Francisco Rodríguez. O paseniño medrar do nacionalismo político

—Como inflúe a familia na súa toma de posición política? Na atmosfera familiar meu pai pensaba e falaba de política na casa, en termos dunha persoa que era moi prosoviética e antiimperialista. Aínda que non aparecía o tema galego, tampouco había unha interpretación negativa. —De onde viñan esas posicións? Seu pai foi asasinado pola garda civil e nin sabemos onde quedou o corpo. Deixoume o mandado de buscalo, fíxeno pero non houbo maneira de saber. A tradición quizais lle viña dese avó autodidacta que en Cuba se fixera marxista. Despois estaba o ambiente da familia da miña nai, dun republicanismo azañista con problemas de persecución dun avó acusado de querer queimar a igrexa de Serantes, aínda que non houbera tal. Ese era o ambiente cunha realidade galega que eu vivía como un tabú, unha realidade simbiótica, con traballadores da industria que eran labregos tamén, as mulleres traballando na terra, pesca artesanal e unha comarca con certo desenvolvemento fabril. Iso producía unha sociedade rechamante, moi avanzada nalgunhas cousas, contraditoria e con certo dinamismo, para un rapaz que vai contemplando as contradicións da lingua e tamén as de clase nun pequeno límite. Cando descubrín, con 13 ou 14 anos, de que se trataban as cousas cabreeime bastante,… e eu que pensaba que isto de falar galego era algo de nacemento, como quen ten o nariz grande ou pequeno! Despois eles mudaron tamén no uso de galego cando eu llo empecei a falar. Cos anos mamá chegou a ir, con máis de 70, nas listas municipais do Bloque en Ferrol. —Estudou Filoloxía Románica en Madrid. Antes estivera en Santiago e axudoume a ver a estrañeza do país. Ao lado de Ferrol parecíame unha aldea, nun sentido positivo, porque ocasionalmente había vacas nas rúas, centolas, vieiras, produtos do campo polo medio da cidade. Era menos moderno pero parecía máis coherente. En paralelo estaba unha universidade penosa, que parecía un colexio, e parecíame un retroceso respecto do instituto. Daquela empecei a falar de política, participei nalgúns debates,… pero en plan organizado e axitativo todo comezou en Madrid. A min achegáronseme xentes dunha tendencia marxista prochina, pero sempre pensando en facer política estudantil. Non tiven contacto coa xente galega que andaba arredor de Amigos da Unesco, que estaban noutra dinámica [pódense ler as entrevistas anteriores con Pilar Allegue e Lois Diéguez]. Nos últimos anos de carreira, xa empecei a ter contactos e tiña claro que se me metía en política, que non o sabía, tiña decidido que sería no nacionalismo. Cando vin a Ferrol en 1967, tiña aberta unha causa no Tribunal de Orde Pública (TOP) e o xuíz, que era un fascista paternalista, dicíame: “Que disgusto le va a dar a sus padres. Váyase y si en dos meses no recibe carta de proceso no pasa nada”. Botei dous meses do verán agardando unha carta que finalmente non chegou. De entrada, ía marchar a Madrid porque, coa mediación de Pilar Vázquez Cuesta, tiña traballo de profesor axudante con Dámaso Alonso, pero ofrecéronme traballo nun colexio aquí e quedei. Nese momento xa tiña relación coa Unión do Povo Galego (UPG) a través do avogado Xesús Sanxoás, que era unha das almas orgánicas daquela pequena organización do ano 1968. Lembro espallar uns panfletos do 25 de xullo por todo Ferrol, coa axuda dos meus amigos, que non estaban organizados, entre eles Roberto Casteleiro, o Caladiño de Sempre Xonxa que traballaba na Bazán. Así empezamos. —En 1972, vostede foi detido e permaneceu isolado. Aí xa estaba organizado na UPG, traballaba en Ourense pero tiña unha ficha bastante extensa de todo o conflito universitario en Madrid que fora grave, con detención na Dirección Xeral de Seguridade (DXS) e a ameaza do TOP, na mili xa me acusaran dun plante nas comidas que non organicei pero seguín, e tamén dos conflitos que vivín como profesor en Albacete, que era un ermo político, como era en 1975 Cádiz, onde me desterraron un curso, se o comparabamos con Ferrol, que parecía o centro da revolución mundial. Naqueles interrogatorios de 1972, que foron moi desagradábeis, eu dicíalles que era demócrata e galeguista. Puxéronme isolado porque crían que tiña algo que ver coa dirección do Partido Comunista (PC). O xuíz deixoume libre, pero esperábame abaixo a Policía para esposarme e multarme con 150.000 pesetas. Como non paguei, pasei dous meses no cárcere. O 72 foi fundamental para o nacionalismo, empezou a haber estrutura, capacidade de acción nacional e decisión de que ou saiamos ao público ou non tiñamos futuro. En Vigo sobre todo, menos en Ferrol, que tiña o PC a hexemonía. —Organizativamente o nacionalismo quedara truncado despois de 1936 coa represión e o exilio de Castelao. Tratábase case de empezar ex novo. Ese foi un grave problema e ten moita importancia. Careciamos de referentes e apenas tiñamos a Castelao e o Sempre en Galiza, porque o acceso á cultura do país era moi deficiente. Non tiñamos persoas con maior experiencia e autoridade que nos amparase e iso é un peso moi forte. O maior era Bautista Álvarez, pero eramos xente moi nova, entre 21 e 25 anos tendo que tomar moitas decisións, creando organismos, tentando aparecer publicamente, facendo acción política e social, que ou se facía ou nos comían as papas. Naquela altura, xa se vía que o franquismo non podía prolongarse máis e tiñamos que aparecer cunha liña nítida e contrastada fronte ao PC, porque non había outra oposición. —Nos anos inmediatos á morte de Franco estaban en presenza as liñas do Partido Socialista Galego (PSG) e da UPG, o resultado electoral do 15 de xuño de 1977 como termómetro foi unha frustración? Entre 1973 e 1975 fixérase moitísimo traballo: preparouse o mundo sindical, a expansión da fronte cultural, o traballo de campionato que se fixo no mundo rural, a organización do mundo estudantil e grandes mobilizacións populares con base en conflitos reais. Considerar todo iso é moi importante, pero non esquezamos tamén que fomos ás eleccións sen legalizar, unha anomalía que non padeceron outras forzas. Os resultados non foron satisfactorios, pero non nos colleu de sorpresa, sobre todo fronte a unha actividade tan hostil dos medios de comunicación e de fomento de opcións como o PSOE, que até os autobuses que utilizou na campaña viñeron de Suecia. Que a realidade electoral fose así non nos levou a pensar que socialmente non debíamos seguir insistindo, porque os conflitos sociais eran moitos. —Ese problema de movemento basicamente novo, cheo de mocidade, tamén indica que debía ir madurando a un ritmo paseniño. Ese factor nesa primeira década 1975-1985 explica tamén como se conduciron os problemas internos? O nacionalismo no pasado deixara unha pegada pequena, porque foi un momento moi curto e do referendo autonómico de 1936 apenas quedaba memoria, máis alá do que supuxo historicamente. Nós moviámonos nunha sociedade cunha falta de tradición nacionalista evidente, pero iso entendémolo ben. O problema estivo en ver como evolucionaba o sistema democrático, porque nos puxeron a proa e nos demonizaron sen compaixón, chegaron a acusarnos de queimar os montes,… —Ábrense nese momento dous camiños, moi en esquema un que considera que se deben aproveitar as oportunidades da autonomía e outro que mantén que se debe teimar na reclamación da autodeterminación. Sucederon moitas cousas, pero non hai que esquecer que o nacionalismo galego non tiña representación en Madrid, era minoritario, era rexeitado,… A influencia non a había, e do punto de vista do futuro outros ían usufrutuar o esforzo. Participar nesas condicións levaríanos a lexitimar un proceso de autonomía no que non tiñamos posibilidade de influír e que nos demonizaba. Como íamos apoiar un proxecto no que non estás e sobre todo non te queren alí? Tendo en conta o que eramos, non tiñamos futuro se seguíamos por ese camiño. Agora é máis doado dicilo, e quizais daquela tería provocado un gran problema interno, pero a adhesión excesiva ao abertzalismo si que nos trouxo problemas. Con xente máis experimentada, iso poderíamos telo abeirado máis. Non se trataba de atacalo, pero tampouco ese confesionalismo que tamén eu tiven, máis de tipo moral que por estar de acordo. Pero mantermos unha posición rupturista era o máis adecuado para podermos sobrevivir e ter futuro. —Os anos que convencionalmente se definen como transición, a maiores da acción da ETA, son moi violentos e usouse o medo de regulador social co cume do 23-F. A Constitución axiña se utilizou como arma arroxadiza represiva contra o discrepante e o nacionalismo galego sufriuno especialmente. Porque o resto, ben sexa pola ambigüidade que mantiveron ou a cobertura de ser nacionalismos moderados, socioloxicamente amoleceuno, pero aquí non había nada diso. A estrutura do Estado e os partidos da esquerda española tratáronnos como apestados, de terroristas... Era feroz, tamén persoalmente. Eu tiven no seu momento un problema de tuberculose e estenderon a falsidade de que me tiveran que internar nun psiquiátrico. —E a maiores había trapelas como a esixencia de xura da Constitución con carácter retroactivo, que permitiu expulsar os tres deputados do Bloque Nacional-Popular Galego (BN-PG) do primeiro Parlamento galego. Porque ademais era un xuramento de fidelidade á Constitución, nin sequera de acatamento, que podía ser un problema pero quizais podíamos enfrontalo. Era moi duro para a nosa cultura política e o que representábamos. Unha situación imposíbel. Pero ese proceso de xura experimentárono por primeira vez aquí, non en Euskadi nin en Catalunya. O golpe do 23-F reconducira todo. Leopoldo Calvo-Sotelo iniciou o proceso para darlle estabilidade ao sistema e entrar na OTAN, o que rompía coa neutralidade franquista anterior, entrada facilitada despois polo PSOE que permitiu vencer a resistencia social. Co PSOE xa como primeiro partido, puideron acelerar a entrada na Comunidade Económica Europea. E despois estaba a preocupación, sobre todo na institución monárquica e na Garda Civil, pola situación en Euskadi que non se aturaba, e que tamén tivo consecuencias coa ruptura interna do Partido Nacionalista Vasco (PNV) con Carlos Garaikoextea. Nese momento tamén se consolidou definitivamente o pujolismo en Catalunya. —O nacemento do BNG en 1982 busca reagrupar forzas despois deses impactos. Pero aínda se tarda até 1996 para que vostede fose elixido deputado no Congreso. Non podíamos ter apurado máis porque o punto de partida era moi deficiente e había tamén en liza unha liña autonomista, que non é un problema se esa autonomía ten un marco competencial maior, eu iso acéptoo, o problema é cando toda a túa elaboración mental, a interpretación da realidade e os teus obxectivos políticos limitan aí. Agora a autonomía galega funciona como unha gran deputación, tanto pola evolución do propio réxime como polos gobernos que houbo. Teríamos avanzado un pouco máis rápido se tivésemos agrupado todo o mundo antes. O resultado do PSOE en 1982 permitiunos ver en poucos anos cal era o deseño que tiñan para a Galiza, que debía ser marcada cun cepo rexional como Noroeste e mesmo pagaba a pena non esforzarse moito en gobernala e que quedásemos en mans de indíxenas con vocación españolista como Fraga, que foi enviado aquí facilitándolle con trucos legais a elección.