Cuqui Piñeiro. O río sempre en renovación da arte e a vida

—Formouse nunha época de moito cambio político. Era un tempo de rebeldía. Empecei en Estudantes Revolucionarios Galegos (ERGA) con 15 anos, no Instituto Feminino de Vigo [o actual San Tomé de Freixeiro, nas Travesas], uns meses antes de morrer Franco. Lembro a Carlos Campo, a Manuel Cortés, que aínda lle chamo Santiago, o nome de guerra que se dicía daquela, a Reixa, a Manuel Romón, que nos organizaba uns seminarios de formación, con libros de Marta Harnecker, demoledores, porque estabas en plena adolescencia, cunha ganas tolas de vivir e comer o mundo. Teño un fillo de 34 anos, que é moi activista, e como nai dicíalle que prefería non saber no que andaba –falo do tempo do 15-M. Que curioso, dígollo eu que axiña empecei a militar e non só facíamos pintadas de noite. Unha das anécdotas dese tempo é estarmos con Xosé Cid Cabido no rocho da casa en Vigo, facendo pancartas e pilláronnos os veciños, cunha reprimenda tremenda. Foi unha época na que en vez de explotar a adolescencia por un camiño “normal” fixémolo coa intervención e co activismo político desaforado. —Tiña amparo familiar? Non, o único que meu pai estaba tan angustiado que dicía que viña comigo, “joder Cuqui, cando saias a facer pintadas vou contigo para protexerte”, e eu retrucaba “pero papá, por favor!”, porque eu inventaba as mil e unha. En canto marchaban un domingo, colliamos a máquina de escribir e facíamos octavillas e cacháronnos. Non había participación familiar pero fixen unha certa terapia e catarse preparando o libro de meu pai porque nunca me prohibiron nada, aínda que mamá estaba aterrada, pero nin cando fomos ao primeiro congreso da Unión do Povo Galego (UPG), clandestino aínda, en Arcade [Soutomaior], el queríame acompañar. Non sei que factor me impulsou a esa militancia e téñoo pensado. Faleino moito con xente que nese período non se implicaron ou militaron, pero eran de esquerdas, quizais é que se xerou unha determinada dinámica de grupo. Eu era unha persoa tímida e introvertida, pero curiosamente foi a política a que me salvou desa situación. Lembro nitidamente a primeira vez que convocamos unha asemblea e tiña que falar no instituto, daquela un centro casposo que parecía un colexio de monxas. As primeiras pintadas nos encerados,… unhas inxenuas [risas]. Falando con xente da idade de meu fillo Xoán este verán, todos dunha onda tamén comprometida, contábanme as súas vivencias e eu non dicía nada porque podía parecerme o que me dicían un chiste, do mesmo modo que me pode parecer un chiste o que fixen eu comparado coa situación dos meus pais vivindo a posguerra ou os meus avós sufrindo unha guerra civil. Todo hai que relativizalo, foi o único que lles dixen, se o que vivides parécevos unha situación dramática para o voso futuro, que o é, dicir que militaba con quince anos pon os pelos de punta, pero é que aqueles quince anos non son os de hoxe, e cando coñecín a historia de meu pai mozo, coas historias de represión e disparos que presenciou na guerra ou no Morrazo, e das que nunca me falou, que dicir. —A vinculación cos seus estudos de Historia da Arte supoño que si hai que vencellala a seu pai. Inconscientemente supoño que si, aínda que o que me interesaba de entrada era a xeografía económica, pero finalmente fixen Historia da Arte. Porque como pasa neses casos, para min, rodeada de artistas, cadros e pinturas, pensaba que iso era o que tiña todo o mundo. Pero aí empezou xa todo, condicionada no tempo polas circunstancias da vida, tamén coas derivadas da morte de meu pai en decembro de 1980 nun accidente de tránsito. Aínda así as catro irmáns puidemos seguir estudando, porque a época para vivir da arte e da escultura era ben difícil, pero el sempre nos dicía ás fillas, “que vos quede clara unha cousa: primeiro a miña arte, a escultura, logo a vosa nai e despois vós” e iso asumímolo como unha regra indiscutíbel. —Morrer tan relativamente novo, 60 anos, é a razón de que non apareza nomeado coa xente que protagoniza aqueles tempos de renovación? Na facultade estudeino, falábanos del María Luísa Sobrino inserido na xeración de posguerra, pero despois hai unha renovación poderosa cos artistas galegos dos 80 e a partir dese momento é un silencio absoluto. Pero non só sucede na Galiza, pasou con todos os artistas de posguerra en todo o Estado. —Nas artes plásticas sitúase como un instante fundador 1976 con Atlántica [grupo artístico que eclosiona nos 80 e viña medrando en diferentes exposicións desde 1976] e opacou o anterior? Iso é así, pero xa Isaac Díaz Pardo ten comentado que esa xeración anterior ou emigraba e se exiliaba, ou quedaba aquí. Ademais os artistas figurativos e neofigurativos cando vén o informalismo quedaron en paréntese. Baltasar Lobo, que é dese tempo e se exiliou en Francia, agora ten un museo en Zamora, pero foi descoñecido por décadas. Ese silencio produciuno neses anos a reivindicación do contemporáneo, do moderno, a durante moito tempo esmagou toda atención que non fose a ese fenómeno. No caso galego é dramático, porque a ringleira de esquecidos é inabarcábel. —Penso en Luís Seoane, figura inmensa, á que o exilio estrañou moito tempo do coñecemento fóra de círculos informados. Porque historicamente a comunicación estaba cortada. Meu pai por exemplo respira moito dos renovadores. O seu referente artístico está na escultura castellana, na madrileña porque foi onde estudou, e nos modelos academicistas dominantes, pero cando vén a Galiza inspírase con Failde, Eiroa ou Bonome en escultura e Seoane, Colmeiro ou Maside. Despois hai ese traballo silencioso e cando chega a segunda metade dos 70 e os 80, e el morre, non hai continuidade. —Non hai relación entre os que irrompen e os anteriores? Non. Falando con Acisclo Manzano disto, e dos artistas que se reivindican como singulares, cun pensamento único, todo iso é mentira, non existe. Todos somos herdeiros de todo o acervo cultural anterior aínda que non sexamos conscientes. Meu pai, cando fixen o estudo da súa obra, é curioso pero tiña moitas similitudes cos escultores de posguerra europeos, sobre todo de Centroeuropa. Como se explica iso cando non tiña libros sobre eles, e as conexións na época dos 40 aos 70 eran moito máis limitadas? Sen embargo ves que aínda que non seguen a mesma liña técnica ou creativa, si hai unha sinerxía espiritual, e a humanidade trata os mesmos temas. As consecuencias da II Guerra Mundial produciron uns efectos que el viviu como artista en solitario aquí, no seu taller de Goián [Tomiño], e é herdeiro desa renovación, e iso pódese seguir nalgunhas das súas pezas. —Os renovadores si estaban relacionándose. Acisclo, Silverio Rivas e moitos outros si o facían porque neses primeiros tempos que aparecen era moi difícil sobrevivir da arte. Os artistas plásticos en conxunto relacionábanse moito, ían como en manda, ver os talleres de cadaquén, visitar as exposicións, comunicarse. Era unha sorte de compañeirismo solidario absoluto. Lodeiro, co que tratei moito andando o tempo, contábame moitos episodios dese tipo. De cativa co meu pai iamos a todas as exposicións e eles viñan ás del. E aínda que como gremio tirábanse a dar nos enfoques lembro mesturas moi creativas dese mundo cultural. Compraban e intercambiaban obra mutuamente. —O mercado da arte era moi cativo. E Vigo foi pioneiro en coleccionismo nos 60/70. Tamén eran solidarios na busca de clientes. E ese mercado é moi difícil, porque a nivel institucional era un desastre. Meu pai tivo encargos públicos, pero de obra monumental convencional, salvo o primeiro, un monumento ao mar no Náutico que despois se destrozou e agora está en Beiramar. Esa a súa primeira obra libre, non condicionada polos contratantes, nin ser conmemorativa de temas relixiosas ou doutros. —Reivindícanse eses traballos “alimenticios” ou só se sinalan? Sinálanse e estúdanse. Insisto moito en que non é o mesmo a obra persoal dun artista que a encargada. Agora que levo a fundición vexo moitos traballos dese estilo e penso que despois de 60 anos segue a inercia da conmemoración, unhas benvidas sexan, como a que rematamos de colocar de Ánxel Casal [en Compostela], pero outras… O que ten que encargarse é obra a artistas pero con liberdade plena de creación para colocarse nun lugar público. Pero sempre piden que ti realices algo sobre un asunto, persoa ou suceso, a conmemorar. Silverio Rivas serían unha boa excepción: a súa obra é abstracta e hai que aceptala así. —En todos estes anos, quizais pola singularidade da época tamén con forza, sempre houbo unha discusión aberta sobre a consideración do que é unha arte galega como tal. O peso cultural sempre é moi forte. Meu pai miraba máis a tradición histórica propia e os que irrompían tiñan máis os ollos fóra, en Europa maiormente, e había os que miraban tanto que nin para si mesmos ollaban, que case eran simuladores. A dinámica da arte mudou moito, vivimos nunha sociedade na que parecemos trinques de temporada do Corte Inglés, e abundan artistas sen estilo propio, que só se acomodan ao imperante, quizais para sentirse actuais. A tradición pesaba moito, tamén porque a comunicación con outros escenarios era menor. Pero hoxe miras a obra de Leiro en madeira e ten moito que ver con Francisco Asorei, sen el non o podes entender. —Nese grupo que irrompe nos 70 e nos 80 aínda hai poucas mulleres. Poucas. O estrangulamento fora moi grande. Maruxa Mallo quedara lonxe e exiliada. E en 1976, en Atlántica, só aparece o nome de Menchu Lamas pero ningunha no campo da escultura.