O outro lado da música, a poesía

No ano 1999, Luísa Villata publicou O outro lado da música, a poesía, fito verdadeiro na crítica literaria galega. Un libro no que explica a historia desta literatura en clave musical. Un ensaio que debería estar presente nas clases de literatura de todos os institutos, e non está. Obra fundacional, referencia necesaria, para calquera estudo de historia da literatura, mais que, a día de hoxe, mantense case invisíbel nas bibliografías. Foi a propia Luísa –anos noventa de hiperactividade coruñenta– a que me conduciu cara á súa obra. Fiquei abraiado. Mais tamén enfadado. Sentinme un maleducado (no sentido máis propio do termo). Por que nunca ninguén me falara de música nas clases de literatura? Villalta fainos reparar no evidente. Como se chama o primeiro gran monumento da literatura galega? As cantigas medievais. Estou certo de que a ti tamén che aconteceu –e non pode haber maior paradoxo–, explicáronme as cantigas (ou sexa, letras de cancións) en clases nas que non soou ningunha melodía. E a culpa non era do profesorado. Entendo que esas persoas foron formadas na Universidade nos máis altos estudos medievais sen o son de ningún dos instrumentos que campan nas mans dos vinte e catro anciáns no Pórtico da Gloria. Por se aínda non te convencín. Velaí outro estalo: Como se chama a primeira gran obra do Rexurdimento? Si, atrévete a dicilo: Cantares gallegos, o título non pode ser máis descritivo. Expresión plena da íntima relación entre a música e a poesía. Pois foi a eufonía dunhas cantigas populares as que excitaron o talento de Rosalía. Así poderíamos continuar. Petiscando nos tempos, velaí Cantiga nova que se chama riveira de Cunqueiro, ou Cantos caucanos de Avilés de Taramancos. Pero Luísa Villalta ofrécenos aínda máis: sinala conexións entre a música e a literatura quen de definir a estética de todo un tempo. Así compara directamente a Béla Bartók con Álvaro Cunqueiro. Ambos os dous utilizan referentes arcaizantes e da cultura popular, mais non como unha tentativa de regreso ao pasado, senón como un elemento de vangarda e modernidade. "Se consideramos rectamente a poesía, non é outra cousa que ficción retórica composta en música" (Dante, De vulgari eloquentia). Cita definitiva que sitúa ao comezo da súa obra. Porque a cousa vén de atrás. Como indica o profesor Luis Calero Rodríguez, autor da tese doutoral La voz y el canto en la antigua Grecia, Sófocles, Esquilo e mais Eurípides eran, sobre todo, compositores. No seu tempo non se poderían entender as súas obras sen música. Cun instrumento fundamental na traxedia: o aulós (ese dobre tubo que aparece en moitas representacións ). Tanto é o desleixo pola música antiga que aulós é traducido normalmente como frauta. Craso erro, pois a súa sonoridade –esa que agora estamos recuperando grazas ao talento de Abraham Cupeiro– é moito máis parecida á dun óboe ou á do punteiro dunha gaita. Afortunadamente os tempos están mudando. O outro lado da música, a poesía, ensaio marabilloso, foi reeditado recentemente por Galaxia, con limiar de Armando Requeixo. Déixate iluminar polo son destas páxinas. As obras de Rosalía, Cunqueiro, Manuel Antonio, mais tamén de Safo, Homero e, sobre todo, as da propia Luísa Villalta, hancho ben agradecer.