Espazos e figuras de Pérez Porto

Nace a mañá en Fene, centro vital do ceramista, e na compaña da Carme Romero, boa ceramista tamén, e do Louren Castro, o deejay de música tecno que devecía desde hai tempo por coñecer o artista, iniciamos un encontro deses que deixan pegada. A conversa iníciase coa lembranza do poeta Xosemaría Pérez Parallé, pai do artista, ao lembrar eu uns versos do poema "A Roda", dedicado precisamente ao Fran (Da quentura do barreiro/ recolles ricaz anado/ e ceramista-alfareiro,/ do barreiro/ fas, co seu cerne, o broslado...). “Admiraba no meu pai –dinos o Fran– o seu saber, a súa humildade e o amor a Galiza”. Como o pai, traballou varios anos en Astano, onde aprendeu un mundo de cousas que lle servirían despois para a creación e montaxe das súas grandes esculturas. “A cerámica é unha arte moi complicada e arriscada –define–, sobre todo en obras de grandes dimensións. A cocción é unha transformación total dun material a outro; de barro a cerámica. Ten que estar todo moi axustado. Santa Comba. Covas. Esmelle. Andaba eu coas ganas de coñecer o mundo de Esmelle e todo o que vai acontecer co futuro da obra do Pérez Porto, e el, contentísimo ao amentarllo e ollando para a Carme Romero, dixo, “pois imos aló, xa verás como vos gusta”. Ao pé mesmo do cabo Prior, abeirando a pequena península onde se forman praias de area branquísima e como un encantado labirinto de enormes penedos e acantilados formando illotes, nun dos cales, na Insua do Medio, se ergue a ermida de Santa Comba (orixe no s. VIII e santificada polas lendas populares dos romeiros), o noso artista, coa melena alborotada polo vento, fala das seis tías que con mioco o educaron na infancia, traéndoo a pasear por estes lugares de Covas. "Eran Raquel, Eladia, Esther... sempre pendentes de min e facendo de mestras educadoras. Mira se eran boas que ataban unha corda a dous piñeiros e arrandeábanme sentado no colo dunha delas para que non me mancase. Por iso lle quero tanto a esta parroquia de Covas, onde veraneabamos coa familia. Agora seguimos a Esmelle para completar este meu itinerario íntimo”. “Eu vin fotos delas cuns vestidos longos e grandes trenzas como personaxes de película”, comenta a Carme con voz cariñosa mentres volvemos ao coche. Continuamos dous ou tres quilómetros máis cara ao interior para deternos ante unha casa de pedra dourada e limpa, alongada, que forma casal con outras. “Esta casa estase preparando para museo da miña obra. Cedereille por uns anos moita da que teño e síntome moi orgulloso e agradeicido por iso. A historia naceu nun obradoiro, que eu dirixía no concello de Ferrol hai anos, ao que asistían directivos da asociación de aquí, de Esmelle, que andan a recuperar o patrimonio material e inmaterial tan rico desta zona”, cóntanos antes de baixar do coche. Recíbeno con alegría dous directivos que con el van comentando o traballo dos canteiros nese espazo rectangular comunicado con outras salas máis pequenas. “Adórano” dinos baixiño a Carme. O Louren, cariñoso, apértalle a man, feliz. Eles falan de varios proxectos inmediatos e seguimos camiño despois, entrando xa nun bosque de árbores diversas con masas de amieiros, freixos e salgueiros beireando un regato que baixa da montaña. “Esta é a Selva de Esmelle” exclama, inchando o peito, o artista. Hai un muíño restaurado xa con dous indicadores de cerámica, obra del: Camiño do Mago Merlín, e Muíño de Otero, sinalan; e unha fonte de pedra de dous canos cunha cruz gravada e o poio para pousar o cántaro. Un prado pequeno cunha mesa e bancos entre os amieiros, e destacando ao fondo, o monumento ao mago Merlín. O lugar é tan fermoso que ficamos calados por un momento. Está o monumento co Merlín en alto relevo nunha placa grande, con cabelos brancos ensarillados e un longo pucho co sol e as estrelas, e saúda coa man saíndo da propia placa, e coa lenda en cerámica debaixo: Mago Merlín. Decembro 2006. Veste de azul como o seu creador. Azul Pérez Porto, logo. Fago o retrato do artista dándolle a man ao Merlín, mentres lle pregunto se o azul tan característico utilizado nas súas obras é a súa cor preferida, mais contesta que a súa cor é a do arco da vella: todas, pois. “En principio a imaxe ía para a xanela dun muíño, por iso o esculpín nunha placa delgada, deixándolle fóra a man en aceno de saúdo”, explica. Sentamos para gozar do momento e do lugar máxico deste Merlín vivo. Co son doce da auga a correr, sentimos as palabras alegres do Pérez Porto; “O topónimo de Esmelle levoume ao “Merlín e familia” de Cunqueiro, e este sitio fantástico que agora recuperaron os veciños e eu decoro co meu traballo. Desde que o vin quixen que a miña obra formase parte deste milagre natural que é Esmelle”. "A sensibilidade artística non parece ser característica das autoridades actuais ou do pasado. É a gran tristeza da incultura e salvaxismo xa xeneralizadas nesta estraña etapa histórica tan difícil de aturar" Fene. Ferrol No parque Castelao de Fene érguese outro dos monumentos de Pérez Porto, O pallaso. Unha figura grande e redonda cos brazos en ese e un pequeno pucho, rodeado de nenas e nenos, sobre un podio cúbico de cemento. É de 2001. O sol alumea toda a fronte e fai revivir as figuras (nenos e nenas mirando para o pallaso e xogando, coa tenrura característica que lles pon o escultor). A xente fixo del un símbolo de Fene.“Lembro o día da inauguración con centos de nenas e nenos aplaudindo e berrando, e os da Comisión cidadá que se formara para recadar fondos, presidida polo humorista e debuxante Xaquín Marín. El tamén colaborara pondo á venda unha serigrafía. O dos nenos fíxome revivir. Son os personaxes reais sempre presentes nas miñas obras. Esa alegría que teñen, non? Gustaríame que o coidado e respecto que hai aquí pasase co monumento dedicado á Música Tradicional ferrolá para festexar tamén as Pepitas, instalado nos Cantóns de Ferrol, e constantemente estragado polos vándalos. Precisamente as Rondallas ferrolás e varia xente pediu, mesmo, o traslado, pero o concello parece que non oe, e dáme pena velo así". Fala Pérez Porto doutro monumento grande en todos os aspectos, con personaxes infantís en cores tocando diversos instrumentos nas caras dun podio do que sae unha columna vivamente decorada e remata con personaxe danzando tamén que pode orgullar a calquera cidade ou nación. É outro dos seus símbolos. Mais a sensibilidade artística non parece ser característica das autoridades actuais ou do pasado. É a gran tristeza da incultura e salvaxismo xa xeneralizadas nesta estraña etapa histórica tan difícil de aturar. O Louren ficou con expresión mancada, e só di: "deberían pillar eses ghamberros e polos a traballar para ti un ano enteiro, xa verían". Carme Romero levounos despois ao seu obradoiro que ten nun fermoso e singular lugar de Fene: o Muíño do Pombal, que é Escola de Cerámica municipal na que colabora Pérez Porto tamén. As esculturas de Carme enchen coa alegría de cores e grandes ollos meigos os espazos e os proxectos. “Comparto con Carme a mesma visión e maneira de concibir e traballar a cerámica. A partir dun oco traballar o volume dunha escultura de dentro para fóra, a diferenza doutros materiais escultóricos cos que se traballa de fóra cara a dentro", di o ceramista acariñando unha das figuras. Louren ficou pampo mirando para a cabeza dunha muller con símbolos de cunchas e rosáceas en ocos. "Os cadros do Museo Maside están comidos pola couza e a humidade corre polas paredes... unha vergoña todo” O Castro de Samoedo. Sargadelos. Osedo. Gozamos, deseguido, cun delicioso xantar preparado por Carme: carne con verduras, ensalada doce e pan doce tamén, sobremesa popular da zona. Fainos máis locuaces e interrompémonos ao falar. E inmediatamente (o tempo feliz é unha nube branca que esvara veloz polo ceo azul), subimos ao Castro, Castro de Samoedo, o das cerámicas de Sargadelos e a figura excepcional de Isaac Díaz Pardo. E aí nos pilla a tristeza aos catro, ante unha obra feita con moito amor e tan revolucionaria para a época dos 70 na Galiza. “El era único, mestura de artista de vangarda e home sensíbel coa situación da xente. Encheu de traballadores a fábrica, pero de aquí, da zona, sobre todo de mulleres. Cando casaban, empregaba tamén os seus homes. Unha vez chegou unha dicíndolle que o marido estaba deprimido, todo o día na casa, sen traballo, que se ía matar. E o Isaac meteuno tamén na fábrica, pero era tan vago que ás veces non lle aparecía no choio e ía el buscalo á casa": 'Se non traballas non vas cobrar de vello', berráballe. As mulleres eran as que facían todo, os moldes, metían as pezas nos moldes, decoraban..., todo, pero os homes andaban de xefes sempre, mais as que traballaban eran elas. O Isaac era moito, humano, cunha personalidade forte; un artistazo tan grande... A etapa de Sargadelos co Isaac foi a que me formou, con el, e iso e máis lle debo”. "Para a min, o grande escultor de Galiza, único, fantástico, grandisimo, é Asorei. Asorei é insuperábel”. O silencio, ese abandono que se respira hoxe no Castro, no Museo Carlos Maside de Arte Contemporánea, pioneiro na Galiza, creado precisamente polo Isaac e o Luis Seoane, con obra maior dos nosos pintores ou escultoras; ou a piscina, os mesmos edificios da fábrica, abandonados, sen xente... todo está morto. “Botaron a maioría dos traballadores. A industria, se non leva arte, se non ten artistas, non vale para nada. E dá pena ver como anda todo. Os cadros do Museo están comidos pola couza e a humidade corre polas paredes... unha vergoña todo”. Mais alédanos os ollos esa fonte que enche un dos ángulos formados polos hexágonos do edificio do Museo, obra ben orixinal do arquitecto Fernández Albalat. Como unha árbore ou un cruceiro, érguese, estirada, a Fonte dedicada a Castelao, policromada, coma sempre (para min é a obra monumental maior do Pérez Porto). “Un día, –conta–, Isaac colleume polo brazo, tróuxome a este recuncho e díxome, tes que facer algo para aquí, pois cúmprese agora o centenario do nacemento de Castelao. Como a Castelao non lle gustaban as estatuas pensamos inmediatamente nunha fonte, na que a auga sería o símbolo do que é constante, continuado, como as ideas e pensamento dese grande home que foi Castelao. Construína en Sargadelos en moi pouco tempo e a medida que a iamos montando coas pezas desa pedra cocida a máis de 1.500 graos e xa coas cores impregnadas nela para sempre, o Isaac seguía emocionado o proceso da montaxe, facendo fotos sen parar, e a medida que ía xurdindo, el, coa admiración naqueles seus ollos grandes que enchen a súa obra, dicía 'iso parece un milagre', como se a fonte fose xurdindo por arte de maxia”. Non ten auga hoxe a Fonte, e todas esas figuras e símbolos que Pérez Porto lle meteu (rosáceas e estrelas, medallóns, rostros con grandes bocas das que sae a auga, pías decoradas con figuras xeométricas, torsos femininos coas mans na cabeza ao xeito de gárgolas... e como remate, a muller do dragón, que pon a man ante a boca aberta para que a auga, ao saír, pegue nela e se esparexa) son como un compendio da nosa tradición escultórica, policromada sempre e elevándose a algo superior, como os cruceiros, esculturas e monumentos. Xorde, como cando vemos algo que nos chega á alma, o silencio, mentres os ollos buscan os detalles. Os tres, arredor do artista, como se o quixesemos protexer, e el, como saíndo dunha profunda reflexión, di: "Mais para a min, o grande escultor de Galiza, único, fantástico, grandisimo, é Asorei. Asorei é insuperábel”. Pero o tempo, ciumento da felicidade, turra outra vez por nós, avisando que rematou. Queremos que culmine el ante outra obra grande de Pérez Porto: o seu obradoiro de Osedo, baixando do Castro cara á estrada principal. A casa grande do artista, na que construíu, coa axuda tamén da Manola Vales (parte importante da súa creación, sempre hospitalaria e humilde con quen os visite), o seu espazo do barro e das ideas, comezando pola fachada da mesma casa, beireada con resaltados adornos de cerámica. No xardín, polos cuartos, no faio, locen figuras das distintas etapas (son parcial daquela que chamaría verde pola cor que lles puxo). E así andamos, espazo a espazo, até chegar ao corazón do que todo xorde animado por unha idea, un cálculo, unha inspiración: o torno e mais o forno, atanores máxicos do artista dos que, efectivamente, como o Isaac Díaz Pardo dicía, nace a obra coma un milagre; un milagre porque, ao cabo, todas e todos vimos dese material primixenio e lendario que modelou a carne nosa: o barro e esa pedra dura e nova transformada polo atanor do Pérez Porto en fantástica cerámica. Arte nova para un país vello.