Meirás. A loita continúa

Hai un mes da última protesta en Meirás. Unha semana antes viñamos de convocar unha manifestación coa maior asistencia de todas as realizadas nas últimas dúas décadas –e xa van unhas cantas mobilizacións e actos de reivindicación–, da que se fixo eco a prensa máis progresista do Estado, con titulares que anunciaban o enfrontamento entre o movemento memorialista galego e o Goberno "más progresista de la historia de España". Desde o día seguinte da realización desa manifestación, ese Goberno puxo moitos esforzos na organización dun acto en Meirás (Sada) que contrastase co éxito na convocatoria das asociacións de memoria da Galiza. Non para atender ningún dos requirimentos que desde antes da manifestación decorrida en Meirás o 19 de xuño vimos esixindo, e que se concretan na presentación dunha demanda por parte do Estado que reclame os bens móbeis que si solicita xudicialmente a familia Franco. O Estado pretendía facer "unha foto inaugural" da apertura de visitas turísticas coa escusa da sinatura dun convenio administrativo de colaboración entre os concellos de Sada e A Coruña, a Deputación, o Estado e a Xunta da Galiza, e onde non tiña cabida ningunha representación das vítimas do espolio de Meirás e do réxime franquista. Tan só unha semana despois de que clamaramos para que se garantise que os Franco non sacasen os bens do Pazo de Meirás, que unha ditadura imposta polas armas e cometendo crimes de lesa humanidade espoliou o pobo galego, o Estado pretendía que fósemos convidados de pedra nun acto no que o Estado non se comprometeu a dar os pasos necesarios para evitar a saída deses bens. A Xunta da Galiza, representada polo seu conselleiro de Cultura, Román Rodríguez, tampouco fixo mención á necesidade de dotar de protección patrimonial o inventario de bens móbeis e publicalo no Diario Oficial da Galiza (DOG), e fornecer así á Administración autonómica dunha ferramenta efectiva para evitar a foto da vergoña: ver os Franco sacando con amparo da "xustiza" os bens móbeis do Pazo de Meirás. Nun escenario no que as administracións públicas –coa excepción honrosa do concello de Sada– permanecen inactivas diante do acoso e derrubo da familia Franco, o Estado pretendía non só esquecer as vítimas, senón tamén colocar o movemento memorialista galego no mesmo plano que o "pardo bazanismo" como se os valores que representaba a escritora –e os seus descendentes tamén– non fosen contraditorios cos valores democráticos e, de súpeto, pasasen a ser vítimas "de honra" do franquismo. Como se o memorialismo galego fose un colaborador máis entre outros que traballaron unidos na procura dun obxectivo común. O colmo dos colmos e sobre o que cómpre facer algo de memoria tamén. "O Estado pretendía non só esquecer as vítimas, senón tamén colocar o movemento memorialista galego no mesmo plano que o 'pardo bazanismo'" Desde o nacemento do "memorialismo" organizado, a devolución do Pazo de Meirás converteuse nunha das loitas prioritarias contra a impunidade franquista. Non era unha loita por incorporar a calquera prezo ese pazo a un inventario de patrimonio público. Era a loita porque un Estado democrático resolvera con criterios democráticos unha anomalía democrática e, polo tanto, devolvese a custo cero un ben que a cidadanía pagara baixo os abusos e a extorsión –primeiro dunha guerra e despois baixo unha ditadura– unha e cen veces. O memorialismo galego puxo en solitario a loita e a investigación que demostrou os abusos e o espolio. Como se afirma na primeira das sentenzas que devolve o Pazo de Meirás ao patrimonio público, o memorialismo galego conseguiu visualizar a madurez democrática dunha sociedade que pretende encarar o seu futuro resolvendo os asuntos pendentes co seu pasado máis contemporáneo tamén de xeito democrático. Non houbo en todo o proceso de reclamación pola devolución deste ben outro argumento que non estivese relacionado cos abusos dunha ditadura e do tirano que a encarnou, ou dos privilexios e da impunidade que unha mal chamada modélica transición blindou. Nin no proceso nin –cómpre dicilo tamén– nas mais de 400 páxinas da sentenza que en setembro do pasado ano devolvía o Pazo de Meirás ao patrimonio público. Tras anos e anos de loitas e de investigación, tamén xogaron un papel determinante –xusto é recoñecelo– persoas que ocuparon cargos públicos de responsabilidade nas institucións, ás que hai que recoñecerlle un papel comprometido en materia de memoria. Non me cansarei de citar publicamente o compromiso de Goretti Sanmartín neste sentido. Sei que houbo outras persoas tamén determinantes, incluso anteriores a ela, mais sempre valorei as persoas que fan política comprometida, con valentía e intelixencia. E naquel momento facía falta fixar unha estratexia e un camiño a seguir que Goretti Sanmartín transitou con eses tres valores que co tempo foron decisións determinantes. Mais, dito isto, tamén cómpre dicir que se esta fose unha democracia normal, o compromiso coa memoria democrática nas institucións debería ser algo normal tamén, e non debería recaer a responsabilidade –moitas das veces en exclusiva– nas asociacións e entidades memorialistas. E moito menos achegar a investigación e boa parte das probas documentais que, como no caso do proceso de Meirás, foron entregadas ao Estado desde o ámbito da memoria para a súa presentación posterior no xulgado. Documentos, mobilización e compromiso foi o que achegamos diante dun Estado que carece de políticas públicas de memoria. Iso, nada máis e nada menos, foi a contribución do movemento memorialista galego á causa pola devolución do Pazo de Meirás. Un proceso polo que transitamos, en boa parte, en solitario. Cómpre lembralo nestes días nos que sabemos que a vitoria ten moitos pais e moitas nais, e nun escenario onde xente que nunca amosou molestia ningunha pola ocupación franquista de súpeto manifesta unha inmensa preocupación polos usos futuros de Meirás e pola entrada da democracia alí. Moito máis cando vemos que, lonxe de seguir avanzando, podemos retroceder. Nin Estado nin Xunta avanzaron nada respecto dos motivos que nos levaron a manifestarnos en Meirás o pasado 19 de xuño. Dixémolo aquel día e volvémolo dicir hoxe. Se as administracións non actúan xa, estarán contribuíndo a un novo espolio en Meirás. A isto é ao que o Estado e a Xunta deben dedicar esforzos. Hai un mes voltabamos a Meirás a protestar porque unha ministra quería facerse unha foto no pazo sen as vítimas do franquismo. Un día antes o seu secretario de Estado aproveitou a viaxe tamén para "vendernos" a Lei de Memoria que o Consello de Ministros aprobou o 20 de xullo e que nace como o último día que fomos protestar á porta do pazo: con demasiada amnesia e relatos pouco democráticos. Porque elevar aos altares a transición como modelo democrático é imposíbel de casar con Meirás. Foron 45 anos de impunidade atada e ben atada –e tapada e ben tapada tamén– que só a constancia e a loita conseguiron ir desatando. E seguiremos na loita, en solitario, como case sempre, para evitar retroceder. Porque como lle dixemos á ministra o último día que fomos protestar a Meirás: "Vostedes móvense na medida que nós nos movemos. Vostede está hoxe aquí porque nós nos movemos. Se nós paramos, vostedes paran".