Gallaecia: terra auri

"Entre os ártabros, que viven na parte máis afastada do septentrión e do occidente de Lusitania, o chan contén, segundo aseguran, eflorescencias de prata, estaño e ouro branco mesturado con prata; esta terra é arrastrada polos ríos e as mulleres, unha vez amasada a area, lávana en peneiras tecidas en forma de cesta". Desde a Antigüidade, o Noroeste peninsular era coñecido pola súa riqueza aurífera, fama espallada por escritores clásicos como Estrabón, de quen procede a cita inicial do s. I a. C., Plinio (s. I d. C.) ou Avieno (s. IV); pero xa anteriormente as illas Casitérides situábanse nestes lares vencellados ao comercio de estaño tartésico e cartaxinés. A febre do ouro Na Galicia prerromana a explotación artesanal por bateo dos leitos dos ríos chegou ás mulleres aureanas contemporáneas, pero a minería aurífera a grande escala como explotación preindustrial, cuxas pegadas son visibles na paisaxe lucense: mina da Toca (Folgoso do Courel) e o túnel de Montefurado (Quiroga), chegou coa incorporación ao Imperio Romano. Ademais desas fontes antigas, hai constatacións arqueolóxico-xeolóxicas actuais que confirman a ampla e tradicional sabedoría popular e a literatura oral vinculada a esta realidade nun imaxinario mítico de mouros que agochan tesouros, lendas con pezas áureas como os peites das mouras, tan identificados co do tesouro de Caldas de Reis (depósito das Silgadas), unha das maiores acumulacións de ouro da prehistoria europea. De seguro que o principal interese da ocupación romana deste finis terrae foi a explotación do chamado "ouro calaico", tal como se fixo intensamente ata o s. III e despois residualmente en períodos históricos posteriores. A febre do ouro non é só unha doenza romana, lembremos a busca do Dourado en terras hispanoamericanas desde o século XVI; en época contemporánea as migracións masivas en busca da riqueza de ouro como as dos séculos XIX a California e XX a Alaska e Canadá, ou o caso das minas de ouro de Serra Pelada en Brasil fotografadas por Sebastiao Salgado en 1986 en cuxo magnífico documental, O sal da terra, de Win Wenders e Juliano Salgado, dise: "O home cando toca o ouro nunca volve ser o que era… cando o ouro se converte nun inferno na terra: escravos do soño do ouro". O ouro sempre foi o metal máis precioso e o seu uso nas diferentes civilizacións fai del un elemento simbólico O ouro sempre foi o metal máis precioso, desde a prehistoria ata hoxe, e o seu uso nas diferentes civilizacións a través do tempo constátase como elemento simbólico, apotropaico, distintivo ou xerárquico. Foi tamén o primeiro en ser apreciado e utilizado pola súa aparición en estado nativo e as súas propiedades naturais de inalterabilidade, dureza, cor… Deseguida se viu eterno e brillante coma o sol dándolle xa connotacións simbólicas e espirituais. En Europa as primeiras manifestacións do traballo do ouro remóntanse ao IV milenio a.C. en Varna (Bulgaria); na nosa terra temos constancia do traballo do ouro en artefactos prehistóricos datados no Calcolítico, cunha extraordinaria produción na Idade do Bronce e do Ferro en produtos tan identitarios como os torques que configuran unhas tipoloxías autóctonas de gran pervivencia formal. Xoias áureas O Museo Provincial de Lugo (MPL) organizou en 2018 un congreso internacional sobre Arqueoloxía do Ouro para concienciar sobre a transversalidade desta disciplina e a necesidade de considerala como unha liña de investigación conxunta necesaria para o coñecemento do noso pasado e do patrimonio cultural que legou, materializado tanto na rica ourivería como nos restos de explotacións romanas. O estudo desa cultura material, da circulación dos metais nobres e dos artefactos derivados da súa transformación ata a Antigüidade tardía, as técnicas de extracción do ouro, de fabricación e decoración de xoias, as visións socio-antropolóxicas xunto con análises científicos e outras liñas de relevancia etnoarqueolóxica, implican a colaboración multidisciplinar para estudar e analizar nese contexto as confluencias do Noroeste peninsular co mundo europeo e mediterráneo. Máis aló do brillo do ouro hai unha historia que contar, só cómpre lembrar as distintas funcións adquiridas polas xoias áureas prerromanas que van desde a significación espiritual polo seu uso como ofrendas rituais, funerarias ou distintivo de deuses, á función social, como ornato ou exhibición de poder e riqueza, ou a económica como medida de valor e investimento. Dentro da importante colección de ourivería antiga do Museo Provincial de Lugo destaca o torques de Burela non só polo seu excepcional tamaño e peso, senón tamén pola marca en forma de aspa que ostenta no terzo central interior que fai referencia á propiedade ou á fabricación.