Aldaolado: humor e poesía

—A idea de sacar un libro foi proposta de Xerais? María: Era unha idea nosa que eu lle propuxen a Fran Alonso. Xa pensaramos había tempo en facer un libro Aldaolado, pero tampouco nos convencía a idea de baixar do escenario e pornos a vender o noso propio libro… Aldao: A iniciativa foi máis cousa de María. Como é sabido, eu teño máis alerxia e medo a publicar… —Coñecéronse nun recital. Lucía tiña 17 anos e María fora con Yolanda Castaño… María: Fora un recital na Fundación Seoane. Un insigne poeta dos 90 chegara moi tarde e deixara o coche parado no medio da rúa cun papel que poñía: "estou estragado, o meu dono volve en cinco minutos". Pareceunos unha xenialidade… Lucía: Eu fora a aquel recital, de Letras de Cal, para ver as caras da xente que lera ou estudara. E tiven por primeira vez a sensación de: "mira, esta movida pode ser divertida". María: É que nese momento a xente tiña moito costume de contar batalliñas sobre os poemas nos recitais. Ás veces a explicación sobre o poema era máis longa que o propio poema. Foi a primeira vez que vin que, se había algo de chiste, a xente quedaba contigo. E foi o que acabamos facendo como Aldaolado. O que contamos é algo tanxencial ao poema, algo relacionado: unha imaxe, unha sensación… —Así naceu o humor de Aldaolado? Lucía: Cando empecei a facer recitais xa contaba parvadas ao empezar, pero facíao para perder o medo. Non era unha estratexia. Era unha maneira de conectar cos ouvintes. Despois xa vin que o facía máis xente… María: Si, logo vimos que é un recurso común na narración oral, por exemplo. Pero nós comezamos a facelo de maneira máis intuitiva. Lucía: Como ademais os nosos textos son serios, o humor é un modo de quitar ferro. Cando eu tiña 17 anos, o humor era tamén unha maneira de mostrar que era unha persoa divertida e con saúde mental pese ao dramatismo dos meus textos. —Hai unha laranxa que marca a súa historia de amizade… Lucía: Sendo Yolanda Castaño secretaria da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, fixéronse cousas tan interesantes como un encontro de músicos e poetas. Isto fora un congreso de poetas novos que fixeran en Mondoñedo. A min xa me dixera Yolanda que eu ía como poeta e como comisión de festas… María: Si, de feito non coincidimos até que houbo unha festa na súa habitación… O tema é que eu saín de carallada e ao día seguinte non cheguei nin para comer. Entrei no comedor toda avergoñada, a xente mirando para min, e nisto Lucía ergue un brazo e dime que ten unha laranxa para que eu coma. —Pero a primeira vez que traballaron xuntas foi con Onde estea un cubata que se quite un soneto. María: Rafael Xaneiro andaba organizando cousas na vangarda da poesía. Chamounos para o Translittera e nós non sabiamos moito que facer. Acabamos chamando á nosa amiga Iria para facer de DJ e pór en vídeo os nosos poemas e música disco. E isto foi na Fundación Granell. Así que acabamos montando no museo unha festa na que a xente acabou bebendo cubatas e apagando cabichas no chan… A idea era dicir que a poesía podía ser tan divertida como saír de carallada pero, claro, os do museo enfadáronse algo. Lucía: Despois seguimos, pero xa con menos esixencias de produción. María: Si, quedamos con Lucía tocando e cantando e eu coa miña chispa… Pero sen vídeo, que era máis caro. —Din que vostedes e Yolanda Castaño son as únicas persoas que viven na Galiza da poesía. Poden confirmar o rumor? Lucía: Non vivimos de estar na casa escribindo poemas, pero si vivimos da palabra escrita e oral. É dicir, dos recitais, de facer guións, galas etc. María: E unha parte moi importante dese traballo é Aldaolado. Facemos obradoiros, escrita por encarga, presentamos galas… Se cadra o que pasa é que haberá xente á que lle pareza raro que se viva da poesía. Se es novelista igual chama menos a atención… —No noso contexto, nin iso. María: Pero vivimos diso de modo precario. Que vai parecer que gañamos moito diñeiro... —Fixeron tantos quilómetros polo país como a xente que se dedica ao reparto de mercadorías. Lucía: Nos coches de María, e van tres. María: Coches doados pola miña nai. Cando nós comezamos a recitar era raro que se cobrase por iso. Ao empezar a facelo non só non tivemos menos bolos, senón que acabamos por ter máis. Moitos números en institutos, asociacións, casas da cultura… Lucía: Eu de feito no confinamento fixen o cálculo do que aforrara en desprazamentos e era moito… Ás veces, de feito, facemos dobretes ou tripletes no mesmo día. María: Como a xente que nos programa ten moitas veces unha economía tan precaria como a nosa, ás veces para que nos compense buscamos outra cousa no mesmo día que sexa máis ou menos perto. Por iso podemos facer un Vigo-A Coruña- ou Lugo-Foz, por exemplo. Agora xa nos organiza Urdime, que nos leva a distribución. Lucía: Si, foi un paso na nosa profesionalización. Antes faciamos nós cousas que non sabemos facer, como iso. Mais si, respecto ás viaxes, eu que non teño coche fixen cousas tan absurdas como coller un bus, un taxi e un bla bla car para chegar a Padrón. O noso local de ensaio, de feito, son os coches de María e os escenarios nos que actuamos. "O noso humor non é o chiste polo chiste. Hai un fondo crítico entre todas as parvadas que dicimos" —Levan xa 15 anos con Aldaolado. Por que din que foron 15 anos de erro, azar e fracaso? María: Cando nos presentan como poetas, a xente que non nos coñecía e vai vernos queda sorprendida, porque non é o que agardaba. Cando nos presentan como humoristas é xusto cando nos sae un número serio. Lucía: Tamén nos presentan como monologuistas sendo un dúo… María: Ou como cantautoras. A cuestión é que o que facemos non ten un encaixe moi claro. Lucía: Que non é interpretar un papel. É facer de nós, sendo nós, tentando conectar co público tendo os ollos abertos e as orellas atentas. María: Como o que facemos sitúase nun espazo fronteirizo, é fácil defraudar… Lucía: Pero non funcionamos polo tópico de que non queremos etiquetas. Simplemente facemos algo moi transxenérico porque é o que nos gusta e o que nos sae. Cando me preguntan a que me dedico non sei aínda moi ben que dicir. María: Pois eu digo que son escritora. Lucía: Xa, pero eu se digo que son escritora se cadra a xente pensa que son rica, que non traballo e que fago perfopoesía. Para gañar a miña sogra, díxenlle que fora guionista de Cifras e Letras. —No libro hai textos inéditos das dúas. Os de Lucía ben poderían ser parte do seu único libro editado, Todo isto antes era a noite. Lucía: O primeiro está nese libro e o resto son poemas que escribira antes. Son poemas moi Aldaolado en calquera caso. Poemas que están nos nosos recitais. María: Fixemos a escolla dos poemas co criterio de que fose unha escolma do que levamos feito como Aldaolado. O libro é unha antoloxía de Aldaolado. —"Gústanos pensar que a poesía é o facho que pode prender a revolución, que a cultura penetra as sombras", din no libro. Por que? María: Se non tes acceso á cultura e só coñeces o mainstream é máis difícil que teñas ansia de revolución. A min gústame pensar que o que facemos non é só entretemento, que pode servir de axuda para a crítica. O noso humor non é o chiste polo chiste. Hai un fondo crítico entre todas as parvadas que dicimos. Lucía: Tamén é porque somos fillas artísticas da cultura alternativa, da que fomos público. Cando estabamos no instituto, María viu a Ronseltz e eu a Lino Braxe. Ás veces actuamos para xente que nunca antes vira nada deste tipo de cultura. María: Iso pásanos bastante en institutos. Igual é a primeira vez que ven un recital e nalgúns casos será a única. E mesmo pode que algún dos alumnos acabe escribindo, como fixo Ismael Ramos, que nos viu no seu instituto en Noia. —Tamén teñen un poema dedicado ao público. Nel sae a señora de Tui… Nos recitais pasáronlles anécdotas como unha vez en Lugo, que o público quería máis e como xa non tiñan máos poemas acabaron lendo mensaxes do móbil… Lucía: Si! [Ri]. O da señora de Tui é porque era unha manifestación pola poesía e preguntou se logo ían quitala ou algo. —Que foi o máis raro que lles pasou co público? María: Se cadra a pregunta debía ser que foi o máis normal que nos pasou co público, porque nos pasou de todo. Unha vez vendín un coche nun recital… Lucía: Non sei que podemos contar que non contásemos xa en máis ocasións. Quizais que ás veces chéganos unha mensaxe da directora dun instituto, ou do xefe de estudos, para propornos algo, e eu, que non borro nada no teléfono, decátome de que esa persoa xa me escribira máis veces. E ás veces son xente da que nos enviara mensaxes para "Cousas que fago cando ninguén me ve". Entón eu sei, por exemplo, que a muller que me acaba de escribir é a que nos contara que ás veces se metía unhas bolas chinas e se esquecía delas dentro. Claro que despois iso non llo contamos a ninguén máis! —Un dos seus grandes éxitos foi o espectáculo que fixeron na TVG sobre Galicia Bilingüe. Confesaron unha vez que se autocensuraron un pouco… Lucía: O caso é que foron eles os que nos pediran ese número. Ao final foi unha fraude até de autocensura, porque foi, sen querer, todo o contrario. María: Si, os do Luar chamáronnos e pedíronnos ese número en concreto. Nós pensabamos proporlles outra cousa. Estabamos moi sorprendidas. De todas as formas, o interesante dese número é o speech que soltamos ao principio, onde se critica esa posición de que a persoa castelánfalante non ten espazo na Galiza. Lucía: E en todo ese éxito que tivo, toda esa viralidade, que foron 400.000 visualizacións, había xente que o entendeu e que lle fixo moita graza, pero había outro sector que non entendeu nada. María: Despois tampouco puxemos moita ansia en seguir indo ao Luar. Fomos tres veces e a primeira funcionou e as outras dúas non. Facer todas as semanas algo diferente, con contido diferente, risas e sentido crítico era algo que nese momento non me vin quen de facer. Se o fixeramos, igual agora estabamos de presidentas. Ou de presidentas non, pero de segundas de Ana Pontón. Quen sabe. Lucía: Tamén estivo moi ben ter a posibilidade de estar todos eses anos actuando en moito bar, moita asociación... Iso deunos táboas para facer cousas que igual hai anos fariamos de modo diferente ou non fariamos. Así que os ensaios fanse no coche e no escenario e a carreira fíxose en microbolos, en espazos pequenos. Agora mesmo é o que máis botamos de menos. O recital de bar, de sala pequena, de xente moi apiñada e moi próxima. —Tamén dixeron que botaban de menos os recitais colectivos, saír máis fóra… María: supoño que nos referiamos a que nos chamen máis por separado. Agora xa temos máis cousas individuais. Lucía: É verdade que nós despotricamos moito sobre o aburridos que son os recitais no formato tradicional, que se fai pesado e longo porque á xente dinlle que recite cinco minutos e recita corenta. O que criticamos é iso. Pero despois a nós encántanos recitar. —Que papel xoga a improvisación no que fan? María: Nós temos unhas historias que sabemos onde queremos que cheguen, pero non sabemos de que maneira van chegar, con que palabras as imos dicir. Non traballamos cun guión, senón, por así dicilo, cunha escaleta. E iso é unha marabilla. Lucía: É unha marabilla pero non é fácil. Por iso para min en Aldaolado o recitado dun poema ou facer unha canción supón un descanso. María: Podes ter un día malo e podes ir ao máis guionizado. Pero a min ese rollo improvisado que ti ves difícil a min encántame, estou moi cómoda aí. De feito cando facemos cousas máis guionizadas nos espectáculos infantís a min cáusame máis tensión ter que cinguirme a dicir un texto palabra por palabra que cando improvisamos en Aldaolado. Lucía: Eu referíame á que as veces botas de menos recitar e desfrutar do recital. En Aldaolado tes que ter un ollo no público, outro no poema, outro en como sacar a enerxía para contar esta batalla deste modo ou destoutro. Claro que é marabilloso, pero é outra enerxía. —Unha vez chamáronlles poeta rupturista -home, por suposto- e outra dixeron que eran un dúo "feminino". Facer chistes con iso dá resultado co público? Lucía: A nós dános resultado moitas veces parvadas na que a xente non repara, como que alguén escriba que o dúo feminino Aldaolado actúa no museo do humor de Fene. Ti empezas e contalo e xa nos primeiros sete segundos a xente comeza a rir. María: Eu creo que o que máis resultado nos dá é que o chiste que contamos teña un bo contido, algo que dá para pensar. Por exemplo, cando rimos de nós mesmas, porque facemos unha crítica feroz de nós mesmas e a xente séntese identificada. Lucía: Eu penso que é mostrar esas outras posibilidades que ten a palabra. De repente darlle aí unha volta ás cousas para que revelen outras historias. Tamén nos últimos anos quizais imos puíndo máis cuestións. Pode que teñamos un discurso máis comprometido, máis feminista sen ser algo moi explícito… Temos máis conciencia de moitas cousas e iso nótase no discurso. —Tamén dixeron nunha entrevista de hai cinco anos que non estaría mal que as axudas tivesen en conta formatos coma o seu: para poder compartir entre varios proxectos unha oficina, unha persoa para distribución… Que pensan agora? María: Agora xa temos a nosa carreira máis enfocada, pero si que é verdade -e isto notouse agora por exemplo nas axudas pola covid- que a literatura queda fóra das axudas públicas. A arte relacionada coa palabra queda fóra das axudas. Segue habendo esta idea de que a escritora é unha señora que escribe na súa casa no tempo libre. E non é así. —Algún espectáculo que sexa máis especial para vostedes? María: Todos, pero eu penso que do mellor que fixemos é o infantil A ovella Engracia. Somos o Bob Esponja da poesía. Mólame moito ver cando o pasan ben as crianzas e hai nais e pais que se desperrechan. Lucía: Desfrutamos moito. Demasiado. Botamos risas no escenario moi escandalosas. María: Nos Aldaolado pásoo sempre moi ben. Teño a sensación de hai 15 anos de que é unha festa. Lucía: E ningún dúo pode falar así. Somos a esperanza dos dúos galegos. Os demais foron rompendo todos… Hai moito poliamor. María: O poliamor só funciona se te contrata o CDG. Se es unha compañía privada, non funciona. E agora xa podes pór que Aldaolado quedou nos 90…