A fin da guerrilla na Mariña: A loita guerrilleira de Celia da Ferraría

A historia de Celia González Pernas está marcada polo seu tráxico final nun enfrontamento armado coas forzas da ditadura franquista. O 21 de xuño de 1949, un numeroso operativo policial conformado por membros da contrapartida e axentes da Garda Civil cercaron na bouza do Forcón, na Pena Grande de Silán, no concello de Muras, un campamento do Exército Guerrilleiro da Galiza e déronlle morte aos loitadores antifascistas Juan Gallego Abeledo 'O Comandante', Juan Pérez Dopico 'Xan de Xenaro', Manuel Clavero de la Iglesia, Josefa Escourido Cobo 'Xosefa da Lúa' e Celia González Pernas 'Celia da Ferraría'. As causas da caída, as circunstancias do combate e o significado das mortes ficaron documentadas nos testemuños dalgúns dirixentes guerrilleiros e dos mandos das forzas de seguridade franquista. Segundo un informe dirixido á dirección do Partido Comunista de España (PCE) en Francia en 1952 -con case total seguridade elaborado polo máximo responsábel da guerrilla galega, Francisco Rei Balbís 'Moncho'-, un veciño de Ourol, discapacitado psíquico, mentres paseaba pola zona deu coa base guerrilleira e informou de seguido na parroquia do que acaba de ver, chegando a información ás forzas represivas. O informe do dirixente guerrilleiro, utilizando para este caso como fonte a José Temblas, dirixinte da III Agrupación e parella de Celia González Pernas, recolle que “pola mañá cedo, Celia, que se atopaba de garda, deu a voz de alarma e fixo fronte á Garda Civil. Os gardas xa tiñan todo cercado, a operación realizouse de noite. Celia morreu no seu posto, Gallego e Dopico puideron saír. O inimigo lanzou algunhas bombas incendiarias, unha das cales caeu na furada, prendeu a gasolina e os camaradas do interior morreron. Gallego e Dopico continuaron combatendo pero tiñan malas armas e poucas municións, só cando esgotaron todas as posibilidades puxeron fin ás súas vidas cunha bomba”. A versión do xefe da contrapartida que dirixiu o operativo presenta semellanzas. Así, Antonio Morado Rico sinalou, nunha declaración recollida na causa militar 221/49, que “divisou perfectamente oculta pola maleza unha chabola e nas inmediacións da mesma a bandoleira Celia González Pernas, quen ao divisar á brigadilla deu a voz de alarma, polo que ordenou o asalto á mesma lanzando sobre ela varias bombas de man que produciron a explosión no interior da citada chabola dunha garrafa de gasolina que ao inflamarse produciu un incendio e a morte de dous guerrilleiros. Os outros tres restantes que responderon ás voces da Celia defendéronse tenazmente durante dúas horas emboscados no terreo, polo que foi moi difícil darlles morte”. Unha vida na guerrilla A valentía de Celia no enfrontamento ficou gravada na memoria dos membros da contrapartida que participaron no operativo. Así, un deles, co nome suposto de Manuel Sada Terceiro, en declaracións á revista Interviú, afirmou en 1986 que “dous deles morreron abrasados” e “os outros membros da partida, ‘A Celia’ (amante do Temblás), ‘O Crisanto’, Juan de Genaro e Carabana morreron despois dun intenso tiroteo que durou até o mediodía. O ‘Temblás’ e o resto da partida non se atopaban nese momento no refuxio”. A continuación, destacou que “Celia, embarazada de oito meses, foi a máis dura na resistencia, cando foi abatida, empezoulle a inchar a cara dun xeito alarmante”. A morte de Celia da Ferraría e dos seus camaradas representa o final da guerrilla na Mariña Celia finou moi preto do seu lugar de nacemento. Nada en 1918, na parroquia de Silán (Muras), vivía coa súa nai e un tío, todos eles enlaces da guerrilla, véndose obrigada a fuxir ao monte a finais de agosto de 1947. Segundo se recolle nun informe elaborado en novembro de 1947 polo guerrilleiro de Riotorto Venancio Seoane Bouso, 'Pasoslargos', a represión cebouse contra a familia “da moza que se chama Celia, de 28 anos de idade. A casa con todos os seus apeiros de labranza foi incendiada por uns individuos vestidos de paisano, despois comprobouse que eran esbirros, que se achegaron ao lugar ao anoitecer do 28 de agosto”. A documentación aprendida polas forzas da orde após a acción de Silán de 1949 e recollida na causa militar 55/50 permiten reconstruír con certo grao de precisión a participación de Celia na actividade guerrilleira. A este respecto, merecen especial relevo toda unha serie de actas das xuntanzas dos militantes do Partido Comunista da III Agrupación do Exército Guerrilleiro da Galiza, onde fica testemuño das preocupacións políticas e ideolóxicas da antifascista da Ferraría e do seu papel activo na última tentativa de reorganización da actividade armada contra o franquismo no norte lugués. Un crime cometido pola contrapartida do garda civil Antonio Morado Rico As contrapartidas foron unha ferramenta chave do réxime franquista para loitar contra a resistencia armada. Dirixidas normalmente por algúns mando da Garda Civil, da que procedían a maior parte dos seus membros, vestidos de paisano, estas estruturas paramilitares caracterizáronse pola brutalidade dos seus métodos, superiores á do resto dos corpos represivos, ficando na memoria o terror empregado contra a poboación civil e a dureza contra a guerrilla e a súa rede de apoios. O operativo represivo contra os membros do Exército Guerrilleiro da Galiza asasinados en Silán foi dirixido pola contrapartida do cabo da Garda Civil Antonio Morado Rico. Nado en 1919 en Abeledo (Abadín), foi un profesional do terror cun longo historial de loita contra a resistencia armada en diferentes puntos de Estado e da Galiza. A este respecto, hai constancia da súa presenza en diversas accións represivas no País Valenciá, no Bierzo ou en Valdeorras. Trasladado á Mariña como “Xefe da Brigadilla” da Garda Civil de Viveiro, mandou un operativo especial do que fixeron parte os axentes da benemérita Serapio Rodríguez Alvite, Víctor Fernández Sanmartín, José Iglesias Campo e Antonio Nogueiras Fernández. A memoria da contrapartida de Morado Rico ficou gravada a lume nas terras da Mariña. A mesma participou, entre outras, na acción que rematou en xuño de 1948 coa morte en Lourenzá dos guerrilleiros socialistas Luís Trigo Chao e Antonia Díaz Pérez ou na execución en setembro de 1948 do veciño de Ourol Jesús María Campos López. Mundo Obrero, voceiro do Partido Comunista de España, afirmou en setembro de 1948 que “o xefe dunhas contrapartidas que operan entre as zonas de Pereira e Horta (Lugo), Morado Rico, cabo da Garda Civil, disparou contra o labrego Leonardo González, matándoo no acto” .