Outras formas de escribir a Historia

A visita dun coñecido, fillo dun veciño (e veciño segue sendo todo aquel que ten unha orixe na parroquia na que nacín e me criei, aínda que vivan noutro lugar, como neste caso, en Arteixo) vén acompañada dun presente, o libro Crónicas de Arteixo III de Xabier Maceiras. O libro mergúllase nas pequenas historias deste concello ás portas da cidade herculina e afectado polo seu medre urbano, medre que trae máis construcións, polígonos industrias e vías de acceso á urbe. E, alí onde non chega o cemento, eucaliptos. Todo isto leva a borrar as pegadas que construíron unha paisaxe histórica ao longo dos tempos. Pegadas que eran soportes dunha memoria local e social. E os eucaliptos chuchan a auga e secan os mananciais e as brañas onde aparecían en certas datas as galiñas cos pitos de ouro que, agora, xa non saen. Os cambios na paisaxe tamén afectan ao mundo simbólico e lendario e xeran distancia entre as persoas e o medio. Mais aí está o historiador local para buscar as microhistorias e as pegadas que soportan a memoria que dan sentido ao vivir das xentes. Historia desde abaixo A historia local xa non é refuxio de nostálxicos, nin algo menor con respecto á historia académica; tampouco é refuxio do pintoresco ou do curioso. A historia local abriu, ou axudou a abrir camiños, como o recurso ás fontes orais que axudan a achegar as experiencias reais e vitais das persoas. Axudou a facer unha historia desde abaixo, desde unha escala local, do cotiá. Aquí tamén hai un encontro co saber etnográfico. Esta historia vale para recuperar prácticas e vidas esquecidas ou pouco valorizadas. Clifford Geertz dixo que un non estuda un lugar, senón que estuda nese lugar. E nese lugar, Arteixo e contorna, estuda e pescuda Xabier Maceiras. Imos a Arteixo e miramos a guía para viaxar por España do inglés Richard Ford de finais do século XIX. Nela traza unha ruta da Coruña a Santiago de Compostela polos baños de Carballo, seguindo a Corcubión e Fisterra. Comeza dicindo que se poden alugar burros a moi baixo prezo para ir até os baños de Arteixo. Pasa pola Pastoriza, por Oseiro, cuxa igrexa "paga a pena unha visita" e, despois os baños, cuxa tempada só dura os tres meses de verán. Despois, nada até os baños de Carballo. Nas 'Crónicas' de Xabier Maceiras podemos ver un patrimonio sinxelo relacionado coas persoas que habitaron e habitan o territorio Mais hoxe, lendo as Crónicas de Xabier Maceiras, podemos ver un sinxelo patrimonio, pero patrimonio relacionado coas persoas, que nos pode contar historias vividas polos que habitaron e habitan ese territorio e podemos lanzar outra ollada máis intensa e ler a semántica desta paisaxe. Unha paisaxe agora moi transformada, semanticidade que debe recollerse para seguir recargándose, e poida adaptarse aos novos tempos. De non ser así este, coma outros, será un territorio baleiro, sen recordos, abandonado, sen memoria ou cunha memoria borrada por negación. Mais para poder traelo ao presente precisamos do traballo do etnógrafo e historiador local que nos axude a lelo e poidamos reinterpretalo de novo. Arteixo cambia a súa fisionomía a raíz da creación do polígono industrial de Sabón a comezos da década de 1960 e da instalación da refinería en Bens. A creación deste polígono industrial leva a parroquia de San Tirso de Oseiro a deixar de ser agraria. Cambia o modo de vida das súas xentes e cambian as súas relacións e cambia radicalmente a paisaxe. Realidade social No libro Xabier Maceiras lévanos por lendas que xa non se contan, por capelas desaparecidas e romarías en cambio, por xenealoxías vidas a menos como as súas casas fanadas ou xenealoxías transportadas ao outro lado do Atlántico, polos tempos do liño e dos curtidoiros, feiras de gando ou da madeira que xa non se celebran, torres vixías, arquitecturas como fontes e pombais, arquitecturas nas que atopamos algo máis que unha descrición estrutural. Animais, como o loro de 'Picadillo'; persoeiros como o pintor Abelenda, o xa citado Picadillo ou Gustavo Pernas, así como pola intriga de si Hitchcock estivo ou non no areal de Barrañán inspirándose nas gaivotas para o seu filme; como tamén aparecen persoeiros sen nome coñecido: capadores, retratistas, músicos, panadeiras. Equipos de fútbol locais, como o Uxes feminino de 1963 ou a loita da veciñanza de Larín polo monte comunal. E unha restra de feitos que valen para lembrar que somos dun territorio que nos forma e conforma. Historias que teñen como fin coñecer, saber sobre unha realidade social, que é o fin de toda historia. A portuguesa Salwa El-Shawan Castelo-Branco di que a salva de prácticas culturais locais é un dereito humano. Este libro, e libros coma este, vai neste camiño.