión italiana de Padua e doutros países europeos reclamando o recoñecemento da RASD por parte dos seus respectivos gobernos e sen que estes cedan ás presións de Marrocos. As bandeiras axítanse en presenza do goberno da Fronte Polisario que enfronta un terceiro mandato tras o XVI Congreso, decorrido entre o 13 e o 22 do mes de xaneiro baixo o lema "Intensificar a guerra até expulsar o ocupante". Un lema que defende a necesidade de adoptar unha liña dura fronte a Marrocos, en particular no que se refire a accións militares e forzar a resolución do Plan de arranxo da ONU. Un maratón e varias carreiras Trescentos atletas de 26 países entre os que destacan alxerinos e saharauís prepáranse para atravesar os 42 quilómetros que distan entre estoutro El-Aiún e estoutra Smara. Os campamentos de refuxiados nomeáronse igual que as cidades ocupadas por Marrocos para non esquecer a terra da que foron expulsados. Na rolda de prensa de presentación do Sahara Maratón, fala o secretario xeral do Goberno e primeiro ministro, Mohamad Cheij, quen dá a benvida e deixa claro que isto non vai só de deporte extremo. "Encárgovos -di- que trasladedes aos vosos pobos que despois de 29 anos de pacífica resistencia, a violación dos acordos por parte de Marrocos e a actitude da Comunidade Internacional forzáronnos a volver á loita armada". E continúa, "nesta dificilísima situación, o goberno de Pedro Sánchez deu un xiro cara á inxustiza recoñecendo a soberanía de Marrocos sobre o Sáhara, en liña coas indicacións de Estados Unidos xa expresadas por Trump antes de abandonar a presidencia, cando anunciou paralelamente o establecemento de relacións diplomáticas entre Israel e Marrocos e o seu recoñecemento da soberanía marroquí sobre o Sáhara Occidental". O principal organizador da carreira, Brahim Breih, recalca que "a mellor maneira de achegar algo á causa saharauí é a extensión da mensaxe de que aquí vive un pobo que loita pola súa liberdade". Amence 28 de febreiro cun día claro e sen vento. Para abrir a posibilidade de que calquera puidese correr pola autodeterminación do pobo saharauí, amais da proba de 42 km, puidéronse facer outras carreiras alternativas de 21 km, 10 km e 5 km. O percorrido está marcado con marcos de cemento e sinais provisionais pintados de branco. O terreo é desértico e cheo de coios con algunhas partes illadas de área por onde se fai moito máis dura a carreira. Cada dous quilómetros establécense mesas de aprovisionamento con auga, laranxas e dátiles. Nas aproximacións aos diferentes barrios das wilayas, mulleres e meniñas -e tamén algún home- animan a marcha con palmas, zagharits, e bandeiras. Aínda que pareza pouco, isto é un grande esforzo para unha economía na que o 94% dos habitantes destes campos de refuxiados come grazas ás contribucións alxerinas e ao Programa Mundial de Alimentos da ONU. Os consumos básicos repártense unha vez ao mes ás familias. A dieta consiste en arroz e fariña triga, legumes, aceite, azucre, pasta, leite e algúns ovos. A pouca carne adoita ser de polo e moi apreciada é a de camelo e cabra; apenas verduras nin froita fresca, xa que as pequenas hortas promovidas por doantes internacionais son pouco produtivas a causa da dureza do clima e da carencia de auga. O té é algo máis que unha bebida, é o centro dos encontros familiares e de amizades e faise sempre sobre un braseiro de ferro con carbón, que tamén fornece Alxeria, igual que a fariña e a electricidade e mais o gasóleo. Hai sete wilayas ou campamentos establecidos en Alxeria nas que se agrupan os máis de douscentos mil saharauís que desde hai 47 anos reclaman o dereito á súa terra. Cada wilaya subdivídese en dairas ou áreas e estas, á súa vez, en barrios. Ao atravesar estes asentamentos, percíbese que son lugares habitados nunha tensión de construción/deconstrución nos que as primeiras haimas foron, aos poucos, substituídas por casas de adobe e estas, agora, están a ser reemprazadas á súa vez por sinxelas edificacións de bloque de formigón máis resistente, din, ao embate dalgunhas choivas torrenciais que de tempo en tempo caen nesta terra abatida. Os teitumes de folla de lata asegúranse con pedras para que non voen cando zoa o siroco. Como nos casais galegos, as familias adoitan vivir en casas próximas, de tal modo que en cada barrio resulta que todos se coñecen como curmáns. As criaturas parecen felices enredando en liberdade protexidas polo seu clan, pero a maioría sofre de problemas respiratorios, oftalmolóxicos e dentais. Algo ten esta carreira que prende no fondo de moitas persoas para que, como os pequenos paxariños cantores que cada primavera migran desde Europa a África cruzando o gran deserto, ano tras ano volvan en febreiro aos campamentos. Persoas como o catalán Xavi Viladoms, que empezou a correr o maratón de 2014 e con algunha ausencia porque en 2013 a organización tivo que suspender o evento debido que se produciron secuestros nos campamentos e despois, pola pandemia, nesta edición suma xa a súa sétima carreira. Todo empezou, coméntanos, por unha parella de Granollers que acolleu un neno no programa "Vacacións en Paz" e eles animaron os que corrían no club L'Aire Sports. Sobre a evolución que puido ver desde 2014 a este 2023, sorpréndelle que nada fixese desistir a xente no seu anceio de independencia. A súa impresión contrasta co feito certo de que tantos anos de vida nos campamentos de refuxiados, obviamente, está a pasar factura coa emigración que consegue buscar máis ou menos a vida en Alxer ou en España. Cada participante paga a súa viaxe e inscrición; a organización, en mans da Secretaría de Estado do Deporte do Goberno da República Árabe Saharauí Democrática coa axuda de voluntarios de diferentes nacionalidades, alóxaos nalgunha das familias de Smara para que coñezan a realidade da xente no seu día a día. Implicados neste espírito do Sahara Maratón, esta edición non tivo un gañador, senón que no primeiro posto masculino, dous corredores, Marco Antonio Onate e Óscar Santos, decidiron entrar da man e cunha bandeira do Sáhara. Sen equipamentos deportivos como os que levaban as corredoras europeas e americanas, sorprendeu ver que moitas mulleres saharauís, sen desprendérense das súas melfas e a paso rítmico e decidido, conseguiron facer marca na carreira de 5 km. O papel do Goberno español Entre os débiles, o máis forte é o que non esquece a súa debilidade. Coñecedoras deste proverbio do deserto, elas corren contra o vento conscientes da súa inestable realidade. Unha realidade que explicou na reunión final cos deportistas o embaixador saharauí en Botsuana en nome do ministro de Asuntos Exteriores: "O que cometeu o Goberno de España é unha traizón de Estado. Unha repetición do cometido en 1975. A posición actual do PSOE é vergoñenta e nin sequera serve aos intereses do pobo español, só serve aos intereses de Marrocos". Desde a Fronte Polisario interprétase como unha debilidade da política exterior de España tomar partido por Rabat, considerando a súa proposta de autonomía "como a base máis seria, realista e críbel para a resolución do contencioso". O Goberno español ten asumido a decisión marroquí "como un exemplo máis da súa política expansionista" subliñou. Cómpre lembrar que desde a independencia de 1956, o Gran Marrocos engade ao actual Estado todo o Sáhara Occidental, Mauritania completa, o sur occidental de Alxeria, o norte de Malí (Tombuctú), Ceuta e Melilla. Quizais nestes momentos e sobre esa aspiración sempre latente de Marrocos, os campamentos de refuxiados na provincia de Tinduf representan un freo no sur occidental de Alxeria e a resistencia polisaria no Sáhara Occidental bloquea o avance alauita sobre Mauritania. Logo destes acordos, España non obtivo nin un só papel asinado que referende a non aspiración de Marrocos a Ceuta, Melilla e ás augas do banco canario-sahariano. O ano que vén, 28 de febreiro, volverá o Sahara Maratón, unha carreira que busca evitar que o pobo saharauí caia no esquecemento.