A acción exterior galega

A nova publicación do Igadi repasa os últimos 25 anos de Acción Exterior da Galiza, situando como espazo temporal de análise o transcorrido entre a creación da Secretaría Xeral de acción exterior en 1997 até o momento actual no que a Galiza conta cunha Lei de Acción Exterior, aprobada en 2021. Acción exterior furtiva Desta forma, comeza a publicación cun primeiro achegamento á cuestión por parte de Celso Cancela, investigador asociado e director da Revista do Igadi, Tempo Exterior, doutor en Dereito e licenciado en Ciencias Políticas e da Administración pola Universidade de Santiago de Compostela (USC). Cancela abre un pouco máis o foco do espazo temporal do estudo para achegarse aos primeiros contactos da Galiza co exterior como ente con personalidade propia, desta forma o seu artigo leva por nome 'Unha ollada a catro décadas de acción exterior galega: dos contactos furtivos á Lei de Acción Exterior de 2021'. O investigador asociado do Igadi lembra que, por normal que nos pareza a día de hoxe, durante a década dos anos 80, cando as institucións propias da Galiza comezaban a súa andaina, tratábase dun feito illado que o funcionariado ou a representación política do pobo galego mantivera contactos cunha persoa homóloga do exterior do Estado español. Mentres que naqueles primeiros anos de Administración galega "os contactos episódicos coas autoridades alén do Miño para tratar cuestións de interese común debían realizarse de modo furtivo ou disimulado", hoxe "existe un marco legal", tanto galego como estatal, "que ampara a denominada acción exterior galega", explica Cancela. Así, a Lei da Acción Exterior da Galiza "asume a acción exterior como unha fenómeno cotiá, integral e indispensábel para o autogoberno galego no que están chamados a participar diversos actores", explica o director da revista Tempo Exterior. A creación da Secretaría Xeral de Relacións coas Comunidades Galegas en 1990 e do Instituto Galego de Promoción Económica (Igape) en 1993 son as antesalas da instauración da Secretaría Xeral de Relacións ca Unión Europea (UE) e Acción Exterior, coa que a actividade da Galiza de cara ao exterior fica claramente institucionalizada. Cancela sinala a importancia da presentación do Libro Branco da Acción Exterior Galega, en 2004, aínda con Manuel Fraga ao mando Executivo galego, e na que o Igadi xogou un papel moi importante, tal e como explicou a Sermos Galiza o director desta organización, Daniel González Palau. Posteriormente, xa con Emilio Pérez Touriño á fronte do Goberno bipartito do PSdeG e o BNG, prodúcese, en palabras de Cancela, unha "consolidación" da acción exterior galega, nun período no que destaca a creación das Delegacións oficiais da Xunta, concretamente, en Bos Aires (2007) e Montevideo (2008). A presidencia da Xunta da Galiza de Alberto Núñez Feixoo, relata o autor, supón "unha reorientación e desvalorización institucional" da acción exterior galega, pois, entre outros motivos, "o conflito político entre o Goberno español e o catalán (2010) xeraron un clima pouco favorábel, mesmo desprezativo, respecto da acción exterior" fóra das institucións do Estado español. Porén, no eido cultural, o Parlamento da Galiza aprobou, por unanimidade, a Lei 1/2014 para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía (popularmente denominada "Lei Paz Andrade"). Posteriormente, o Goberno galego impulsou o Decreto 178/2015 polo que se regula a acción exterior da Galiza, que "pauta cuestións como a participación do Goberno galego nas institucións europeas, así como a acción exterior galega fóra deste marco institucional, a Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal e as relacións co ámbito da lusofonía". Este decreto prevía a elaboración da Estratexia Galega de Acción Exterior, que, presentada en 2018, "identifica basicamente os principais actores, os sectores temáticos e os espazos xeográficos da acción exterior e vén a dar continuidade aos programas cuadrienais da década dos 90". Deste modo, comenta Celso Cancela, "arribamos á aprobación da Lei 10/2021, pola que se regula a acción exterior e a cooperación para o desenvolvemento da Galiza", que supón "o primeiro texto de rango legal dirixido a mellorar a proxección galega e a coordinación da acción exterior, a participación galega na negociación de tratados internacionais, a atención dos galegos no exterior; a consolidar a Eurorrexión Galiza-Norte de Portugal e a súa proxección nos países lusófonos, e dotar a Galiza dun maior liderado na cooperación ao desenvolvemento". Presentado o anuario do Igadi: 'Nova normalidade e sociedade de risco' As Delegacións da Galiza no exterior María Xosé Porteiro, xornalista e escritora, ademais dunha persoa feminista e comprometida cos dereitos humanos, é parte do Consello Reitor do Igadi. Viviu en Cuba até os 14 anos e desde 1966 vive en Vigo. Ademais, foi a primeira delegada da Xunta da Galiza no exterior (Arxentina e Uruguai) entre 2007 e 2009. Porteiro escribe, neste informe anual do Igadi, sobre as Delegacións da Galiza no exterior. Para ela, "a creación das Delegacións de Arxentina e Uruguai é un fito salientábel nestes 25 anos de política e acción exterior da Galiza" a raíz dunha decisión tomada "no ecuador do mandato do Goberno de coalición entre PSdeG e BNG (2005/2009)". A autora sinala que estas Delegacións teñen competencias en "cultura, acción social, sanidade, promoción económica e cooperación para o desenvolvemento, e unha clara vontade de colaborar na aplicación da extensión da cidadanía". Arxentina e Uruguai, lugares onde se abriron estas primeiras Delegacións, eran os territorios onde "había a maior poboación demandante deste dereito de nova xeración". Porteiro foi, ademais, relatora no Congreso do Estado na redacción e debate do Estatuto da Cidadanía Española no Exterior, "que abriu a porta á nacionalidade para netas e netos (de galegos e galegas), unha auténtica revolución que sobrecargou aos consulados e que na Galiza se valorou como un dereito a consolidar". Malia ser competencia final do Goberno do Estado español, "a atención ás dúbidas e a obtención de documentación requirida para as solicitudes de nacionalidade foron a maior actividade nos primeiros tempos" das Delegacións da Galiza no exterior, di. Unha nacionalidade que supuña a consecución do pasaporte comunitario da Unión Europea, "de alto valor pola mobilidade no espazo Schengen", e que permitía acceder a prestacións do Estado español e da Xunta da Galiza. Por este motivo, o feito de "poder solicitar información personalizada e tramitar en tempo real nas Delegacións asuntos que a distancia dificultaba foi moi ben recibido polas colectividades" destes dous Estados. Porteiro salienta a implantación do voto rogado en 2011 como un momento "especialmente complicado", unha decisión que cualifica como unha "auténtica carreira de atrancos" para os máis de dous millóns de persoas do Estado español residentes no exterior con dereito a voto, "dos que perto de medio millón tamén votan nas eleccións galegas". Outro feito destacado pola autora é a existencia dunha "auténtica febre" de creación de "embaixadas" de diferentes entidades territoriais do Estado español naquel tempo no que as Delegacións galegas daban os seus primeiros pasos. Estas Delegacións "chegaron a sumar 120, das que unha cuarta parte foron de Catalunya, seguida por Andalucía e por Euskadi". O goberno estatal "procurou a súa integración nas sedes diplomáticas españolas con diferente éxito e rotundo fracaso para as Delegacións catalás e vascas", declara Porteiro. Outro fito destacábel nesta etapa é a nova Lei 10/2021, de 9 de marzo, reguladora da acción exterior e da cooperación para o desenvolvemento da Galiza, "que se xustificou para abordar a nova realidade das comunidades galegas no exterior sometidas a procesos de desaparición ou fusión que implican conflitos no seu patrimonio inmobiliario, mobiliario, cultural, ou mesmo sanitario", das que son exemplo os procesos que están a sufrir os centros galegos de Arxentina e Uruguai coa súa intervención por parte destes Estados. Neste contexto, para a autora, "o coidado e protección deste patrimonio material e inmaterial, herdado das xeracións anteriores e o necesario anovamento das direccións das entidades históricas da colectividade", marcan un "reto propio do devir do tempo e as lóxicas mudanzas que trae consigo a evolución" dos Estados de acollida. Esta nova lexislación incide tamén "no ámbito empresarial e tecnolóxico como xeito de recoñecemento da galeguidade, cun papel preeminente do asociacionismo". Define, asemade, "a condición de retornado e prevé actuacións para promover o retorno para frear a caída da poboación na Galiza territorial", explica a membro do Consello Reitor do Igadi. 30 anos da creación do Igadi O pasado 10 de setembro do ano 2021 o Igadi cumpría 30 anos de vida coma asociación sen ánimo de lucro, cuxo obxectivo social era "a comprensión do mundo desde Galiza e a proxección da Galiza na sociedade internacional", apunta o director desta organización, Daniel González Palau, neste informe. Nestas tres décadas do Igadi, "inauguradas co final da Guerra Fría, o mundo cambiou moito e a Galiza non foi allea á velocidade de cruceiro dos cambios", explica Palau, que valora especialmente ser a única entidade territorial no Estado español con Lei propia de Acción Exterior e Cooperación ao Desenvolvemento funcionando. "Algo ten que ver o Igadi con isto", salienta o director da institución, alén do "entusiasmo da sociedade en xeral, e de funcionarios, técnicos e representantes políticos en particular". O Igadi, afirma Palau, "é un elemento sólido e permanente que permite falar dunha acción exterior da Galiza real, con vontade de coordinación e coherencia sobre os protagonismos, e máis alá das lexítimas estratexias de cada quen". Esa misión fundacional, engade o autor, "levámola á marxe dos procesos electorais, o que nos permite, cando menos, intentalo", desenvolvéndoa "cun pé na oficialidade e a academia mais outro na sociedade". Daniel González Palau: "Lusofonía, Atlántico e diáspora son as chaves"