'O periplo da agulla de Cleopatra', novena entrega do coleccionábel 'A historia marítima baixo as nosas augas'

Antecedentes históricos Dúas das tres reliquias que anunciaba o xornal español, foron obeliscos esculpidos en granito vermello que medían perto de 21 metros de altura, con 180 toneladas de peso cada un. A pedra coa que estaban feitos procedía das canteiras de Asuán, moi perto da primeira fervenza do gran río Nilo. Esta parella de obeliscos tamén foi bautizada como as Agullas de Cleopatra e foron construídos polo faraón Tutmosis III, co motivo das festas de Sed no antigo templo do Sol na cidade de Heliópolis, aproximadamente no ano 1468 a.C.; en cada unha das súas facianas atópanse gravadas columnas centrais coas inscricións propias de Tutmosis III, ás que outro faraón, Ramsés II, uns douscentos anos despois engadiu columnas secundarias co seu nome, títulos e fazañas bélicas. Cleopatra fixo trasladalos á cidade de Alexandría para destinalos ao seu palacio, O Caesarium, onde rematarían derrubados. Grazas a ficar cubertos por unha gran capa de area no decurso dos séculos, conservaron a meirande parte dos xeroglíficos a salvo da erosión. Un destes dous monumentos nomeados Agullas de Cleopatra, (Cleopatra’s Needle, en inglés) fora un agasallo que o Bajá de Exipto, Mehemet-Ali fixera a Inglaterra en 1819 para agradecerlle a axuda que as súas tropas prestaran anos antes ao exército otomán na expulsión de Napoleón do seu territorio. Gran Bretaña agradeceu o xesto, pero declinou entón costear o seu elevado transporte dende o norte de África a Europa. O monólito elixido tiña 68 pés de lonxitude por 9 de anchura na súa base; sería movido da súa localización orixinal para o seu definitivo traslado a Londres, grazas ao patrocinio de dita empresa polo británico Erasmus Wilson que o levaría remolcado por mar. Este obelisco estaba situado onde se producira a Batalla de Aboukir o 8 de marzo de 1801, onde as tropas anfibias do xeneral británico Ralph Abercromby, derrotaran ás francesas de Napoleón baixo o mando de Louis Friant. Botadura e viaxe do Cleopatra, dende a costa de Alexandría a Ferrol A operación do traslado do monólito comezou o 28 de agosto de 1877 baixo a dirección dos enxeñeiros británicos John Watkins e Wayman Dixon. Dous días despois, a famosa Agulla de Cleopatra botábase á auga con éxito no porto de Alexandría, sendo introducida previamente nun cilindro de ferro bautizado co nome de Cleopatra, de 92 pés de lonxitude por 15 de diámetro e este á súa vez, introducido nunha gran caixa de madeira. Pero a auga penetrou nos seus contedores, asolagándoos, tendo que remolcar de novo a terra o obelisco. O 7 de setembro, fíxose a segunda proba da botadura do Cleopatra, tras rachar previamente o forro de madeira que o cubría e nesta ocasión mantívose a flote. Posteriormente amarróuselle un cable de remolque que o unía ao vapor británico Olga ao comprobarse que non sufría vías de auga. Ao fin, o 21 de setembro do 1877 o remolcador de paletas Olga, con 9 pés de calado, un desprazamento de 280 toneladas, con casco de ferro e moi mariñeiro, emprendía definitivamente a súa viaxe dende Alexandría a Londres remolcando o barco cilindro que contiña no seu interior unha alfaia da historia da humanidade, entre os aplausos da multitude que enchía a ribeira contemplando a escena. Dos 57 tripulantes e pasaxeiros que ían a bordo só se salvaron seis mariñeiros O vapor Olga, despois de ter sufrido innumerábeis dificultades non previstas na longa e lenta navegación rumbo ás illas británicas, remolcando o cilindro Cleopatra, cando navegaba ao NW do cabo Ortegal no medio dun forte temporal de compoñente NW, o seu capitán, Mr. Booth, ante o grave risco de naufraxio da súa propia nave e do propio cilindro de ferro que remolcaban, enviou seis voluntarios da súa propia tripulación a bordo dun bote auxiliar para tratar de rescatar aos outros seis compañeiros que ían a bordo da estrutura habitable do remolque. Por desgraza, cando se estaban achegando ao Cleopatra, a forte marusía fixo envorcar a embarcación e os seis homes que ían a bordo falecerían afogados. Vendo que a situación era insostible e que o perigo de naufraxio de ambas as dúas naves era inminente, o capitán Booth, por medio do código de bandeiras, comunicouse co capitán Carter ao mando do cilindro de ferro. Conseguiron tender un cable dende a cuberta do Olga á do Cleopatra e, deste xeito os seus seis homes de dotación conseguiron subir a bordo dun bote, dende o cal foron cobrando a lonxitude do cabo que os afastaba do seu barco até que por fin puideron pisar a cuberta do vapor Olga, a salvo. De seguido, o capitán Booth ordenou cortar o cable do remolque e o famoso obelisco ficou abandonado á súa sorte, á deriva, no mar aberto. Seis días despois de que arribase á costa inglesa o vapor Olga, o seu capitán pon en coñecemento das autoridades británicas a perda do valiosísimo remolque do cilindro Cleopatra que contiña no seu interior o obelisco exipcio. Posteriormente, o goberno británico notificará entre o 19 e o 20 de outubro de 1877 a perda dun barco da súa nacionalidade fronte ao cabo Ortegal ao Ministerio de Mariña español da época, dende o cal telegrafan ao Capitán Xeneral de Ferrol para darlle dita nova. Finalmente, o Fitzmaurice, un vapor da mariña mercante británica que se dirixía en ruta dende as illas británicas rumbo a Valencia, atopa o cilindro de ferro Cleopatra perto do cabo Ortegal, despois de que fora descuberto por uns barcos de pesca, seguramente galegos, entrando no porto de Ferrol co famoso obelisco a remolque, surxideiro no que ficaría por espazo de tres meses até que o seu casco de ferro danado polo temporal, foi reparado podendo levantar áncora definitivamente a Inglaterra. A prensa española que o puido visitar amarrado ao porto galego, defíneo deste xeito: "Está encerrado en un cilindro de plancha de hierro de poco espesor, que presenta en sus extremos unas pequeñas irregularidades o concavidades. Sobre el cilindro se asienta una caseta, también de hierro, de figura rectangular, que tiene una abertura en la cara alta por donde se desciende al interior, donde existen unos departamentos o divisiones que semejan camarotes. Esta caseta está también abierta por su cara inferior y desde allí se descubre la caja de madera en que el monolito viene encerrado y el monolito mismo. Descansando sobre todo el aparato se asienta un puente formado por barandas y puntales de maderas y con su correspondiente plan, al centro del cual está colocado el timón con su guarnimiento". Dixon e Watkins, os enxeñeiros ingleses á fronte do operativo, deciden que un dos potentes remolcadores da canle se dirixa ao porto de Ferrol para remolcar o monólito dende o surxideiro galego ao de Londres. Existen dous fermosos óleos que inmortalizan este intre histórico pintados con gran realismo e beleza polo artista de talla internacional, Marek Sarba. O primeiro deles, recolle o intre no que a tripulación do Olga tenta auxiliar dende un bote á que está na cuberta do obelisco no medio do temporal o 14 de outubro de 1877. O segundo é de especial fermosura, recollendo o episodio no que o remolcador británico de paletas, Anglia, abandona a ría de Ferrol o 15 de xaneiro de 1878, levando a remolque a famosa nave cilindro que alberga no seu interior o obelisco exipcio. A escena inmortaliza o paso de ambos os dous barcos entre os castelos da Palma e San Felipe. O Cleopatra arriba finalmente a Londres O 21 de xaneiro de 1877 o remolcador Anglia, entra no esteiro do Támesis traendo a remolque o prezado cilindro Cleopatra, o cal porta no seu interior o obelisco exipcio. No mes de agosto de 1878, comezan a funcionar máquinas hidráulicas para erguer paseniño o obelisco á beira do río Támesis, en Westminster. Supervisan as operacións o enxeñeiro John Dixon e o doutor Erasmus Wilson, xenerosidade a deste último que outorgando un donativo de 10.000 libras esterlinas para dita empresa, permitiu o transporte a Inglaterra do fermoso monumento remolcado dende o porto de Ferrol. Este asentarase sobre unha palestra de 5,5 metros de alto, cunha base de 2 metros de lado, acadando os 21 metros de altura en total. Unha colección de obxectos foi colocada no interior da base antes de pousar a Agulla de Cleopatra enriba da mesma. As operacións rematarán finalmente o 21 de setembro deste mesmo ano. Tres anos despois engadiríanselle ao obelisco dúas esfinxes de Tutmosis III en bronce, que son copias das orixinais que se atopan na valiosa colección exipcia do Duque de Northumberland no castelo de Alnwick, realizadas en basalto negro. Esta Agulla de Cleopatra é unha xemelga algo máis pequena da que sería tres anos despois situada no Central Park de New York. Homenaxe aos seis mariñeiros británicos falecidos nesta arriscada aventura Na actualidade, na ribeira do Támesis, en Westminster, concretamente nos Victory Embankment Gardens, podemos atopar o monumento máis antigo conservado na cidade de Londres, the Cleopatra’s Neddle, a famosa Agulla de Cleopatra, que ten 3.500 anos de antigüidade. Na palestra deste monólito, na súa faciana sur, hai unha inscrición que reza: "William Askin. Michael Burns. James Gardiner. William Donald. Joseph Bendow. William Patan. Falecidos na tentativa de recuperación da nave do obelisco Cleopatra no decurso do trebón do 14 de outubro de 1877". Dita inscrición dise que foi colocada por suxestión da propia raíña Vitoria de Inglaterra. Unha curiosa descuberta Hai tempo cando andaba fedellando polo Facebook, concretamente na páxina de Kayak Redes, vin publicada unha fotografía co texto: "Formación de seguridade en Kayak Redes. Facendo unha Agulla de Cleopatra, tambuche e bañeira asolagada nun Fun Run Kayak". Automaticamente, escribín unha entrada nese “post” para saber a procedencia da fonte e un dos seus membros dirixiume a unha páxina da Internet británica que traducida ao galego, titúlase: A Agulla de Cleopatra e a recuperación do rizo. Aquí explicaba Wayne Horodowich, o seu autor: "Ás veces había suficiente aire na proa ou na popa para facer que o kayak flote apuntando cara arriba. Pregunteille a Derek Hutchinson (o autor da páxina en cuestión) por que se chamaba a manobra Agulla de Cleopatra e el respondeu: 'Coa proa do kayak apuntando ao ceo, xusto por riba da superficie do auga, lémbrame o obelisco chamado Agulla de Cleopatra que se atopa no terraplén do río Támesis en Londres'". A foto de Kayak Redes é unha homenaxe en si mesma ao importante monumento exipcio que a piques estivo de afundirse en augas galegas e que incluso estivo 90 días a escasos quilómetros do seu clube, no porto de Ferrol.