Pilar Allegue. Acción política nun tempo sen feminismo

—Chega á actividade política estudando en Madrid. Son filla dunha familia mariñeira, cunha nai republicana, que quería e non puido polo franquismo ser mestra. Acababa de facer 18 anos cando, en 1965, vou estudar Filosofía, que daquela só se podía cursar en Madrid, Barcelona ou Valencia. Para dar unha pegada daquela Complutense naqueles anos, pensa que do máis pasábel do profesorado era Rafael Calvo Serer, un alto cargo no Opus Dei que despois fundou o diario Madrid dinamitado por Franco, e que tiven a Adolfo Muñoz Alonso de profesor de Historia da Filosofía durante tres anos, que ía con camisa azul da Falanxe dar clases e ás veces con pistola. Aquel ano producíronse as revoltas na Facultade cando expulsaron a Aranguren e a García Calvo, que era un profesor de grego impresionante, que aínda despois de botalo seguimos indo á súa casa recibir o seu maxisterio. Fun declarar dúas veces ao seu favor ao Tribunal da Orde Pública (TOP) até que acabou exiliado en París. A dereita non consentía fisuras no seu poder na universidade e saías de alí sabendo con certeza o que non querías ser en ningún caso. Nunha ocasión tiraron unhas volantinas anunciando unhas clases de lingua e historia galega no Clube de Amigos da Unesco e desde aquela fun alí os domingos. Alí coñecín a Vicente [Vázquez Diéguez], a Bautista Álvarez, a Ben-Cho-Shey, a Patiño, a Manolo Conde e máis tarde, regresado de Arxentina, a Ramón de Valenzuela. Todo que o que conformou o movemento nacional-popular galego futuro forxouse naqueles anos 60 e comezo dos 70 na metrópole, que nos conciencia e galeguiza a través da historia, a lingua e a cultura. —Eran moitas mulleres no grupo? Lembro a Natalia Escrig… e había, si, porque eramos unha maioría de estudantes e outras moitas, non de conciencia feminista, pero si de esquerda, de persoas con conciencia entregadas a unha loita organizada. A militancia na clandestinidade era máis nebulosa, porque non había, por así dicilo, carnés formais, pero formabas parte dun grupo que naquel momento repartía propaganda e facíamos as primeiras reunións entre nós. Lembro que na Facultade de Filosofía, onde eu estaba, naceron os Comités das Nacionalidades, onde estaba Ana Puértolas, e só falabamos do que conviña facer fronte ao franquismo, pero sen organizacións específicas. Vicente e eu casamos en decembro dese ano e traballei cinco anos nunha filial do Instituto Isabel La Católica pero xa en 1973 desde a organización política [Unión do Povo Galego] pídennos que volvamos á Galiza e empezo a traballar na UNED de Pontevedra. —Hoxe chama a atención que houbese esas indicacións, era moi da época e das organización clandestinas antifranquistas? Pensabamos xa vir para Galiza, pero foi un pouco así…. Hai que entender como eran as cousas daquela. Fíxate: a nós casounos un crego, nunha parroquia de Vallecas, o Padre Gamo, que fora confesor de Franco e andaba na órbita da Organización Revolucionaria de Trabajadores (ORT) [de tendencia maoísta], e que ao día seguinte da nosa “cerimonia”, ingresou na prisión de Zamora, a específica para os cregos. Como anécdota lembro que nos dixo “o matrimonio funciona se funciona no corazón, mentres vos queirades estades casados” e coa mesma marchou. Entre 1973 e 1976 vivimos a clandestinidade da actividade política. —Nas eleccións de 15 de xuño de 1977 preséntase de segunda na lista ao Congreso polo Bloque Nacional-Popular Galego (BN-PG), cun mal resultado e despois vai en 1979 ás municipais. Sabiamos que a nosa era unha opción difícil de asumir porque nos movíamos cuns presupostos políticos moi definidos e cunha linguaxe que, chegándolle á xente, podía facela sentirse mesmo agredida, pero entendiamos que debíamos ser claros e explícitos porque levábamos sobre nós unha chea de anos de enganos e falsidades e precisábamos tamén ocupar o noso espazo político. Na clandestinidade, moitas veces traballabas en común con outras organizacións, pero xa aquí había que gañar o teu lugar nunha loita ideolóxica mesmo con aqueles cos que colaboraras antes e foi duro. No resultado de 1977 non tiña especiais expectativas pero había que darse a coñecer. En 1979 son as primeiras municipais e saímos, entre outros 258 concelleiros por todo o país, tres mulleres concelleiras nas cidades, Cuqui Fraguela en Santiago, Teruca Conde Pumpido en Vigo e eu en Pontevedra e despois, en 1980, tamén Margarita Vázquez Veras en Santiago substituíndo a Xan Pombo. —Naqueles anos no nacionalismo galego non había debate sobre o feminismo? Chéganos abertamente como tal das feministas norteamericanas. Ti respondías como individuo, desde a formulación ilustrada, que temos dereitos e deberes e por iso respondes a unha demanda política de compromiso e loita e sen diferenzas de xénero, pero non como unha posición feminista aberta. Por iso un dos lemas máis importantes que eu considero do feminismo é aquel de que “todo o persoal é político”, porque revela unha relación de intimidade, tamén de violencia, e o que se deriva de ser ama de casa, de encargarte da infraestrutura, e como consecuencia non ser tida en conta moitas veces. Na loita política non podías pór a túa condición de vida privada sobre a acción pública, sobre todo na esquerda e desde a visión marxista, e iso foi unha realidade que se tes un fillo pesa moito. Así se vivía naquel momento. Desde o feminismo esa foi unha loita que se gañou pero non existía o debate en ningún partido. —Empezaba xa nalgúns grupos políticos? Na Galiza, sobre todo, no Movemento Comunista (MC), que eran moi concienciados pero tamén minoritarios. —E como viviu esa falta de recoñecemento de que había unha discriminación clara, tamén con vostede directamente? Era unha contradición importante. Eu era a representante do Bloque dentro do concello e no ano 1980 teño a miña segunda filla –a primeira ía cumprir 10 anos e xa vivira toda a miña vida política ao meu carón tamén nas reunións, non había outra–. Fíxate o que representa estar nun concello e querer estar ao día de todo o que pasa, en diferentes comisións de traballo e simultaneamente ter que atender unha nena acabada de nacer. Economicamente, o traballo na UNED era e aínda é moi precario salarialmente, gañas en función das horas que traballas e non nos daba para nin sequera pensar en ter unha persoa na casa, e nós non tiñamos familia en Pontevedra. Levábame Vicente a cativa ao Concello para darlle eu o peito, e o daquela alcalde Xosé Rivas Fontán (Unión de Centro Democrático) dedicábase a dicir con mala intención que a esquerda ía ao concello “darlle de mamar aos fillos”, aínda que a única muller que estaba alí acabada de parir era eu. Pero tampouco se entendía ben na miña propia organización que se puxese por diante a atención ás crianzas sobre as reunións internas. De feito, eu son expulsada da UPG cunha nebulosa de razoamentos, ideolóxicos, pero tamén sobre inasistencias a reunións… Se o miro cara atrás, podo pensar que para min a asunción de moitas cousas chegou tarde, porque había un conflito vital moi importante, a bioloxía impúñase, eu viña de parir cunha cesárea e todo o esforzo dobre que fixen non foi recoñecido. Iso foi o caso de moitas mulleres na vida pública, que cargabamos historicamente cos coidados dos fillos en exclusiva. —Conciliación foi unha palabra do catálogo público de dereitos que tardou décadas en instalarse. Non é que non se tocase no nacionalismo, non se facía en ningún lugar e a situación era ben difícil para as mulleres. E miras atrás e podes explicarte as cousas naquel contexto, pero tamén é verdade que moitos non saben tampouco facer, autocriticamente, esa análise retrospectiva. Os problemas que tiveras na túa vida privada non podían trasladarse nin á organización política nin á vida pública. —Puido haber un alcalde diferente a Rivas cos resultados de 1979. Seguindo os Pactos do Hostal nós decidíramos apoiar o candidato do PSOE, e eu fíxeno cun papel ben grande que poñía Isidro Caballería. Pero os que non o seguiron foron os concelleiros de Irmandade Galega, que encabezaba Fortes Bouzán. Só botei unha lexislatura no Concello porque en 1983 xa non saímos, a pesar de estar presentes en todos os conflitos sociais do país, non conseguías que iso se reflectise nos votos. Ademais, estivo no medio da lexislatura o 23-F e mais a maioría absoluta do PSOE en 1982 [Nas eleccións municipais de 1983 o BNG pasou de 258 a 118 concelleiros; Unidade Galega (POG-PSG, PG) de 139 a 22 de Esquerda Galega e 21 do PSG e o PCG de 70 a 34]. —Así finalizou a súa intervención política pública? Cando chegamos a Pontevedra en 1973 só había un grupo nacionalista moi activo no Morrazo, non tiñamos ninguén na Estrada, nin en Sanxenxo… e iso fómolo abrindo nós. A memoria do nacionalismo galego da República, coas figuras de Bóveda ou Castelao en Pontevedra, existían só nun nivel de xente informada, como Xosé Luís Fontenla, que funda o Partido Galego Social Demócrata (PGSD) e con el nace Adega, e a loita intensa que se viña facendo desde anos atrás contra a Celulosa, sobre a que presentei no concello unha chea de iniciativas. E así foi agromando todo, con grandes esforzos e tamén con moitas carencias. Naquel tempo o traballo da Fronte Cultural foi definitivo para pode estender o nacionalismo en todo o país e tamén en Pontevedra, claro. Foron anos nos que había que multiplicarse, estabas en Amigos da Cultura, ías a canta reclamación veciñal por mínima que fose, acudías a todas as convocatorias que se producían noutras partes do país, estabamos na formación dos sindicatos (estiven entre as fundadoras da UTEG…), na casa facíanse reunións continuas, en tempos clandestinos, vivindo un comisario en fronte e nós agachando no estudo de Vicente en San Antoniño varias semanas a Lois Ríos que escapara do cerco policial de Ferrol cando asasinara a Policía a Moncho Reboiras. O coche noso, un Citroën 2CV, facía 1.500 quilómetros á semana e a maiores tiñas que sacar adiante unha familia con dúas fillas. Neses anos, tiña case abandonado o meu traballo profesional e aínda que volvín encabezar simbolicamente a candidatura municipal de 1987 conseguín volver retomar a tese de doutoramento de Martín Sarmiento que tivera que deixar aparcada.