Os Fillos do Sol. A modernidade no Vigo dos anos 30

A década dos anos 30 do século pasado, marcada pola chegada da Segunda República, supuxo un punto de inflexión para a Galiza, así como para o conxunto do Estado, e achegou liberdade e democracia a un período delimitado por dúas ditaduras. A sociedade da época, porén, seguía arrastrando comportamentos clasistas, machistas, xenófobos e todo tipo de prexuízos. Nesta época, un grupo de persoas decidiu aproveitar eses novos aires de liberdade para vivir a vida lonxe da opresión que supuñan eses prexuízos: Os Fillos do Sol. Arredor do 1932, uns amigos da cidade de Vigo decidiron xuntarse para vivir unha vida afastada dos convencionalismos sociais, gozando dun maior vínculo cos espazos naturais. Eran persoas cultas e respectuosas cuxo obxectivo era unicamente habitar no mundo dunha forma diferente e sen ningún tipo de prexuízo. Tratábase dun grupo de rapaces novos, nacidos entre o 1900 e o 1910, que pretendían vivir á marxe do tempo, desfrutando da natureza e do deporte. Os Fillos do Sol non foi propiamente unha asociación ou un club, como moitas veces se ten afirmado deles, senón que se trataba dun simple grupo de amigos que convertían as súas xuntanzas nun lugar de lecer e nunha vía de escape dunha sociedade acartonada. No ano 1933, conseguiron que a delegación marítima de Pontevedra lles permitise construír unha palafita de madeira na desembocadura do río Lagares, na viguesa praia de Samil, onde levaban a cabo as súas reunións. Este grupo caracterizábase por levar a cabo certas actividades insólitas, vistas como extravagantes pola xente da época: desprazábanse até o traballo en piragua, practicaban o nudismo, vestían saias de palla, pasaban días no monte. No ano 1933, conseguiron que a delegación marítima de Pontevedra lles permitise construír unha palafita de madeira na desembocadura do río Lagares, na viguesa praia de Samil, onde levaban a cabo as súas reunións. A palafita, que debeu causar perplexidade entre a veciñanza, durou aproximadamente tres anos, até que, ao parecer, foi destruída por un temporal. O golpe de Estado franquista imposibilitou a súa reconstrución, así como a continuación da actividade do grupo, pois no ano 36 a vida complicouse para todos. Un dos seus integrantes, Pepe Villaverde, mesmo foi chamado a filas. A Guerra Civil española causou o esmorecemento deste grupo, que desapareceu como tal da mesma forma que lle pasara á palafita, a pesar de que a amizade entre os seus membros perdurou mesmo unha vez rematada a guerra. A pesar da súa breve vida, durante eses tres anos, o grupo supuxo unha extraordinaria revelación para a sociedade da época. E iso que Os Fillos do Sol nunca manifestaron unha actitude mesiánica, con afán de servir de modelo ou influír na sociedade; simplemente actuaban guiados polos seus impulsos naturais. Aínda que non fose de forma intencionada, o seu pensamento e a súa maneira de vivir si chegaron a representar unha grande influencia na sociedade. Numerosos fillos de familias importantes das clases acomodadas achegábanse a eles porque os vían como unha alternativa gozosa para revelárense contra as súas familias. Os Fillos do Sol supuxeron un movemento da xuventude viguesa moi aberto que se relacionaba con facilidade con todo tipo de sectores sociais. E da mesma forma que as elites se interesaron por eles, tamén o fixeron personalidades relevantes do nacionalismo galego, aínda que non existe ningún documento que acredite o feito. As actividades do grupo A principal característica dos Fillos do Sol era a procura da liberdade absoluta. Vivían sen prexuízos e facían o que realmente lles apetecía dentro das limitacións que o seu contexto laboral lles permitía. Por exemplo, Natalio Abad era contábel nunha empresa de conservas situada entre Chapela e Rande, en Vigo, e ía traballar todos os días en piragua. Gardaba o traxe nunha pequena bolsa e, cando chegaba, cambiábase para entrar na fábrica; e o mesmo facían os seus amigos. As familias do grupo aínda conservan algunhas das piraguas, que resultaban moi curiosas: deseñadas por Natalio Abad, estaban inspiradas nas novelas que o grupo lía daquela, como Robinson Crusoe. Foron os propios membros os que escolleron as cores e fixeron todo o traballo de deseño, e conseguiron que llelas construíran tal e como desexaban. Despois de que a palafita desaparecese, e con ela Os Fillos do Sol, os membros do grupo participaron na fundación do club de Montañeiros Celtas no ano 1942 e, dous anos despois, en compañía de Gonzalo Gurrarán, o club de montañismo Pena Trevinca do Barco Gardaban as piraguas na palafita do Lagares. A palafita, enriba de cuxa porta figuraba unha inscrición co nome do grupo, non foi construída polos propios membros dos Fillos do Sol. Eles dirixiron e participaron na obra que foi levada a cabo por carpinteiros da comarca. Unha gran cantidade de xente colaborou na súa construción, pois o grupo contaba con moitos coñecidos na bisbarra: labregos, carpinteiros, traballadores, xente común. Durante a construción da estrutura, todos eran moi conscientes do impacto ecolóxico que esta podía supor, polo que levaron a cabo estudos sobre as mareas para entender cal era o mellor momento para realizar o traballo e intentaron rematalo o antes posíbel nunha colaboración case comunal. Adoitaban saír coas piraguas desde a construción e desprazarse nelas até o río Verdugo, até o río Miñor e mesmo realizaban travesías até as Illas Cíes. Eran uns apaixonados do deporte. Alén do piragüismo, tamén habituaban facer longas camiñadas polo monte desfrutando da natureza. Despois de que a palafita desaparecese, e con ela Os Fillos do Sol, os membros do grupo participaron na fundación do club de Montañeiros Celtas no ano 1942 e, dous anos despois, en compañía de Gonzalo Gurrarán, o club de montañismo Pena Trevinca do Barco para continuar, xa en plena ditadura, co seu espírito de deporte e natureza como representación da liberdade. Antes da creación dos clubs de montañismo, Os Fillos do Sol non se podían considerar excursionistas, pois simplemente desfrutaban da natureza á súa maneira. Os integrantes do grupo nunca quixeron renunciar á súa liberdade baixo ningunha circunstancia. Natalio Abad, por exemplo, deixou o seu traballo na fábrica de conservas para dedicarse como autónomo á actividade de cobrador e, desta forma, organizar persoalmente o seu traballo para poder dedicar días enteiros á práctica do montañismo sen ter que dar explicacións a ninguén. Os membros dos Fillos do Sol buscaron durante toda a súa vida o obxectivo de vivir libres sempre. Os valores dos Fillos do Sol Aínda que o seu modo de vida podía resultar chocante, e que se poida pensar que a sociedade da época non estaba preparada para os seus comportamentos e actividades, Os Fillos do Sol en ningún momento provocaron ningún tipo de rexeitamento social; ao contrario, a xente mostraba moita curiosidade por eles. Os Fillos do Sol non representaban un grupo de influencia, como xa quedou dito, mais deixaron patentes valores éticos e sociais aínda non consolidados na sociedade da época, polo que, en certa maneira, se poden considerar unhas persoas moi adiantadas ao seu tempo na súa forma de pensar e de ver o mundo. Unha das súas achegas principais foi a súa visión igualitaria de homes e mulleres. Co paso dos anos, a medida que os membros dos Fillos do Sol casaban, as súas mulleres íanse integrando progresivamente no grupo con total normalidade, un feito bastante atípico en moitas das asociacións da época, monopolizadas polos homes. Os familiares dos membros do grupo afirman que non viviron nun contorno machista, que non coñeceron a represión da muller; por suposto que a dan por feita no contexto social daqueles anos, mais no seu contorno máis próximo nunca chegaron a vivila; homes e mulleres vivían simplemente en igualdade. De feito, coa chegada do franquismo e a imposibilidade de que as mulleres vestisen pantalóns, a parella de Natalio Abad, Josefina Valverde, para poder camiñar polo monte, cosía as saias polo medio para que seguisen tendo aparencia de tales, cando na realidade estaban transformadas en pantalóns. Outro dos valores que transmitiu o grupo foi a importancia de vivir en harmonía coa natureza. A natureza era primordial para as familias dos membros, que desenvolveron parte da súa primeira educación camiñando e coñecendo o monte. Os clubs de montañismo, que comezaban a aparecer na Galiza e dos que os membros do grupo foron participantes activos, serviron para estar máis en contacto coa natureza e poder desfrutar dela. Moitas veces convivir coa natureza durante o percorrido de subida a unha montaña cobraba máis importancia para eles que alcanzar o cume desta. Tamén foron pioneiros na práctica do esquí no noso país. Sobre todo, querían sentirse libres e, da mesma forma que practicaban o nudismo na praia, no monte tamén chegaron nalgunha ocasión a esquiar espidos, sen ningún tipo de pudor. É certo que o grupo mantivo relacións con numerosas personalidades do nacionalismo galego, como Valentín Paz Andrade ou os irmáns Álvarez Blázquez, mais isto non significa que Os Fillos do Sol desenvolvesen ningunha actividade neste ámbito As confusións da historia A importancia dos Fillos do Sol provocou que fosen vinculados a distintas actividades ou proxectos que, aínda que estaban relacionados co grupo, non foron protagonizados por eles. Tamén se produciron algúns erros historiográficos motivados pola escaseza de fontes documentais (apenas encontramos nun artigo do número 1 da revista viguesa Stadium, do 5 de setembro de 1932 un interesante achegamento aos inicios do grupo, un ano antes da súa fundación) ou por un asesoramento incorrecto que non recorreu ás fontes familiares directas. Por exemplo, na biografía de Ramón Obella, un dos fundadores da empresa químico-farmacéutica Zeltia, afírmase que este liderou o grupo dos Fillos do Sol, cando en realidade nunca chegou a formar parte del. Este erro foi recollido por autores posteriores e mesmo aparece na premiada película Os Fillos do Sol, do 2017, dirixida por Ramón Costafreda e Kiko Ruiz, que relata a creación desa importante empresa galega. Outro erro foi a consideración dos Fillos do Sol como un grupo galeguista. En artigos publicados nos últimos anos mantense esta falsa idea. É certo que o grupo mantivo relacións con numerosas personalidades do nacionalismo galego, como Valentín Paz Andrade ou os irmáns Álvarez Blázquez, mais isto non significa que Os Fillos do Sol desenvolvesen ningunha actividade neste ámbito. O que é incuestionábel é que a forma que o grupo tiña de ver o mundo influíu enormemente nas familias dos seus integrantes, que entenderon a importancia de vivir, vestir, conversar e pensar sen prexuízos. Deitados na area, espidos, e saboreando a liberdade de vivir como queren, os catro amigos observan como van esmorecendo as últimas raiolas de sol que aloumiñan a beira da praia. Cando o solpor chega o seu fin, os Fillos do Sol soben ás piraguas e comezan a remar dirección á palafita. Natalio Abad olla cara o lugar onde pasara a tarde cos seus compañeiros, como despedindo o día que remata.