Arteixo: 'sous les pavés, la plage'

O propio Concello de Arteixo xáctase na súa web oficial de ser "un municipio coñecido a nivel internacional grazas á súa grande industrialización, iniciada na década dos anos sesenta do pasado século, coa construción do Polígono Industrial de Sabón", ao que asocia con palabras como "desenvolvemento", "innovación" ou "singularidade", e responsabiliza da xeración de "beneficios directos" para a comunidade local na que se sitúa desde hai cinco décadas. Eses "beneficios directos" para Acciona, Dragados, Inditex e as máis de 100 empresas instaladas nos 3.288.000 metros cadrados que comprende o polígono confírmaos o dato da práctica inexistencia de parcelas dispoñíbeis en Sabón, mais cabe preguntarse cal é esa comunidade local que se beneficia da súa existencia. "Vós, fóra" Porque a poboación que estaba asentada no lugar que hoxe ocupan esas empresas foi expulsada dos seus fogares para propiciar a construción dese polígono industrial, nun proceso que duraría varios anos e que cambiaría por sempre a fisionomía de núcleos e parroquias como A Groufa, O Rexedoiro, Oseiro, O Seixedo, A Pedreira, O Rañal, Figueiroa, O Potro, Caldas, Rañobre, O Cruce ou o propio Sabón. Máis de 1.600 fincas rústicas e 100 vivendas foron arrebatadas das mans das súas propietarias entre os anos 60 e 70. Centos de familias viron como o Goberno de Franco cambiaba radicalmente e para sempre as súas vidas cando o 25 de xaneiro de 1966 daba inicio ás expropiacións forzosas. Non había nada que negociar cunhas persoas que o perdían todo baixo o xugo daquel mantra de "Viva el progreso!" baixo o que operaba o autodenominado desarrollismo franquista, que tanto valía para acabar con ducias de asentamentos rurais na contorna da Coruña como para arrasar por completo quilómetros de costa no levante español para levantar urbanizacións destinadas ao turismo de masas. Ninguén as escoitou. Algunhas mesmo tiñan medo de falar. Facendo bo o dito de Castelao -"os galegos non se queixan, emigran"- fixeron as maletas e marcharon das terras que acolleran as súas familias durante xeracións. A cidade da Coruña, nunha sorte de micro-éxodo rural, foi o destino de moitas desas persoas. A minúscula compensación económica non daba para ir moito máis lonxe. Estas e outras revelacións saíron á luz, logo de anos de silencio, no proxecto audiovisual 12 leiras, dirixido por Xabier Maceiras e Xosé Bocixa, que o denominaron así por ser 12 os terreos que lles expropiaron a Emilio Rodríguez e Carme Pan, avós maternos do propio Maceiras, guionista e codirector do proxecto. Nin unha palabra sobre todas as consecuencias vinculadas ao fenómeno da hiper-industrialización figuran na web do Concello de Arteixo Nel, numerosas persoas van deixando constancia do "sufrimento" vivido por esas familias que foron mártires dos chamados Polos de Desarrollo Industrial, vítimas da "impotencia de ver o fogar destruído e o traballo roubado". A coñecida como "despensa da Coruña" viu así como en apenas unha década cambiaba por completo a súa esencia: do verde ao gris. Do millo ao ferro. Das vacas ás máquinas. Nin sequera o fútbol, indiscutíbelmente o factor de mobilización con máis forza do país, foi quen de parar a asoballante forza do progreso, e o inicio das obras para a construción da sede de Inditex en 1988 levou por diante o campo da Sociedade Deportiva e Cultural Peña O Rañal, cando tiña só un ano de antigüidade. Máis de dúas décadas despois, a voracidade das empresas continúa ameazando o deporte rei, concretamente as instalacións de Rañobre e Oseiro. "Non ten sentido soportar tantos campos de fútbol", chegou a declarar Manuel Rivas, o presidente do colectivo de empresarios do Polígono de Sabón, que pretende facelo crecer a costa das valiosas hectáreas que ocupan os terreos de xogo, empregados por equipos de nenas e nenos de toda a contorna. Xunto a Sabón, a refinaría de Repsol, o Porto Exterior e o Polígono de Morás completan as pezas principais dun crebacabezas industrial que supera os catro millóns de quilómetros cadrados e que ten practicamente sitiadas as veciñas de lugares como Suevos ou o propio Rañobre. Mesmo as que viven máis afastadas deses polos industriais padecen as súas consecuencias, en forma de atascos de tráfico -que xa forman parte ineludíbel da rutina semanal das pouco máis de 30.000 habitantes que ten Arteixo- ou dos problemas na calidade do aire que respiran, tal e como critica no seu informe a ONG Ecoloxistas en Acción e recoñece o propio Concello no Plan Novoarteixo 2020. As cores da luz da arte xorden de entre as sombras do gris Nin unha palabra sobre todas as consecuencias vinculadas ao fenómeno da hiper-industrialización figuran na web do Concello de Arteixo, que si fala, por exemplo, de "potenciar" o turismo industrial como "elemento de identidade social", e na que a cultura non só non merece esa consideración, senón que incluso ocupa un espazo supeditado a ese turismo. Mais, como di a frase-emblema do Maio do 68, "sous les pavés, la plage": baixo o lastro, está a praia e, tal e como aconteceu nos anos 60 e 70 do século XX en Manchester e a súa contorna, ou en tantas outras cidades cunha vida cotiá marcada polo gris das fábricas, os raios do sol logran atravesar o fume das chemineas para alumear unha escena cultural alternativa, diferente, colorista, rupturista e, sobre todo, independente. Cun Sabón xa a toda máquina chegaron ao mundo Mico Rabuñal (1979) e Sonia Iglesias (1982), dúas artistas únicas e distintas unidas non só por nacer, vivir e traballar en Arteixo, senón tamén por lazos familiares -a nai de Sonia é a madriña do irmán de Mico- e polo feito de térense formado na Escola de Artes e Oficios Pablo Picasso da Coruña. Porque a paixón pola arte venlles de lonxe. E no caso do escultor Mico Rabuñal, desde moi lonxe: "Cando era pequeno o meu pasatempo favorito era a plastilina, por diante incluso do fútbol. Logo, xa no instituto, as profesoras orientáronme cara ao tema das artes porque viron que había en min un gusto natural por ese tema, o que me levou a entrar na Pablo Picasso, onde me graduei en 2004". O artista engade que esa paixón pode ser herdanza do seu avó: "Na casa, a familia compárame con el, aínda que eu non cheguei a coñecelo, porque morreu moi novo. Din que temos moito en común, porque tamén traballaba coas mans: fundía bronce, aluminio... até facía bicicletas para as crianzas que tiñan menos recursos. Era un crack". Como di a frase-emblema do Maio do 68, "sous les pavés, la plage": baixo o lastro, está a praia e, tal e como aconteceu nos anos 60 e 70 do século XX en Manchester e a súa contorna, ou en tantas outras cidades cunha vida cotiá marcada polo gris das fábricas, os raios do sol logran atravesar o fume das chemineas para alumear unha escena cultural alternativa, diferente, colorista, rupturista e, sobre todo, independente Desde o seu taller, situado nunha vella casa familiar en Arteixo "xusto fronte a Inditex", Mico Rabuñal crea as súas esculturas, para as que emprega materiais tan diversos como malla metálica, fibra de vidro, mármore ou pedra, a súa favorita. Non cre que o feito de ser de Arteixo tivese algo que ver en que acabase sendo artista -"aínda que Arteixo leve 'arte' no nome", brinca entre risas-, mais si considera que a súa localidade natal posúe "un algo" difícil de explicar que non teñen outros sitios. Quizais por iso non marchou a outros lugares nos que as súas obras tivesen máis saída, ou a algunha capital máis próxima aos circuítos comerciais, aínda que o inevitábel ruxe-ruxe do "e se..." xorde "todos os días". "O que si me dá Arteixo -recoñece- é unha liberdade e unha comodidade da que non gozaría en ningún outro sitio. Se traballase só os bronces ou as fibras non habería problema, porque os procesos creativos supoñen un modelado en barro e unha reprodución en escaiola que poden adaptarse a calquera espazo, pero agora o que máis traballo é a pedra, que implica ruído, po... E iso noutro lugar non o podería facer, estaría moito máis limitado". Da escultura ao mundo do cinema Sonia Igrexas comparte con Mico Rabuñal a polivalencia no uso de materiais e o tronco común da escultura, pero unha oferta de traballo fixo que esta arteixá deixase de facer esculturas sobre mitoloxía galega con Pablo Ardao para dar o salto ao cinema e converterse no que no mundiño se denomina model maker. Era o ano 2009 e "de casualidade" introduciuse no equipo que estaba a desenvolver O Apóstolo, "a primeira longametraxe de stop motion no Estado español, que foi rodada en Compostela", lembra desde o seu obradoiro de Arteixo, que ten que abandonar con bastante frecuencia, xa que leva máis de 10 anos "enganchando un proxecto con outro", tempo no que construíu "unha familia esparexida por toda Europa con outras persoas do mundiño, moitas delas galegas, como Cristina Acuña, Hugo Vieites e Dani Ábalo". Sonia define o seu labor como "unha mestura entre escultura e xoiaría" na que, con precisión de ourive, substitúe a fibra de vidro, o mármore ou a pedra que traballa Mico, pola silicona, o feltro, a lá ou a escuma. "O deseño da personaxe sempre condiciona os materiais finais empregados para a súa elaboración -apunta- xa sexa pola estética ou pola animación. As miñas preferencias pasan por combinar o punto de vista estético e o funcional, optando por bonecos de corpo de silicona e roupa de tecido real". Pero, que é o stop motion? En que consiste esa práctica que vén desenvolvendo en filmes de directores como Wes Anderson, co que traballou na película Illa de Cans, que logrou o nomeamento aos Premios Oscar á Mellor Película de Animación? "É o resultado dun conxunto de fotografías, das que a súa sucesión evoca o movemento. Deste xeito eu podo manipular un boneco coas mans e sacarlle fotos en cada pose. Xa que logo, a animación stop motion sería esa secuencia de fotografías", explica. Esta técnica, usada desde os albores da industria do cinema en filmes como King Kong (1933) segue con vida na actualidade pese o pulo do Common Gateway Interface ou CGI e as novas tecnoloxías, e acada a excelencia en obras como a propia Illa de Cans; A comida, de Svanmajer; Muedra, de César Díaz Meléndez ou a curta Enough de Anna Mantzaris. Sobre a situación do sector na Galiza, Igrexas pensa que "a cousa está bastante parada, xa non só falando de cinema, senón como recurso en xeral, porque o stop motion podería usarse tamén para publicidade, festivais de música ou animacións para webs". Non obstante, o seu vindeiro proxecto leva selo galego, pois será a produción galaico-portuguesa Os demónios do meu avô, desenvolvida integramente en stop motion e para a que os bonecos serán feitos desde Arteixo.