Da miña cidade

da miña cidade non miña somentes cadaleito de supervivencia (1) A sí debuxa Vigo Xela Arias neste poema que vería a luz na revista Neboeira publicada na propia cidade pola mocidade do Círculo Ourensán Vigués, durante o ano 1983. “A miña cidade non miña”, afirmación contraditoria e diáfana que expresa como é a relación da autora co lugar en que viviu, un espazo do que non consegue apropiarse e acaba por ser como o barco de Manuel Antonio, un cadaleito. Vigo, nos 80 (“neboeira salgada // a electricidade electrizado paxariño // que te oio musicado e vals”, di a poeta), era unha pota que non deixaba de ferver. Nos garitos varios e nas casas, construïamos o presente que precisabamos. Visto desde hoxe, semella que de maneira inconsciente, ou non, a necesidade de ruptura co réxime anterior canalizábase nas nosas mans e nas nosas voces, nun impulso creador que non coñecía límites. O tempo da transición e a reconversión naval, as mobilizacións estudantís... a poesía de Rompente, a música de Siniestro total, os concertos, os fanzines... Chamáronlle “A Movida” En Vigo coñeciámonos todas e todos. De vista ou de trato. E Xela e mais eu compartimos tempo, espazo e amizades, aínda que non nos tratásemos até o século seguinte. O tempo da Transición e a reconversión naval, as mobilizacións estudantís... a poesía de Rompente, a música de Siniestro Total, os concertos, os fanzines... Chamáronlle “A Movida”. Música, ilustración e poesía respiraban á vez aquela fame de nos expresar, por fin. Katarsis, editada polos irmáns Tizón en Teis, Congostra, da Asociación Cultural “Zeca Fonso”, infusionada naquel Rosalinda da rúa Paraguai, Oferenda dos poetas galegos a Palestina, o Festival da Poesía do Condado en que fomos coincidindo poetas de todas as idades entre as décadas dos 80 e os 90, a Festa da palabra silenciada ou, xa no novo século, publicacións como Alma de Beiramar foron algúns deses espazos compartidos. A aqueles fanzines de entón, sen orzamento nin medios, que saían dunha fotocopiadora e ás veces eran rematados á man un por un sobre a mesa dunha casa nun barrio, chamámoslles hoxe contracultura. Entón diciámoslles cutres e usabamos o anglicismo “underground”. Mais eran, si, contracultura desde a base, a nosa contestación humilde e ilusionada ás ombreiras e á laca que predominaban entre os lectores de produtos estéticos como Tintimán. No fondo, esta oposición estética era profundamente política: sermos ou non por nós mesmos, recoñecérmonos na identidade propia ou supeditarnos á aprobación centralista que tiña en Alaska, por exemplo, unha das súas medidoras oficiais, ela que dixo de Siniestro que eran uns provincianos. Nesta cidade estendida na beira sur da ría, en que Castrelos e Teis semellan as antípodas dunha distancia inabarcábel, como se aínda se soubesen herdeiras dos antigos concellos que na cidade se fusionaron, a vida sociocultural distribuíase por barrios. O De catro a catro nas Travesas ou o Rosalinda preto de Vía Norte, eran como os núcleos que aglutinaban formas de pensar e manifestarse. Dun lado os poetas dos 80, Cáccamo (X. M. A.), Forcadela, Vilanoba, Fonte e Baixeras, compoñen un faladoiro que integraba o que se denominou Grupo de Vigo, a todos eles acáelles a caracterización que a historia da literatura, desde a visión canónica predominante, fixo desa xeración. Do outro lado, algúns que logo aparecemos na denominada promoción dos 90, como Fran Alonso, e que só publicabamos en revistas. Talvez sexa a obsesión por sistematizar o que fai que unha autora como Xela se sinta orfa, pois non acaba de se recoñecer nos parámetros usados. Mais esa orfandade non é unha excepción. Xela puxo un pé en cada un destes grupos, porén, escribe X. M. A. Cáccamo na súa Memoria de poeta, frecuentaba moi pouco o faladoiro do Catro. Eu non lembro vela no Rosalinda, a tetería con lecturas en que Carlos, Ballesteros e Yuri falaban dos acontecementos mentres servían as mesas. Feitos reais que se nos mostran como o resumo alegórico do sentimento de non pertenza a ningunha xeración que a propia Xela expresou. Mais, importa? O amigo Xosé Manuel Millán dicía que non compartía as divisións xeracionais que triunfaron para explicarmos o último cuarto do século XX, consideraba que a división proposta non daba conta das conexións que el apreciaba entre poetas dunha e doutra década. Talvez sexa a obsesión por sistematizar o que fai que unha autora como Xela se sinta orfa, pois non acaba de se recoñecer nos parámetros usados. Mais esa orfandade non é unha excepción. A ela pertencen outros moitos autores e, sobre todo, autoras. Desde o meu humilde punto de vista, por tentar suxeitar a unha descrición herdeira dunha visión patriarcal que mide a literatura tomando como referencia a produción masculina, aínda predominante numericamente, unha creación que, como no inicio do século XX, é dunha diversidade extraordinaria. E porén, é Xela Arias a voz que dá conta daquel tempo. Ela, coa mesma forza vital dunha egua que sabía que perder pé era unha ambición preciosa, atravesou a cidade e foi quen de recoller nos seus versos aquel latexo nocturno, frustrado e violento que tamén foron os 80. “...somos / dous cabalos catro peixes e un longuísimo amieiro / tecendo debuxos polo vento movido...”, di en Denuncia do equilibrio. Recoñécese na natureza animal e vexetal, dise cabalo, peixe ou amieiro e entón eses corpos que son “cabalos desbocados” ocupan a cidade (“cabalos / desbocados / polas praias / da cidade”). Imposíbel non ver mentalmente os cabalos de vento saídos da man do seu amigo Xosé Guillermo ou os cabalos de Oliveira subindo cara ao ceo, nesa homenaxe ás mandas que ocuparon o territorio antes da cidade, como aínda hoxe o Galiñeiro, testemuña granítica que nos garda do vendaval do sur. Os cabalos que na segunda entrega poética da autora atinxirían o título da obra, saltando desde o poema en que “abrasados” son comparados con “cabelos escuadras en rebelión”, están moi presentes no seu primeiro libro. Cirlot, a quen a autora cita ao inicio, recolle no seu Dicionario que o cabalo é un símbolo complexo pola multiplicidade de significados: funerario, movemento cíclico da vida, instinto, guerra, entre outros. En Denuncia do equilibrio son “alaranxados”, xorden “entre as sombras das miñas paisaxes”, expresan o desexo: “o teu pelo maino no teu van acochei ríos -cabalos desbocados- eran cabalos desbocados pola praia” Son “honrados habitantes”, no poema “Apátrida”, e metonimia da propia voz poética: “... en buenos aires doíanme as crins agallopadas nas albardas” Mais estes alaranxados, honrados e desbocados cabalos compiten no seu segundo libro, atravesado polo espazo nocturno e o léxico bélico, cos escualos que se mostran en toda a súa violencia. Violencia nos versos. Violencia na recepción da obra, incomprendida e deformada. Mais hoxe, a distancia dános outra dimensión. Porque talvez haxa que enmarcar Tigres coma cabalos, na visión desprexuizada das poetas dos 90, unha visión que descolocou o lectorado e a crítica, ao verse diante de textos que exhibían a súa ausencia de pudor e non ocultaban o desexo de nos facer, nosoutras, cun espazo propio en que visibilizarnos: Tigres coma cabalos, A teta sobre o sol, Os teus dedos na miña braga con regra... “...asisto -abraiada e esplendidamente absorta- a esta vosa visita ós restos” Avanzamos pola vida e arrastramos canda nós a marca do tempo e do espazo que nos fixo. A arte dixire as vivencias e converte en ámbar até os nosos segredos máis escuros. Vigo nos 80 é a tatuaxe vital que moitos levaremos para sempre e que en Xela Arias é raíz de dous libros, cando menos, que, ao relelos, nos devolven a intensidade de entón, as rúas, o salitre, o desexo de nos traducir en versos, debuxos, pentagramas. Tras esta relectura necesaria, non coido que a poeta estivese nas marxes (“agora busco que conxugues //ben o verbo dos posibles, // e que ti esquezas esa radio de cousas previas”). Pregúntome se estaba enfocada a nosa visión, porque a poesía que nos deixou, urbana, espida, valente, é a que mellor relata aquel tempo, mentres segue a interpelarnos... “... déixate que te percibas a ti, tamén ti atropelada das palabras á procura de trazos que nos describan.”