Xosé Vázquez Fouz.Pioneiro do PSOE galego e testemuña do 23-F

A súa traxectoria política comeza no final da ditadura? Xa mantiña contactos anteriores pero ingresei formalmente no PSOE en maio de 1976. O que me permitiu asistir ao primeiro congreso que se realizou no Estado español, en Madrid, que foi inesquecíbel. Asistiron Olof Palme, Miterrand, Willy Brandt… as grandes figuras da socialdemocracia europea da época. Pero a súa preocupación política viña de atrás? Empecei a tomar conciencia política desde que empecei a traballar como funcionario no servizo de extensión agraria, tratando de que a lei 52/68, que é a de montes veciñais e de man común, se cumprise. Porque unha vez pasada a guerra, dous instrumentos do Estado, que eran Patrimonio Forestal do Estado e Distrito Forestal, acapararon practicamente eses montes. Nesa situación, aínda enraízan algúns problemas dos incendios actuais. Todo o que se plantou foi sen a racionalidade das vías de saca para retirar a madeira ou os cortalumes. Se hoxe vemos os montes -sexa polo abandono dos propietarios, pola falta de rendibilidade ou por unha normativa que o esixa-, están feitos un bosque que cando comeza un incendio non é de unha ou 20 ou 100 hectáreas, senón de superficies de milleiros e milleiros de hectáreas. Nas reunións que tiña cos labregos explicáballes os dereitos que tiñan como veciños. Eran dereitos que afincaban no dereito xermánico, e formaban como titulares da propiedade común do monte na medida en que tiveses casa, e con fume, que se dicía, ou sexa, unha casa aberta. Desa época son os meus primeiros flashes de conciencia política, cando trataba de explicar esa lei 52/68, que provía un dereito, e outros organismos do Estado estaban impedíndoo. Daquela había unha revista que para min era emblemática, Cuadernos para el diálogo, no que os escritos sobre os montes veciñais dun avogado do Estado, ou sexa, nada sospeitoso, fixéronme entrar en conciencia. Tiña idea da realidade pero faltábame o aspecto teórico que lle daba respaldo. —E como é o contacto co Partido Socialista? Fíxeno a través de Francisco López Peña, que foi un dos poucos socialistas galegos que estiveron no Congreso do PSOE de Suresnes [1974]. Eramos moi poucos militantes na Galiza, tiñamos un nivel mínimo e empezamos a facer estruturas e agrupacións. Vivía daquela en Caldas de Reis e organizámolas no Grove, Vigo, Pontevedra, Moraña, Cuntis, Vilagarcía. A maior parte daquela sementeira que fixemos tivo despois alcaldes socialistas. Nesa época había máis que perder que gañar, e iso significaba que as razóns de ser dos socialistas afincaban en razóns históricas e sociolóxicas procurando a modernidade do país que requirían os novos tempos. Nunca se lle deu a importancia que merecía a un socialista de Foz, Manuel Couto, que era a nosa conexión histórica. Os novos, Manuel Soto, Francisco Vázquez, Fernández Moreda…, eramos dunha fornada que non tiña a pátina que daba a militancia durante a ditadura. Practicamente todos comezamos despois da morte de Franco. Vostede é deputado na lexislatura que comeza en 1979. Que realmente é a primeira, porque a anterior, a elixida o 15 de xuño de 1977, foi constituínte. No partido tiñamos unha necesidade de contar cun fato de 40 cadros (avogados, obreiros cualificados, xente da UXT, profesores de universidade…) e para min foi un honor que naquel ano encabezara a lista de Pontevedra o catedrático Francisco Bustelo e fun de número 2, pero só sacamos un deputado. Despois Bustelo volveu ao seu distrito por Madrid, onde foi elixido senador. E en 1979 xa estiven encabezando a lista por Pontevedra e conseguimos subir a dous deputados. Repetín tamén na segunda lexislatura (1982-1986), a do triunfo por maioría absoluta do PSOE, e daquela en Pontevedra volvemos progresar até os tres deputados. Era un tempo confuso, porque as primeiras eleccións democráticas desde 1936 non foron convocadas como constituíntes. En decembro de 1976, o entón presidente Adolfo Suárez sacou adiante cun referendo a Lei para a reforma política e convócanse eleccións. Metidos nesa dinámica xa non se podía parar de ningunha maneira. Naquelas Cortes conviviuse con persoas que viñan do aparato da ditadura, da Organización Sindical Franquista, tamén altos funcionarios ou xuíces que non deberon ter despois a carreira que tiveron, ministros de Franco tamén… era inevitábel que se elaborase unha constitución. Fíxose unha ponencia con sete membros dos cales dous eran do PSOE, pero cedeuse unha cadeira a Convergència i Unió (CiU), Miquel Roca Junyent, e quedou só o noso gran relator Gregorio Peces Barba. A Unión de Centro Democrático (UCD) tiña catro (Gabriel Cisneros, Miguel Herrero y Rodríguez de Miñón e José Pedro Pérez-Llorca), Alianza Popular un (Manuel Fraga) e o Partido Comunista de España (PCE) outro que era o membro do PSUC (Partit Socialista Unificat de Catalunya), Jordi Solé Tura, que cos anos foi ministro socialista, que era un grande home ao que lle teño especial cariño. Esa maneira de nacer, entrefebrada cos retazos do franquismo, fixo unha constitución condicionada? Porque pasadas máis de catro décadas apenas foi actualizada. Hai que contemplar os resultados. Realizouse con esa composición estraña pero foi a que máis ten durado na historia de España, polo tanto ten bastantes virtudes. E hai que ter en conta que se inscribía negro sobre branco algo que non se sabía o que podía pasar, que era todo o referente ao Título VIII, o que trata das autonomías. Considerábase que Catalunya e País Vasco xa tiveran plena autonomía e Galiza realizara o seu plebiscito aínda que o golpe de Estado de 18 de xullo de 1936 impediu que puidese desenvolverse. Á parte diso, na constitución incorpóranse aspectos dos máis modernos das cartas magnas europeas: a figura do Defensor do Pobo, o Consello Xeral do Poder Xudicial e toda a arquitectura do novo Estado, que na I e II lexislatura, coas grandes leis de sanidade, educación etc… abriron paso á modernización. Vostede formou parte da Comisión dos 16. Que foi a que elaborou o Anteproxecto de Estatuto de Autonomía da Galiza. Despois quen o redactou e presentou en Cortes foi a Asemblea de Parlamentarios (deputados e senadores electos), que se reuniu no Pazo de Raxoi que daquela era a sede provisoria da Xunta. Alí fixemos un proxecto que para min tiña a virtude de ter o respaldo de todos os partidos entón representados: UCD, Coalición Democrática [nucleada arredor de Alianza Popular, que despois se denominou Partido Popular] e PSOE. Despois, ao chegar a Madrid, revirou de todo e o que saíu foi o estatuto da Comisión constitucional, pero non exactamente o estatuto dos galegos. Por que revirou? En parte había deficiencias técnicas pero non entrou con bo pé. Os atrancos que puxo a UCD para que nós fósemos unha especie de teito intermedio entre o País Vasco e Catalunya e as autonomías que virían polo artigo 143 da constitución. Todo iso quedou desmontado pola resistencia do PSOE, que despois non foi capaz de capitalizalo, e tamén polo valor que tivo Andalucía despois do referendo do 28 de febreiro e que produciron un estatuto idéntico aos das comunidades históricas (pola vía do artigo 152). Xa as demais saíron polo 143. O desenvolvemento posterior das autonomías foi igualando o nivel de competencias. O referendo do Estatuto é de 1980, e como unha simetría con 1936, ás poucas semanas prodúcese un golpe de Estado, o 23 de febreiro de 1981. Vostede estaba naquelas cortes tiroteadas polo gardas civís que entraron con Tejero. Pero ese golpe obedecía a cousas que non tiñan a ver co Estatuto de Autonomía. Vivíase unha situación política que viña singularmente da crise absoluta da UCD. Traizóns no grupo e ao propio Suárez, que tivo que fundar despois outro partido, o Centro Democrático e Social. Esas rebelións proviñan especialmente da área dos demócratas cristiás. A transición supuxo un cambio radical. Discutíase naqueles anos inmediatos á morte de Franco se a reforma supoñía continuidade e había que ir á ruptura democrática, pero os feitos demostraron que foi unha ruptura total, só que diferida. Nese proceso para min houbo tamén fallos importantes, como a lei de amnistía: pensada para pór en liberdade xentes de esquerda ou sindicalistas, resultou que unha das consecuencias indesexábeis non prevista foi que blindou a dereita. Xente comprometida co réxime anterior a través da amnistía non asumiron responsabilidade ningunha e refírome moi en particular a maxistrados e xuíces do Tribunal da Orde Pública, que pasaron á Audiencia Nacional ou maxistrados do Supremo, que seguiron adiante cando nos seus currículos hai condenas durísimas contra inocentes cuxo único delito era pensar. Vostede o 23 de febreiro de 1981 viaxa no avión a Madrid cun dos militares que despois se soubo que ía encabezar o golpe, Luís Torres Rojas. Ían de uniforme, o que xa me chamou a atención, porque nin antes nin despois vin viaxar ninguén de uniforme no avión. Torres Rojas, que xa fora afastado do mando da División Acoirazada Brunete, ía con outros militares nas primeiras filas. Era estraño porque ese día votábase a elección do novo presidente, Leopoldo Calvo Sotelo, que substituía o dimitido Adolfo Suárez. O golpe ten literatura inmensa, como foi a súa vivencia? Son pai dunha familia moi numerosa, teño sete fillos. E pensaba máis no futuro deles que no meu presente. Aquela tarde xa me daba por descontado e tiven un xesto instintivo e falei cun deputado que, pensei eu, sairía indemne da situación, quen sabe… Era Euloxio Gómez Franqueira. Pedinlle por favor, que se pasaba o que moitos temíamos que nos ía suceder, por favor coidase da miña familia, que non tiña responsabilidade nas miñas decisións. Tratouse de frivolizar o que sucedeu, pero aquela tarde no Congreso non houbo mortes por azar. Moitos impactos dos disparos son no teito, pero hai pegadas de balazos tamén entre os balcóns dos invitados e onde comezan as filas de deputados. Non era unha broma.