Gómez Gayoso e Antonio Seoane: A alma da resistencia en Galicia

Gayoso, afiliado ao PCE dende 1932, actúa de xeito pro-activo durante a Guerra Civil: como miliciano, responsable de propaganda ou instrutor nas Milicias da Cultura. Porén, a guerra pérdese e ten que liscar ao estranxeiro, até que en xuño de 1944 "Pío García" desembarca en Bilbao e trasládase a Madrid para ocupar o posto de delegado de axitación e propaganda na Delegación Central do Partido Comunista de España; cando esta se disolve a finais de 1945, recibe o encargo da súa vida: o nomeamento de secretario xeral do PCE en Galicia. Seoane, na Arxentina dende cativo, non vive de preto a ilusión pola II República e o desgarro pola Guerra Civil. Afiliase, emporiso, ao PCE, que o comisiona para que regrese a Bilbao e reorganice o partido nesa praza, mais a empresa trúncase ao caer a dirección do comité rexional e diríxese entón a Madrid, onde traballa a carón de Jesús Monzón até que, coa supresión da Delegación Central do PCE, encomendáselle trasladarse a Galicia e unir o seu destino ao de Gayoso como responsable do aparato guerrilleiro. O labor de Gayoso e Seoane Os dous homes traballan arreo para perfeccionar a loita armada e dotala da consistencia ideolóxica que contrarreste o vigoroso traballo propagandístico do réxime, obsesionado por despoxar de identidade os fuxidos a través de epítetos como malfeitores, bandidos, bandoleiros, atracadores. Potenciarán a rede de solidariedade dos enlaces e puntos de apoio, prepararán politicamente os guerrilleiros, editarán El Guerrillero para darlle voz ao Exército Guerrilleiro, crearán a figura do comisario político e perfeccionarán a estrutura das partidas. Así nos anos 1947 e 1948, xa en pleno retroceso aínda que tirando das reservas, a IV Agrupación da Coruña, a máis activa das que actuaban no país, levou a termo 55 axustizamentos, cifras estas moi afastadas das acadadas en anos anteriores e nos vindeiros. Gayoso e Seoane traballaron arreo para perfeccionar a loita armada e dotala da consistencia ideolóxica que contrarreste o vigoroso traballo propagandístico do réxime Sen embargo, a tan temida delación, como a couza que come e perfora a madeira, vai dar unha vez máis os froitos agardados. Baralláronse dous nomes: Eugenio Rueda Perosanz, a man dereita de Seoane e a aposta dos líderes comunistas, e Luis García Jiménez, o arrendatario dun cuarto aos dous homes e cuxo nome foi posto sobre a mesa por Romero Ramos. Así foi como a forza tivo coñecemento dos plans dos dous comunistas para o día 11 de xullo: unha xuntanza na casa de Seoane. O día anterior iniciase o dispositivo detendo a este e a súa compañeira Josefina González Cudeiro no “Bar Lovento”. Ao día seguinte retómase o dispositivo na casa de Seoane, onde os gardas agardan a chegada de Gayoso e María Blázquez del Pozo. Cando María chama ao timbre, dous gardas abren a porta e encárana coas súas armas; ela non se acovarda pese a estar embarazada e tenta protexer a fuxida de Gayoso abalanzándose sobre os números que, sen contemplacións, férena. Gayoso, a pesares de resultar ferido alcanzado por un disparo que lle entra por unha tempa e sae polo ollo, emprende agónica fuxida polas rúas Real, Rosalía de Castro e A Mariña; nesta altura un garda municipal, convencido da súa versión de que caera dun tranvía, acompáñao ao Hospital Civil, de onde foxe novamente tomando as rúas do Hospital e do Papagaio até penetrar nunha casa da rúa Tabares. Pero Gayoso non contaba con que o regueiro de sangue que marcaba o seu periplo acabaría por delatar a súa presenza e atraer ás forzas represivas, que finalmente cobraron tan cobizada presa sen excesivos atrancos. A consecuencia das torturas "teño o intestino e estómago esnaquizados e os pulmóns non cesan de vomitar sangue", sinala Gayoso Sen solución de continuidade os dous homes foron salvaxemente torturados. A Gayoso, ferido, interrógano xa no hospital, onde lle suxeitaron os pés con cadeas aos barrotes de cama mentres que mantiña as mans esposadas, e ao cabo de 11 días trasladárono ao cuartel da Garda Civil. Segundo Gayoso, a consecuencia das torturas "teño o intestino e estómago esnaquizados e os pulmóns non cesan de vomitar sangue", máis pouco sentido ten achegar detalles dos interrogatorios pois "o que comigo e Seoane fixeron, é difícil de relatar" e, a fin de contas, "non paga a pena relatarvos as atrocidades que con nós cometeron". E aínda así, os dous comunistas contan, narran, dan detalles, pero non delatan, se ben é certo que coa súa caída as forzas represivas fanse con importante documentación. O Consello de Guerra O 18 de outubro de 1948 ten lugar o Consello de Guerra sumarísimo encargado de teatralizar o xuízo dos nosos dous homes, xunto a Juan José Romero Ramos, José Bartrina Villanueva, José Rodríguez Campos, Juan Martínez Montero, Luis García Jiménez, Clementina Gallego Abeledo, María Blázquez del Pozo, Carmen Orozco Muñoz e Josefina González Cudeiro. Os procesados van sendo interrogados e contestan e xustifican a súa actuación na clandestinidade. Por fin toman a palabra o fiscal e máis os avogados defensores: o primeiro deles insiste na necesidade de castigar os feitos con exemplaridade dada a transcendencia destes e procede a expoñer unha ladaíña de axustizados pola guerrilla dos que fai responsables, en distintos graos, aos procesados. O defensor de Gayoso e Seoane, relata individualmente os feitos dos seus defendidos poñendo de manifesto a distinta responsabilidade destes e alegando que non tomaran parte de xeito directo na comisión de delitos de sangue, mais pedindo para eles a pena inmediatamente inferior á pena capital. Xunto a Bartrina e Romero Ramos, Gayoso e Seoane fan uso da súa última quenda de palabra. Primeiro maniféstase Seoane facendo constar que “as guerrillas están compostas por individuos de todos os partidos políticos, sobre os cales o Partido Comunista non ten outro control que o político, negando totalmente que dera ordes a estas incitándoas á violencia”. Gayoso, pola súa banda, “esténdese en consideracións de tipo político ditas en ton ampuloso que nada teñen que ver cos feitos perseguidos, polo cal polo señor presidente élle chamada a atención e ao continuar aquel na mesma actitude e ton, élle retirada a palabra”. Para Gayoso Seoane "o consello foi o que era de agardar, unha farsa". Neste sentido, sinala que "antes de comezar, o local foi ocupado pola Policía e a Brigadilla, e a maior parte do público tivo que quedar fóra. A acusación fiscal estivo baseada en todas as mentiras que quixo inventar a Garda Civil. A defensa, formalista, para saír do paso. Houbo algo que impediu deran carpetazo ao asunto. A presenza de catro cónsules estranxeiros. Grazas a isto, eu puiden falar uns quince minutos, refutando a acusación, que se nos facía; resaltando a nosa condición de republicanos e patriotas e poñendo ao descuberto as medidas bestiais de tortura empregadas con nós”. Lamenta que “non dixen todo o que quixera, sen embargo aproveitei cada segundo para desbaratar as calumnias e falsidades contra o Partido. Isto foi o único que me preocupou”. Engade realista que “esperanzas de salvación temos moi poucas”. A morte de Gayoso e Seoane A sentenza dítase na mesma data, xa que pouco había que deliberar. Seoane é considerado o principal instigador dos “feitos delituosos” dos que os acusan, amais de xefe do aparato guerrilleiro e do PCE. Ditou consignas, salientou na propagación dos ideais comunistas, deu ordes ás partidas, que pasan a ser os brazos executores da estratexia combativa dos dirixentes caídos e que se exemplifica de xeito cristalino coa orde especial do 20 de xaneiro de 1947 na que se ordenaba a cada unha das agrupacións dar “morte a catro asasinos franquistas” antes do 14 de febreiro en represalia polo asasinato de José Isasa e José Antonio Llerandi. En definitiva, é un dos máximos responsables da actividade guerrilleira no país durante os dous últimos anos. Canda el, e nos mesmos termos, sitúase Gayoso, a quen se lle atribúen os mesmos nefandos crimes xa que enviaba as ordes “aos malfeitores da serra, sendo o principal instigador en unión de “El Julián” dos monstruosos feitos cometidos por tales malfeitores”. Ulíase a pena de morte. Gayoso e Seoane foran demasiado lonxe desafiando o réxime con ambición e determinación, con desprezo e alardeando dos seus dotes organizativos, aglutinadores e intelectuais Todos os procesados, excepto Clementina Gallego, Luis García e Juan Martínez, condenados polo delito de auxilio a malfeitores, foron considerados autores dun delito de rebelión militar e condenados a distintas penas, caéndolles a Bartrina (aínda que lle sería conmutada), Gayoso e Seoane a pena máxima. Dende Cuba, Estados Unidos, Arxentina ou Francia cursáronse múltiples peticións, sobre todo ante a Secretaría Xeral da ONU, co ánimo de quebrar a intención do réxime, pero nada conseguiron. Gayoso e Seoane foran demasiado lonxe desafiando o réxime con ambición e determinación, con desprezo e alardeando dos seus dotes organizativos, aglutinadores e intelectuais. Actuaban e facían actuar, pensaban e facían pensar; todo iso era demasiado para os adeptos ao slogan por excelencia do franquismo: ¡morra a intelixencia! E morreu o sábado 6 de novembro de 1948. En época xa de desaceleración, a guerrilla galega quedou desarborada a pesares dos intentos de Manuel Fernández Soto “Coronel Benito” ou de José Sevil Sevil “Ricardo” para reconduciren a situación. A medida que o réxime, aproveitando a baza do anticomunismo, se aparafusaba no poder, a loita guerrilleira ía perdendo azos, pois a ansiada intervención estranxeira e/ou o levantamento en masa do pobo non chegaban, namentres si se incrementaba a implicación das forzas represivas na liquidación do “bandoleirismo”. A isto non foron alleos nin inmunes Gayoso e Seoane, ao contrario, pois foron caer nas gadoupas do réxime precisamente cando a loita política e guerrilleira se atopaba fustrigada. Pero, a pesares de que o seu final foi o máis lóxico e esperable, acorde ao que foron sufrindo os camaradas do monte que optaron por non exiliarse após o PCE deixara de tutelar a anacrónica loita guerrilleira entre 1948 e 1951 para mudar de estratexia, o que é indiscutible é que o traballo desenvolvido polos dous líderes contribuíu a sistematizar, ordenar, estruturar, politizar e replicar como nunca antes se fixera. Por suposto, sería inxusto e reducionista atribuír todo o mérito a eles dous, pois esa resposta político-militar das guerrillas atopábase larvada na propia esencia delas, e porque ademais a formación ideolóxica deses homes e a actividade que levaban a termo xa respondía a criterios doutrinais, pero non cabe dúbida de que Gayoso e Seoane foron uns activos vitais nesa efémera aceleración, “a alma da resistencia en Galicia”, como acertadamente os tachou Mundo Obrero após o seu asasinato.