A rebelión do século XV: A loita de Pedro Madruga por unha Galiza de seu

Foi a cabeza do partido portugués na Galiza de finais do século XV. A alternativa dunha Galiza arredada de Castela, achegada a Portugal e ligada ao espazo atlántico veuse formalizando de maneira reiterada na Galiza desde 1230, volvendo expresarse con grande apoio social e posibilidades de éxito no contexto das excepcionais circunstancias abertas no espazo ibérico no marco da loita sucesoria que seguiu a morte de Henrique IV. Pedro Madruga, vinculado económica e familiarmente ao espazo galego portugués, casado cunha nobre desa nacionalidade, Teresa de Távora, amigo e persoa de confianza do monarca Afonso V, non dubidará en tomar partido pola infanta Xoana, filla da raíña Xoana de Portugal e de Henrique IV, apoiada pola casa real portuguesa e que no desenvolvemento do conflito chegará a casar co seu tío Afonso V. As hostilidades entre o partido oligárquico e castelán representado por Isabel A Católica e a opción galega portuguesa de Xoana I comezaron á volta da primavera de 1475, acompañando Pedro Madruga a infanta na súa coroación e sendo nomeada a súa esposa Teresa de Távora como camareira real. Porén, mentres a súa causa non atopou apoios no espazo castelán e se sucederon os fracasos militares nesa área das tropas de Afonso V, Galiza sumouse masivamente á causa de Xoana comandada por Soutomaior, que non parou de sumar éxitos políticos e militares. Galiza, coa raíña Xoana Á volta de 1476 estaba en mans de Pedro Madruga a práctica totalidade do sur da Galiza, sinalándose localidades como Vigo, Pontevedra, Redondela, Tui, Baiona, Caldas, Padrón, as terras do Morrazo e do Salnés e amplas zonas do bispado de Ourense. Ao tempo, Pedro Álvarez de Soutomaior prestaba o seu concurso nalgunhas das accións de guerra máis importantes libradas fóra da Galiza, como o cerco de Zamora ou a batalla de Toro, onde segundo as crónicas portuguesas aparecía como o principal conselleiro de Afonso V. A derrota galega confirmaríase a comezos de 1479. A dura ofensiva lanzada polos Reis Católicos contra Pedro Madruga -cuxos capítulos máis significados foron a intervención na Galiza da armada naval de Ladrón de Guevara, actuando contra Pardo de Cela en Viveiro e contra Soutomaior en Baiona, Vigo e Pontevedra, ou o cerco terrestre da localidade polas tropas do arcebispo Fonseca-, non fundiu a resistencia, que comezou a debilitarse a partir de 1477 coa retención de Soutomaior polo conde Benavente e posteriormente cos acordos de paz entre Portugal e Castela. Se ben nestas negociacións Afonso V conseguiu garantir a liberdade de cantos apoiaron Pedro Madruga, mesmo forzando unha amnistía para o de Soutomaior, a quen o monarca portugués cedeu anos antes terras da outra beira de Miño e nomeou Conde de Camiña, os resultados políticos ficaron moi lonxe das aspiracións do partido galego portugués e das esixencias formuladas inicialmente polo monarca luso. A unión da Galiza con Portugal A revolta galega estivo perto de conseguir o éxito. No marco das diversas conversas estabelecidas entre Afonso V e os Reis Católicos para pór fin ao conflito, o rei portugués solicitou a separación de Galiza de Castela e a súa incorporación a Portugal. Segundo recolle a crónica de Afonso V, nas negociacións abertas tras a batalla de Toro, nas que participou Pedro Madruga, o monarca luso, polos dereitos que como esposo de Xoana “tinha nos Regnos de Castella” solicitou que "lhe soltssen liuremente algua parte do senhorio della, e que esta seria bo regno de Galiza como todos os seus termos”. O rei portugués Afonso V solicitou a separación da Galiza de Castela e a súa incorporación a Portugal Os apoios do partido portugués na Galiza foron maiores dos que tradicionalmente sinala a historiografía, manténdose a lealdade á causa de dona Xoana até practicamente os comezos do século XVI. A este respecto, resultou esclarecedora unha parte da correspondencia mantida entre a raíña Isabel e Rodrigo de Castro, onde a monarca castelá solicitou do conde Lemos información sobre os diversos núcleos xoanistas que seguiron operando na Galiza á volta de 1499. A rebeldía de Pedro Madruga non deu acougo. A súa oposición á proposta centralizadora dos Reis Católicos ao longo da década de 1480, situouno en diversas iniciativas políticas e militares. Así, en 1483, apareceu asinando unha instancia con outros nobres galegos como Sueiro Gómez de Soutomaior ou Lopo Sánchez de Moscoso, protestando contra a acción dos gobernadores reais na Galiza e nomeadamente contra Fernando de Acuña. As últimas loitas de Madruga Pedro Madruga mantivo abertas diversas frontes na penúltima década do século XV. For no castelo de Fornelos, asediado polos exércitos casteláns e apoiado polas forzas do conde Lemos, for no Morrazo e Vigo, combatido polas tropas colaboracionistas de Diego de Muros. Porén as novas circunstancias políticas ou a traizón dalgúns dos seus máis próximos, como a súa muller Tareixa de Tavora, quen en tempos se bateu tan bravamente contra os casteláns en Pontevedra, ou do seu fillo e herdeiro Álvaro Paes de Soutomaior, colocárono nunha situación insostíbel. Pedro Álvarez de Soutomaior, Pedro Madruga, o conde Camiña da corte portuguesa, mantense vivo na memoria popular. Asasinado en 1486 no castelo de Alba de Tormes, hai quen pensa que viviu outra vida de navegante co nome de Cristovo Colón. A marquesa de Ayerbe, María Vinyals, propietaria do castelo de Soutomaior, escribiu arredor de 1904 un libro sobre a fortaleza, onde significou que a lembranza de Pedro Madruga se mantiña entre os descendentes dos seus antigos vasalos, até o punto de “seguir, como hai 200 anos, de pais a netos, referíndose a Madruga como se fose o rei da Galiza”. Aínda a día de hoxe as lendas e contos sobre o conde rebelde están presentes no recordo das xentes dos seus antigos Estados, urxindo a súa recuperación á par dunha restauración da figura de Pedro Madruga. O quebracabezas do século XV galego O proceso de incorporación subordinado do reino da Galiza ao espazo político castelán mereceu a contestación xeneralizada do pobo galego. Tomando como punto de partida do mesmo o ano 1230, momento onde Galiza foi anexionada á Coroa de Castela polo rei Fernando III, en sucesivas revoltas, até os anos finais do século XV, a sociedade galega ergueuse contra o proceso, o sometemento e a asimilación en curso. Á volta do século XIII, defendendo os dereitos de dona Dulce e dona Sancha, as raíñas lexítimas, ao longo da seguinte centuria, apoiando a causa liderada polos Castro dunha Galiza de costas a Castela, virada cara a Portugal e unida aos reinos da Europa atlántica. Galiza chegou rebentada ao século XV. As sucesivas derrotas das rebelións galegas das centurias anteriores, a conseguinte represión das revoltas que rematou coa morte e co exilio dos seus dirixentes, o proceso de substitución das clases dirixentes autóctonas por outras alleas, non impediu que o reino seguise a existir como unha realidade diferente, mais minguou o peso político e o desenvolvemento económico de décadas anteriores. A necesidade de virar esta situación e a reacción fronte á alternativa centralizadora dos Reis Católicos explicaron a revolta que viviu o reino da Galiza nas décadas finais da Idade Media, onde destacaron as figuras de Pedro Pardo de Cela, Pedro Álvarez de Soutomaior e os condes de Lemos, Pedro Álvarez Osorio e Rodrigo de Castro. A personalidade e significación de Pedro Álvarez de Soutomaior, Pedro Madruga, enténdese neste contexto e no marco dunha vaga de fondo na sociedade galega do século XV, dirixida a mudar a sorte do país na historia e devolvelo á orde dos pobos libres naquel mundo en cambio.