Entre farsa e traxedia

Recapitulemos. O 28 de xaneiro de 1930 Miguel Primo de Rivera dimite entre múltiples presións; falecerá seis semanas despois. Berenguer e Aznar presidirán os Gobernos dunha monarquía en descrédito. Foi, nos dicires populares, a “ditabranda”. Pretendían o imposíbel, retornar a unha “normalidade constitucional” que Primo e Alfonso XIII liquidaran en 1923. Non souberon que facer, non convocaron constituíntes, como pedía a oposición republicana e a dos “monárquicos sen rei”, porque non tiñan partidos nos que apoiarse. O da ditadura, reconvertido en Unión Monárquica Nacional (UMN) non só non lles prestou auxilio senón que pretendeu ocupar ese espazo ante unhas hipotéticas eleccións que non se convocaron ata abril de 1931, e foron municipais. A fronte da reconvertida UP, puxéronse un triunvirato formado polo conde de Gaudalahorce, un enxeñeiro, ministro de Primo; o célebre cerebro do Goberno da ditadura, o tudense Calvo Sotelo e o ínclito avogado José Antonio ao que movía a defensa do luxado honor paterno. Despois de asinarse o Pacto de San Sebastián (17/8/1930) lanzaron unha intensa campaña propagandística. Comezaron a “tournée” polo noroeste; coidaban que a terra natal de Calvo lles ía ser propicia, co apoio de determinados medios (El Ideal Gallego, La Región). O arranque foi en Noia. Recibíronos cunhas follas que non foron do agrado de Calvo e este desbocouse, entrou ao trapo e parte do público contestoulle con chanzas. Algúns asistentes pediron que falase José Antonio, pero non o fixo, aducindo que estaba afónico. Unha república entre a luz e a sombra A xira batía cada día con incidentes: piñeiros atravesados na estrada, mozos con pancartas, pelexas de rúa na que interviñan os propios oradores, asubíos enxordecedores, carteis pendurados dos balcóns.... A medida que a tournée avanzaba, a tensión ía en aumento, tanto pola situación social e incerteza política como pola resposta dos republicanos e dos centros obreiros das localidades pero, en especial, pola actitude provocadora dos “upetistas” reconvertidos. As persoas concentradas á entrada e saída de mitins e banquetes, ían en aumento, agora armadas de sonoros chifres, presadas de patacóns, gorxas poderosas, folletos abundantes, algún que outro coio e moitos bastóns. Non podemos deternos en detalle. Os incidentes empezaron a tomar unha dimensión ameazadora na Coruña; labazadas por todos os lados e varios feridos, aínda que non de moita consideración. En Ourense houbo boas agarradas. Onde se descontrolou foi en Lugo. Despois da tensión das xornadas anteriores, a comitiva agardou tres horas nas aforas da cidade para ver se a moita xente concentrada diante do hotel Méndez Núñez e na rúa da Raíña cansaba. Por fin decidíronse. Os coches do séquito tiveron que pasar entre o xentío que os apupaban. Ao de Calvo caeulle un bastonada que lle escachou o parabrisas, algunhas informacións din que el mesmo levou outra no lombo ao saír o coche. Enrabiado, di El Pueblo Gallego, tirou de pistola para facer uso dela contra o coro de “faz tabernaria”, como lle chamou en Ourense, pero os seus propios colegas se lle botaron enriba para impedirllo. Os asubíos, berros e croiazos foron en aumento, as cristaleiras do café escachadas, as vidreiras do hotel esnaquizadas. Na turbamulta alguén disparou, seica un garda de Seguridade, din que soaron máis de cen disparos. A José Traseira, cabo do cuartel de recrutas de Lugo, unha bala atravesoulle as dúas pernas e a José Silvosa Blanco un balazo na coxa partiulle o fémur; outro fracturoulle un dedo a Ramón Lugilde Ríos. Houbo tamén catro gardas de Seguridade con feridas leves. O despregue da Garda Civil, a pé e a cabalo, non amainou os ánimos. Un rapaz de doce anos, vendedor de El Pueblo Gallego, Manuel Carreira, ficou ben magoado nun pé; outro tiro partiulle a tibia a Ángel Fernández Martínez, un mozo de Friol de 22 anos e os feridos polos golpes de sabre dos gardas foron moitos. Os comercios pecharon de inmediato, o centro obreiro chamou a abandonar o traballo e a masa enrabiada pretendeu entrar no hotel. Dúas horas despois, Calvo, Primo e os seus acompañantes, por orde do gobernador, abandonaron o hotel protexidos por un tenente da Garda Civil. Os coches a lume de carozo non pararon ata Tapia. Alí, seica, os seus ocupantes se fixeron pasar por contratistas de obras. O semanario Progreso de Pontevedra titulaba “Galicia mató a la UMN”. O artigo (6/9/1930), asinado por José Carbonell Alsina, cualificaba a excursión política” como “imprudente”. Ao inicio da mesma (29/8/1930) en El Pueblo, Ramón Vilar Ponte consideraba a viaxe como unha provocación á que cumpría contestar pois: “Faise preciso que (...) o nome de Galiza apareza ben situado pola actitude resolta, firme e contundente de todol-os que nos chamamos bos galegos”. Despois de axustarlle as contas a Calvo, conclúe: “Compre agora que a Galiza, por medio dos seus escolleitos lle faiga decatarse ao Calvo de qu'eisiste, que vive, que n-ela aínda hai azos de abondo para non tolerare a descarada actuación dos desleigados”.