A cultura mobilízase para salvar o legado patrimonial de Caldaloba

O tecido cultural da Terra Chá vén de unirse para exixir a recuperación do castelo de Caldaloba. Demandan das administracións “a súa posta en valor para descubrir e afondar no coñecemento histórico e no patrimonio colectivo do pobo galego, para o que resulta imprescindíbel converter a construción e a súa contorna en propiedade pública”. Neste sentido, reclaman á Dirección Xeral de Patrimonio da Consellaría de Cultura que “efectivice de inmediato as medidas que periodicamente vén prometendo para que o castelo pase a propiedade pública e se leve a cabo a súa recuperación e posta en valor”. As entidades denuncian a “situación de desleixo e abandono por parte das administracións” e critican que “a súa importancia histórica e patrimonial, xunto co feito de estar considerada Ben de Interese Cultural (BIC) desde hai 36 anos, aínda non teñen sido razóns dabondo para actuar sobre esta fortaleza que, co paso do tempo, avanza na súa ruína”. O chamado está asinado por 19 asociacións culturais, entre elas Xermolos, Xotramu, Lugo Patrimonio, Cultura do País, Lareira dos Soños, Cabreiros, Valle-Inclán, Caldaloba, Instituto de Estudos Chairegos, Amigos do Castro de Viladonga ou a Fundación Manuel María de Estudos Galegos. As condicións impostas aos asediados matan boa parte da nobreza rebelde Os colectivos destacan o valor patrimonial da edificación e o seu carácter de “símbolo da resistencia nobiliaria galega”, e o seu “interese para entender as mudanzas significativas e duradeiras que se producen no noso país nas últimas décadas do século XV e que poñen fin á existencia efectiva do Reino da Galiza”. Na mesma liña, significan “a grande utilidade para a descuberta dun capítulo transcendental da nosa historia, frecuentemente agochada e negada. Os acontecementos, conservados na memoria colectiva, contribúen a proporcionar a este lugar unha carga simbólica que non posúe ningunha outra edificación da súa tipoloxía”. A torre de Caldaloba é o último resto dunha fortaleza da baixa Idade Media situada na parroquia de San Martiño de Pino, no concello de Cospeito, derrubada polas tropas castelás de López de Haro por volta de 1484 e da que hoxe só se conserva unha planta cuadrangular de 10 metros de lado, máis de 30 metros de altura e uns muros de preto de tres metros de grosor. A edificación, segundo os estudos do historiador e arqueólogo Ángel del Castillo, no seu momento constaba de catro andares edificados en mampostería de xisto e granito, rematado por unha bóveda de canón percorrida por arcos fachóns, posuíndo un sistema defensivo de foxos e contra foxos, que en palabras do seu estudoso Xavier Moure, acadaba no seu punto máis alto 10 metros de diferenza. A rebelión galega contra Castela do século XV A fortaleza está asociada á rebelión galega contra Castela das décadas finais do século XV. Após o asasinato do mariscal Pedro Pardo de Cela por orde dos Reis Católicos en Mondoñedo en 1483, a máis nova entre as súas herdeiras, Constanza, nada ao igual que a súa irma Beatriz do matrimonio do mariscal con Isabel de Castro, vese obrigada a refuxiarse canda a súa parella, Fernán Ares de Saavedra, no castelo de Caldaloba para continuar a loita. Alí vai resistir, arredor dun ano, o cerco das forzas dos Reis Católicos, comandadas por Diego López de Haro e do que fai parte un importante continxente mercenario multinacional. As circunstancias do asedio a Caldaloba, a morte de Constanza de Castro e a derrota deste núcleo de resistencia a Castela están recollidas na crónica de Vasco de Aponte. Segundo Aponte, as duras condicións impostas aos asediados provocan que durante o ano 1484 boa parte deles morran, entre eles Constanza de Castro, a consecuencia de consumir auga contaminada, salvándose exclusivamente Fernán Arés de Saavedra, ferido por pedra de trabuco e que ve incautada a totalidade dos bens, e outros “tres homes”, a quen salva da execución Diego de Andrade. Ares de Saavedra, obrigado a acudir á guerra de Granada como tantos nobres galegos rebeldes para salvar a vida, falece nun lance nas terras do sur peninsular. Constanza de Castro é outra das incógnitas por resolver do quebracabezas da Galiza do século XV. Nada arredor de 1445, probabelmente nas terras de Viveiro, casa en primeiras nupcias cun medio irmán da súa nai, Galaaor Osorio, a quen en 1460 o conde de Lemos, do que é fillo ilexítimo, lle cede as vilas de Castro de Rei e Outeiro de Rei para que poida emparellar coa filla de Pardo de Cela. O matrimonio con Galaaor Osorio, un dos fidalgos máis significados da Idade Media galega pola súa lealdade e proximidade a Pedro Osorio, remata por disolverse, probabelmente, polas desavinzas co sogro. Unida posteriormente ao seu curmán, Fernán Ares de Saavedra, fillo de Ares Vázquez de Parga e Constanza López de Saavedra, señor de Guitiriz, a súa xinea ten continuidade en Constanza de Saavedra, ao tempo casada con outro gran rebelde galego, Pedro de Miranda, camarada de loita de Pardo de Cela.