José Arjiz: Fútbol e fascismo unidos en Verín

"Españoles! Las garras del odio marxista continúan debatiéndose aun enconadamente por clavarse en las entrañas de la Patria y aniquilarla. Después de envenenar el alma de muchísimos hijos y de arrebatarle en cruel zarpazo al más privilegiado, esperanza de la nueva España que se está forjando, todavía sigue exigiendo para soltar su presa la inmolación de innumerables víctimas. A destruir ese odio tan largamente incubado tiende el movimiento salvador iniciado por el Ejército, auxiliado por elementos civiles de orden armados [...] ¡Juventudes de Falange Española! Hoy con las armas, mañana con la inteligencia y el corazón, ¡Guerra al marxismo! Sed los forjadores del Estado nuevo que arrumbe con esa planta venenosa y exótica que amenazaba con devorar la Patria. Venid, incorporaos todos a los gritos de ¡Viva España!, ¡Arriba España! y a todo lo que ellos significan. Que estos gritos coronen la victoria". Estas verbas están asinadas por José Arjiz Salgado no primeiro número do semanario España Nueva: Todo por la patria y nada contra la nación, publicación de ideoloxía falanxista fundada en Verín polo propio Arjiz e que se estreou apenas un mes despois do golpe de Estado fascista, o 20 de agosto de 1936. Hoxe, en pleno 2021, o seu nome denomina oficialmente o terreo de xogo do Verín Club de Fútbol. O seu caso é moi semellante ao de tantos outros membros das elites locais durante o franquismo xa non só da Galiza, senón no conxunto do Estado, que se beneficiaron do descoñecemento que existe arredor das súas figuras para sobrevivir no nomenclator, opacadas polos grandes nomes como Francisco Franco, o xeneral Mola, José Antonio Primo de Rivera ou Millán Astray, tal e como recolle o investigador Adrián Presas, quen analizou a creación das clases dirixentes da ditadura nas localidades galegas máis importantes na súa tese Elites políticas e poder local na Galicia Urbana (1939-1951). Dionisio Pereira, unha das grandes referencias nos estudos da memoria na Galiza, salienta o papel de Arjiz Salgado "no momento álxido da violencia dos falanxistas de Verín, e xa non só no conxunto da bisbarra, pois esta chegou a estenderse até Valdeorras, a zona de Viana do Bolo e mesmo León" Un 'camisa vieja' con bo ollo para colocarse O historiador Xerardo Dasairas, natural de Verín, recoñece para Sermos Galiza que "non está claro" cando se produce a chegada de José Arjiz Salgado á comarca, aínda que está seguro de que antes do estoupido da guerra civil española "desempeñaba unha profesión ligada coa Administración de xustiza", ademais dun labor xornalístico, como confirma o seu papel en España Nueva. "En Verín -engade- emparentou vía matrimonio cunha das familias máis poderosas da cidade, e como era 'camisa vieja' e tiña as súas, por dicilo así, 'medallas', acabou sendo xefe local do Movemento, o que o propulsaría a unha carreira política que o levou a ser concelleiro, deputado provincial e, finalmente, alcalde, cargo que ostentaría entre 1962 e 1974". O coruñés Dionisio Pereira, unha das grandes referencias nos estudos da memoria na Galiza e responsábel dunha ampla bibliografía sobre o período da represión franquista, salienta o papel de Arjiz Salgado "no momento álxido da violencia dos falanxistas de Verín, e xa non só no conxunto da bisbarra, pois esta chegou a estenderse até Valdeorras, a zona de Viana do Bolo e mesmo León". A crueldade da Falanxe de Verín foi tal que se fixo famosa mesmo alén da contorna Pereira ten documentadas "diversas accións de inhumana brutalidade, caso do asasinato do mestre alaricán José Luis Bouzas, cuxo cadáver foi queimado en Pentes (A Gudiña), ou do estarrecedor calvario que debeu pasar a labrega Anuncia Casado, que foi violada antes de ser asasinada". A crueldade da Falanxe de Verín foi tal que se fixo famosa mesmo alén da contorna, e por iso denuncia con firmeza que a súa pegada chegue até os nosos días, cualificando de "incomprensíbel" que o estadio de fútbol da vila do Támega "leve o nome dun 'camisa vieja' que foi alcalde na ditadura de Franco e director dunha publicación na que se describían algunhas desas atrocidades". O Estadio José Arjiz, unha consecuencia da "Transición" A denominación do campo de fútbol de Verín co nome de José Arjiz non é unha iniciativa que se remonte á época do golpe ou da represión, senón que data de tempos moito máis recentes, concretamente do que desde un sector non menor da prensa e a política española se deu en chamar a "modélica Transición". En 1971 nacía da man de Santiago Cid Harguindey o Verín Club de Fútbol, entidade que collía o relevo do primixenio Racing Club Verín e do Club Deportivo Verín, creado despois do golpe de Estado. Cinco anos despois, e con Franco xa morto, en 1976, inaugúrase un estadio que será a casa do fútbol en Verín até o día de hoxe e que leva o nome de José Arjiz. Xerardo Dasairas revela que na época "houbo algunha protesta, porque querían chamarlle Campo de Vileva, que é o nome do topónimo onde está instalado, pero Cid Harguindey, que era da corda de Arjiz, empeñouse e quedou ese nome". Dasairas achaca esta decisión a que en Verín "había un sector que controlaba a vida local, como viñan facendo de sempre", algo no que coincide con Dionisio Pereira, que considera que "as forzas vivas nunca foron desaloxadas totalmente, por iso queda tanto por facer no que respecta ao simbolismo público". Falecido o pasado mes de xuño de 2021 aos 76 anos de idade, Santiago Cid Harguindey, como Arjiz Salgado, tamén foi alcalde de Verín, no seu caso entre os anos 1983 e 1991, e ao longo da súa longa traxectoria defendeu as siglas de Coalición Galega, Centristas de Galicia, Partido Popular e Verinenses Independientes, sendo inhabilitado durante dez anos (1993-2003) e condenado a dous anos de prisión pola Audiencia Provincial de Ourense por apropiación indebida e falsidade documental. Xunto á súa figura, a outra peza chave para que o estadio de Verín recibise o nome de José Arjiz foi unha non menos controvertida, Carmen Lovelle. Escollida como rexedora de Verín polos demais concelleiros logo da dimisión do alcalde en 1975, nas primeiras elección municipais democráticas presentouse por Alianza Popular e revalidou o cargo mediante un pacto co PSOE, no que se mantería até 1983. Paralelamente desenvolvería unha carreira política que a levou ao Parlamento Galego, ao Congreso dos Deputados e mesmo ao Senado, até que a mediados dos 80 distánciase de Manuel Fraga e achégase ao polémico José María Ruíz Mateos, quen a levaría á capital do Estado, onde exerceu de vicepresidenta do club de fútbol da súa propiedade, o Raio Vallecano de Madrid. O activista e investigador da memoria Manuel Monge considera que a de José Arjiz Salgado é "outra biografía branqueada dun franquista" e cre que "un falanxista e 'camisa vieja' non pode dar nome a un edificio público como é un estadio". Tempo de meter man a unha "biografía branqueada" O activista e investigador da memoria Manuel Monge considera que a de José Arjiz Salgado é "outra biografía branqueada dun franquista" e cre que "un falanxista e 'camisa vieja' non pode dar nome a un edificio público como é un estadio". Da mesma opinión é Dionisio Pereira: "Aínda que sempre cómpre ser cautelosos en cuestións deste tipo, estamos en 2021 e hai que meterlle man ao asunto, aínda que sexa aos poucos. Hai que poñerlle prazo a que ese edificio público teña outro nome, porque algún día chegará a hora de plantar cara, e máis cunha coalición entre BNG e PSdeG no Goberno local de Verín". Cuestionado por Sermos Galiza sobre esta cuestión, Diego Lorenzo Moura (BNG), primeiro tenente de alcalde de Verín, confesa que o cambio de nome "neste momento aínda non está enriba da mesa". "Evidentemente, paréceme unha cuestión importante, pero tamén é certo que este é un tema controvertido, que necesita certo consenso dentro dun grupo de Goberno no que non estamos sós no BNG, pois trátase dunha coalición co PSdeG, polo que hai opinións distintas ao respecto desta cuestión", di. Non obstante, móstrase optimista de cara ao futuro: "O primeiro que fixemos en 2015, nada máis chegar ao poder, foi nomear fillos predilectos e instalar unha placa conmemorativa cos nomes dos concelleiros e o alcalde asasinados no golpe de Estado, por iso insisto en que esta é unha cuestión que haberá que abordar co tempo, por unha cuestión de lóxica e de evolución da propia sociedade, aínda que require un traballo previo que, agora mesmo, non se está a desenvolver". O caso do Ángel Carro: outro campo con nome fascista O do José Arjiz de Verín non é un caso illado na Galiza. Unha investigación de Sermos Galiza no pasado ano 2020 botou luz sobre a figura de Ángel Carro, o home que dá nome ao estadio do Club Deportivo Lugo, o único representante galego na categoría de prata do fútbol estatal. As similitudes son evidentes, pois baixo a máscara dun persoeiro local e mesmo un filántropo agochábase un home que, tal e como recolle un informe emitido pola Comisaría do Corpo Xeral de Policía, tiña unha ideoloxía "de extrema dereita" e "ao iniciarse o Alzamento Nacional adheriuse ao mesmo con entusiasmo". Fervoroso partidario dos sublevados, co golpe de Estado viu recompensada a súa fidelidade co seu nomeamento como deputado xestor e vicepresidente da Deputación Provincial de Lugo, cargo que ostentou até o 12 de maio de 1939, cando foi cesado pola autoridade gobernativa, ocupando posteriormente outros cargos como o de concelleiro, membro da Xunta de Goberno do Museo de Lugo, ou presidente da Cámara de Comercio -durante 25 anos- e da Sociedade Gimnástica Lucense, xermolo do actual Club Deportivo Lugo. Precisamente a súa vinculación co deporte foi recompensada -a pesar de ser sancionado cunha multa de 100.000 pesetas por "dedicarse a facer negocios ilícitos", tal e como recollen os arquivos da Garda Civil- coa denominación do novo estadio de fútbol da Cidade da Muralla co seu nome. Isto, noutra similitude co caso de José Arjiz, tamén tivo lugar nos anos 70, concretamente no verán de 1974, apenas un par de anos antes da inauguración do campo verinense. Definido na web do conxunto albivermello como "un grande impulsor do deporte", obviando todo o escuro pasado que agocha a súa figura, a postura oficial sostida polo club -"non somos quen para propor o cambio de nome nin para facer cumprir a Lei da Memoria Histórica", afirmaba en agosto de 2020 o presidente Tino Saqués a Nós Diario-, e pola Xunta da Galiza, titular do recinto -que bota balóns fóra delegando a responsabilidade nunha petición por parte do Lugo que non se vai producir-, leva a pensar que quedan por diante moitos anos de loita a prol da dignidade, a xustiza e a reparación.