Abalo Alonso: facendo paisaxe

Elizabeth Abalo e Gonzalo Alonso teñen o seu estudio en Compostela, pero a súa obra está espallada por todo o territorio galego. A maioría dos seus traballos son edificios para a Administración, froito de concursos públicos, competicións de ideas entre estudios de arquitectura onde se premia a mellor proposta. Contan con grande experiencia e éxito neste campo, así que para visitar a súa obra pódese aproveitar para coñecer tamén a Galiza enteira. Independentemente do lugar onde lles toque traballar, a forma de se enfrontaren ao proxecto de edificios públicos é semellante. Son conscientes de que a arquitectura é unha arte social, polo que a súa principal preocupación está nas persoas usuarias das obras, sexan estas cativas, pacientes ou paseantes dunha praza. Consideran que a época de facer edificios-icona ou obras guiadas máis polo aspecto que polo contido pasou. Din que a sociedade reclama arquitecturas integradas, modestas e útiles, e iso é o que tratan de achegar. Pensan en edificios que sexan como a paisaxe, que semellen que sempre estiveron aí, harmónicos, formando parte da vida cotiá. Un dos maiores eloxios foi que Manuel Gallego, en fronte dunha obra nova súa, dixese: "Aquí realmente que fixestes? Isto xa estaba, non?". A obra de Abalo e Alonso, a pesar de guiarse por unha filosofía tan austera e utilitarista, non está exenta de experimentación. Non querer chamar a atención non implica que non haxa un interese na innovación. A aparencia sinxela agocha a busca de desenvolver a técnica ao máximo, con propostas que experimentan con diferentes materiais en todas as formas posíbeis. Ao longo da súas carreiras pasaron por etapas nas que investigaron o uso do bloque ou do formigón armado, e agora atópanse desenvolvendo as posibilidades da madeira. Explorando novos materiais Un dos seus últimos edificios rematados está en Vigo, na ribeira do Berbés. O encargo foi froito dun concurso feito pola universidade. O campus estaba moi lonxe da cidade e precisaba dun lugar no centro que representase a institución. Por outro lado, a intervención podería reavivar un barrio cunha das estampas máis características do casco vello, pero en estado de abandono. Escolléronse tres antigas casas de pescadores abandonadas. Tiñan a obriga de manter os arcos da planta baixa e a fachada, aínda que no interior lles deixaron liberdade. A pesar de que desaparecera parcialmente, os arquitectos decidiron manter a pegada da historia na obra e amosar a independencia das tres zonas. Así, malia ser un único edificio, ten tres cubertas e tres partes diferenciadas no interior. A flexibilidade propia dun edificio público lógrase relacionando os diferentes espazos. O elemento que cose o interior é unha escaleira, que funciona como un percorrido público. Na planta baixa, que conta cunha parte aberta á rúa cunhas gradas, nace a escaleira que vai ascendendo polo baleiro interior até chegar ao lucernario do andar máis alto. Así, a pesar de ser un edificio alongado posúe moita luz no interior grazas a esta estratexia. Para facer realidade a obra confiouse nas vantaxes que ofrecen os paneis de madeira contralaminada, que permitiron facer espazos amplos cuns espesores mínimos. Deste modo, cadraron os ocos da vella fachada coa altura dos novos forxados. A madeira maniféstase ao exterior cunha nova galería que unifica os tres corpos pola parte superior. Ademais, o uso deste material fixo que reducisen moito o peso do novo edificio, algo desexábel nunha rehabilitación. O arquitecto Manuel Gallego en fronte dunha obra nova súa dixo: "Aquí realmente que fixestes? Isto xa estaba, non?". Na escola infantil A Baiuca, na Estrada, tamén experimentaron co uso da madeira contralaminada. Ao lonxe, o edificio, que se atopa na periferia da vila, semella un conxunto de casiñas ou unha nave, que son os elementos que a rodean. E é que a construción trata de formar parte da paisaxe da vila e ao mesmo tempo ten unha forma amigábel para os cativos. É un edificio horizontal, todo nunha soa planta, pensado para ser moi cómodo. A luz interior é moi importante, especialmente no patio, que fai as funcións de comedor ou zona de xogo nos días de chuvia. A cuberta quebrada elévase parcialmente para facer lucernarios que introduzan a luz natural en todas as estancias. Os cambios de iluminación ao longo do día eran moi importantes para os arquitectos, posto que así as nenas e nenos poderían experimentar diferentes sensacións co transcurso do tempo. Protexer a intimidade Sete anos antes, en Ourense, Abalo e Alonso proxectaron outra gardaría, pero nun contexto moi diferente. Estaba nun campus universitario, rodeada de balbordo e o terreo que lles tocou era moi malo. Neste país non se adoitan coidar os emprazamentos dos edificios públicos, polo que están afeitos a traballar en parcelas malas ou en contextos difíciles. A estratexia que tomaron foi moi diferente á da Baiuca. Decidiron elevar o edificio apoiándose nun só punto central, para aforrar en alicerces e tamén separarse da humidade do chan. Para gardar a intimidade da cativada nun espazo tan transitado, optaron por revestir a construción cunha celosía de madeira. Así obtense un resultado enganoso: ao exterior semella un local fechado, mais cando se entra é un espazo moi luminoso. As barras verticais introducen luz e deixan entrever o que hai fóra. Para dar aínda máis luz, conta tamén con patios interiores. As nenas e nenos nese alto dominan a súa contorna, como cando soben por primeira vez a unha cabana no alto dunha árbore. Outro perfil de usuario de arquitectura que necesita intimidade é un paciente, neste caso dun centro de saúde. Cando un está doente non gosta das miradas axexantes, polo que Abalo e Alonso optaron por un edificio semifechado. O novo centro de saúde de Monterroso fíxose nunha parcela próxima a uns bloques de vivendas, polo que o gran volume horizontal só se abre cara ao lado oposto. Ao non querer renunciar á luz natural, fundamental na arquitectura, ilumínanse as consultas mediante patios. O exterior revestiuse da lousa típica da zona. O contundente prisma negro tan só se recorta pola entrada e algún outro oco. Un deles, unha gran fiestra a un corredor, é colonizado pola mocidade da vila como banco para reunírense [foto do inicio da reportaxe], o que supón un uso espontáneo que reafirma que o lugar resulta agradábel. Xardín cambiante Non hai nada tan pracenteiro como pasear por un xardín. Iso pensaban desde o concello de Santiago cando lles encargaron intervir nuns terreos en Caramoniña. Esta zona atopábase abandonada e o estudio pensou que era mellor facer un xardín, pero cambiante. O orzamento do concello non era suficiente para o mantemento que supuña, polo que a proposta dos arquitectos foi a de recuperar o uso orixinal: hortas. As hortas poríanse a disposición da veciñanza para sementalas e contribuír así a xuntar as persoas maiores que botan en falta a súa orixe rural con aquelas novas que naceran xa no barrio. Abalo e Alonso deseñaron un percorrido para desfrutalas como se fose un parque máis. Encargáronse da idea e da parte construída, "o edificio" para un espazo público: escaleiras, bancos, ramplas e muros, e o resto xa o poría a veciñanza. As flores e a vexetación do xardín serán as das hortalizas de tempada que van ir cambiando coas estacións.