Eladio Ferreiro ou as contradicións

A encarga era poñer en marcha as escolas que promovía a Unión Hispano Americana Valle Miñor. Fíxoo con brillantez, atrevemento e innovación, creando un dos centros educativos mellor dotados e organizados entre as moitas e salientábeis escolas americanas. Dirixiuna entre 1909 e 1923. Cumpriu o mandado, preparar rapaces para a emigración, con entusiasmo. Adecuou as materias para formar os cativos miñoráns en contabilidade, mecanografía, hixiene e pulcritude, ademais de xeografía e historia de Arxentina e do Uruguai. As bandeiras destes dous países enfeitaban a fachada do modélico edificio escolar deseñado polo arquitecto vigués Esténs Romero atendendo as indicacións hixienistas do momento e erguido baixo a permanente e atenta mirada do seu director. Ducias de mozos preparábanse para emular os éxitos americanos dos promotores da UH-AVM. En 1923, cesárano tras un intenso conflito entre as dúas gallas ideolóxicas coexistentes na sociedade miñorá asentada en Bos Aires, ou mellor entre os dous afectos liderados por cadanseu cabezaleiro. Unha póla, máis liberal, encabezada polo nigranés M. Lemos; a outra, máis conservadora, segundo as directrices do gondomarés M. Losada . Ambos de inspiración rexeneracionista e con distintos graos de entusiasmo españolista. Daquela, Eladio Ferreiro mantívose fiel á súa vocación, retornou ao ensino público e exerceu na escola de Borreiros ata a súa xubilación en 1947. Tratábase de preparar os mozos para defenderse nos países de acollida ou de educalos para desenvolver iniciativas no propio país e minguar a enxurrada migratoria? O proxecto da escola miñorá partía dunha visión da emigración non tanto positiva, aínda que tamén, senón, sobre todo, inevitábel. Ferreiro salientaba, en 1910, a “patriótica e proveitosa iniciativa” que predicaba co exemplo poñendo en práctica “o verdadeiro remedio para salvar os nosos emigrantes desa ignorancia que os imposibilitaba na loita pola vida”. Ferreiro sostiña que o costume de emigrar xa existía e que “os fillos do Val emigran; que o fagan sequera en condicións de defenderse” Dentro destes parámetros debemos entender que na “Escuela” non só se impartisen as materias citadas, senón que se seguisen os programas educativos do Goberno arxentino sobre os que influíu o pedagogo ourensán asentado na Arxentina, Ares de Parga, inspirador do proxecto pedagóxico das “Escolas”. Ferreiro sostiña que o costume de emigrar xa existía e que “os fillos do Val emigran, que o fagan sequera en condicións de defenderse”. Tantos anos preparando rapaces para a emigración para rematar magoado por non poder impedir que tres dos fillos collesen o camiño da outra beira. O máis cativo deles, Eustaquio, dicíanos que para o pai fora un horror que os seus tres irmáns maiores marchasen e colleulle tal zuna á “ensinanza comercial”, que a todos os demais, incluído el, mandounos ao instituto. Aínda así, Ferreiro non puido evitar que o noso comunicante exercese a súa vida profesional en Nova York. Unha vez xubilado regresou a Vigo. Era como un castigo por ter escrito no “Regulamento Xeral” das Escolas que estas tiñan como propósito inculcar e difundir a instrución e cultura popular nos seus graos elemental e secundario, lograr un desenvolvemento harmónico das facultades dos alumnos e espertar neles sentimentos afectivos cara a Arxentina e o Uruguai. Se ben podemos entender esta primeira contradición entre a práctica pedagóxica e os afectos paterno-filiais, e mesmo abesullar un grao de frustración no noso mestre, pode sorprender, visto con ollos de hoxe, a contradición entre o Ferreiro renovador pedagóxico e o Ferreiro social e politicamente conservador. Mais a perspectiva actual pode ser unha densa tea que dificulta a comprensión dos tempos idos, en especial cando queremos profundar en traxectorias individuais, afastándonos de análises xenéricas. Temos que situar a acción e o pensamento de Ferreiro na Galicia e no Miñor do arrinque do pasado século. Unha sociedade que pretendía modernizarse pero, ao tempo, tiña enormes limitacións para facelo, e a escola, que xunto a reforma agraria eran as pancas de cambio que reclamaba Joaquín Costa, precisaba de medios e, ausente o Estado, só os emigrantes podían achegalos. Neste contexto temos que explicarnos a contradición entre as anovadoras ideas pedagóxicas do tecnicamente avanzado mestre, influído pola ILE e Ares de Parga, e o cidadán conservador, “upetista”, cabo de somatén, concelleiro con Primo, dirixente do “lerruxismo-emilianista”, ao que lle chiscaran o ollo os mozos falanxistas, cos que non colaborou. Só é comprensíbel tal contradición no marco temporal do primeiro terzo do século pasado e condicionada pola propia “ego historia” dunha familia tradicional, vinculada á fidalguía en declive, que precisa axeitarse a novos destinos profesionais e preocupada por que a orde social non se altere en momentos de gran convulsión.