Emilio López Pérez. Acompañando o espertar labrego

—Como é o seu inicio na acción social e política? Vénlle de familia? Foi sobre todo a través de Manuel María. Botara nove anos estudando no Seminario en Lugo e a meu pai, que era labrego, gustábanlle os libros galegos, as poesías, tiña facilidade para versificar, e cando viñan as matanzas facíanse unha coplas satíricas que lle dicían “as medidas das morcillas”, e el era un dos que as facía. O amor ao galego venme por aí e empecei a ir pola Libraría Xistral na adolescencia e con 16 e 17 anos escoitar a Manuel falar da nobreza galega ou dos mosteiros deixábame deslumbrado. Presentoume tamén a Lois Diéguez, e un día avisouno e fomos a Seoane do Courel a ver ao Uxío Novoneyra, que nos convidou a unhas cuncas de viño na feira e recitounos o «Vietnam Canto». A política veu despois, en Madrid, cando fun estudar Socioloxía, e atopei tamén o Eiré [Afonso], ao que xa coñecía do Seminario de xogar ao fútbol, onde el me chamaba Micro e eu a el Pucheiro. En Madrid, en 1972, empezaron a chegar publicacións clandestinas, o Fouce, o Terra e Tempo, veu algunha vez Ferrín e iniciamos un pequeno núcleo cunha xente que viña de Ferrol e lembro que líamos o Sempre en Galiza. Carlos Basalo, Camarada Xosé, foi a primeira persoa que encargou a Unión do Povo Galego (UPG) para que conectara con aquel grupo de persoas que estabamos na Facultade de Ciencias Políticas e Socioloxía. —Que ano regresou á Galiza? Morto Franco, en 1976, cun curso por rematar, porque meu pai xa estaba amolado e vou para a aldea. Nese mesmo ano, xa formo parte dos Comités de Axuda á Loita Labrega (CALL), e xa empezo a estar en todos os conflitos. Lembro, por exemplo, de ir con Moncho Valcárcel cando estaban empezando as expropiacións das minas das Pontes. Empezo cos contactos políticos, Xosé Manuel Pavón, Antón Arias Curto, Lois Diéguez, Xosé Manuel de Escairón… e a participar en reunións en Samos, con Muñiz de las Cuevas, con Francisco Carballo que aparentando falar de historia agraria eran verdadeiras escolas de formación política para os que formábamos os CALL. —Nesa organización estaban fundamentalmente estudantes? Moitos eramos de procedencia rural e aínda os que viñan das cidades tiñan unha conexión indirecta co campo. A raíz estaba en Ramón Muñiz, encargado de argallar a Fronte Agraria da UPG. Vivíase aquel vello debate de cando o Partido Comunista (PC) galego dicía que os labregos eran pequena burguesía sen maior interese por facer unha revolución e a UPG encomendáralle a el que empezase a organizar ese mundo. Había un núcleo de axentes de extensión agraria que tamén se apoiaban nos CALL e contabamos cun aparato de propaganda clandestino que se agachaba no Seminario de Santiago, nunhas oficinas ligadas ao Bispado, porque tiñamos un crego, só lembro que lle chamabamos O Fuguillas, que gardaba a multicopista e os materiais de imprimir. —As Comisións Labregas xa estaban en marcha desde uns anos atrás, pero a gran loita que as mobilizou incesantemente foi contra a denominada cota empresarial agraria. Que era ese imposto tan impopular? Viña desde bastantes anos atrás e xa se levantaran moitos escritos para recoller sinaturas que se mandaron ao Ministerio de Madrid para que mudasen a baremación que se facía para cobrar ese imposto que consideraba empresarios os labregos. Nun momento dado, os terratenentes andaluces cotizaban como empresarios, e desde as Cortes franquistas consideraban que era unha carga moi grande para eles e pensaron en repartila e que pagasen os que consideraban autónomos. Saíamos moi prexudicados, sobre todo, na Galiza, en Aragón e Asturias. Como por movemento de produción non había posibilidade, inventaron a cota empresarial da Seguridade Social Agraria, cunhas denominadas xornadas teóricas. Gravaban polo hipotético rendemento por superficie de cada propietario, de maneira que remitían uns recibos a maiores de ter que pagar a contribución polas terras. Os pagos mensuais habituais facíanse nas Hermandades de Labradores, pero a cota empresarial había que pagala anualmente, e eran cantidades importantes, e mesmo os labregos con máis posíbeis, algúns deles caciques dos lugares, puxéronse en contra. Na nosa familia tiñamos tres ou catro vacas na casa, e pagar as 7 ou 8.000 pesetas que nos correspondían supoñía o valor do mellor becerro da casa, que se vendían tres cada ano se había sorte e non morría ningún e resultaba un ingreso fundamental para a familia. —As mobilizacións foron primeiro contra a cota empresarial e anos despois pola imposición de cotas de produción do leite. Nos anos 70 empezara xa unha mecanización importante en marcha grazas aos cartos chegados da emigración. E despois tivemos o problema das cotas do leite, que se produciu cando os cartos das explotacións gandeiras podían dar para construír unha casa. As protestas da cota empresarial déronse porque se movía moi pouco diñeiro e te empuxaban á miseria e as das cotas do leite porque non deixaban producir cando o leite daba para progresar. Na loita da cota tamén había un factor político potente, como cando o xato está moito tempo na corte sae furioso, daquela había moitas ganas de deixar de quitar a pucha para saudar o cacique e desfacerse da opresión da Igrexa ou da Falanxe. —A tractoradas e as manifestacións xuntaban por primeira vez varias xeracións de persoas maiores e mocidade. A xente de sangue novo eramos fillos de labregos aos que nos doía a opresión dos nosos pais e veciños e os dos CALL, os que estudaban en Santiago, os mestres e os capataces agrícolas eran os que iamos facer as reunións e mobilizar. Nas manifestacións das Encrobas, en Cerceda, en 1976 estaban os de ERGA todos e tamén aquí en Lugo, en Chantada ou en Monforte. E nas parroquias onde houbera represión na posguerra había que contar co temor que permanecía. Cando levabamos os carnés das Comisións Labregas (CCLL), o fouciño que nos simbolizaba asociábase aos comunistas que foran perseguidos no monte e aos republicanos. —Aínda habendo esa gran mobilización iso non se trasladaba automaticamente a apoios políticos… Pero si influía. En 1978, fracasáramos cando lanzamos unha folga do leite para conseguir mellorar os prezos (en parte por precipitarnos, levados pola euforia da loita contra a cota e non preparar máis o terreo e a xente con asembleas), pero nas eleccións municipais fixemos moitas candidaturas e conseguimos varias alcaldías nacionalistas no rural da provincia de Lugo. A idea de que os labregos non estaban politizados era falsa, porque sabían ben como funcionaban as cousas. O antigo franquismo moveuse para a Unión de Centro Democrático (UCD) pero tamén outros foron cara ás CCLL. Daquela houbera unha represión forte, multas a persoas como Manuel María, e os labregos sabían identificar quen os defendía e quen os reprimía, e tíñannos moita lealdade. —O sindicalismo agrario socialmente foi iniciativa do nacionalismo político e tivo éxito. Unhas loitas axudaron a outras. En Xove estaba a xente que se mobilizou contra o intento de instalar unha central nuclear en Xove, pero tamén estaban os axentes de extensión agraria como Oca, os cooperativistas de Ribadeo ou os estudantes mobilizando. Despois estaban os cregos que nos apoiaban e despois tiñamos as loitas para recuperar os montes en man común,… en Lugo e A Coruña estiveron estas loitas e en Ourense, os prezos da pataca e o viño no Ribeiro. —Entre os cregos destaca a figura de Moncho Valcárcel, pero había máis apoiándoos e mobilizando. Quizais non eran moitos pero os que tivemos eran moi emblemáticos. Moncho nas Encrobas, Leopoldo López Rego que andaba por Melide e que estaba rematando Dereito foi decisivo cando quixeron empezar a expropiar terras a conta dos impagos da cota empresarial. Lémbrome del na grande asemblea de Lugo, o 4 de nadal de 1977, cando nos lanzamos á campaña de non pagar e correu como a pólvora. Houbo grandes manifestacións e tractoradas en Lugo ou Santiago que paralizaron literalmente a vida cidadá, a resposta foi moi masiva e un auténtico triunfo. —A primeiros do século XX houbera un auténtico pé de vento percorrendo o mundo labrego na loita contra os foros, eran os tempos de Basilio Álvarez ou dos mortos de Sobredo (Tui). Quedaba memoria no campo galego que se mobilizaba daquel tempo? O franquismo queimárao todo pero é verdade, e escoitaríasllo a Francisco Carballo, que había unha certa memoria dos pagos forais e en especies e a loita anticaciquil, ou de cando a repoboación forestal imposta polo franquismo en zonas como Quiroga impuxo a retirada dos rabaños de vacas, cabras e ovellas. Diso, que estaba fresco aínda, quedaba memoria e era en parte substrato daquelas mobilizacións masivas. —O que hai que dicir é que foi unha loita que rematouen triunfo. Tardou uns anos, pero conseguimos celebralo en 1993 homenaxeando en Láncara o Señor Xulián, e estiveran alí Fuxan os Ventos e Manuel María e Lois Diéguez recitando uns poemas. O Estado fora desistindo de presionar e as cotas permanecían como incobrábeis, até que a finais de 1992 suprimiuse formalmente o imposto. Foron case quince anos, pero os labregos torcéronlle o brazo ao Estado. Foran loitas moi politizadas que no seu interior levaban moitas outras. Por exemplo, a mellora das comunicacións, a construción de grupos escolares, traídas de auga ou a electrificación necesaria sen as que era imposíbel planificar un futuro no rural. Fíxate, estaban proxectándose encoros como o de Navia de Suarna, que paramos, e había máis de 30 vilas sen luz por alí. Despois viñeron outras loitas cando a negociación do Mercado Común que tan daniña foi para nós no terreo agrario e na que nós reivindicabamos o dereito a producir que se nos negaba. As Comisións Labregas foron un movemento moi potente neses anos críticos para o futuro do campo galego.