A cruzada do franquismo contra a sexualidade feminina

A principios de 1940 os datos oficiais indicaban que había 23.332 mulleres encarceradas en todo o Estado, mais historiadores como Francisco Moreno falan dunha cantidade entre 40 e 50.000. Oficialmente non existían casos de lesbianismo. Nos estudos realizados sobre Memoria Histórica e homosexualidade non aparecen as sexualidades femininas non normativizadas. A muller da época franquista carece de sexualidade, de aí a dificultade en rastrexar as diferentes sexualidades. É moi difícil estudar a sexualidade da muller nun momento en que se negaba a súa existencia fóra do matrimonio e da reprodución. Resulta moi interesante a consulta que pola xeografía do Estado fixo o chamado Kinsey español, o doutor Serrano Vicens, nunhas 1500 entrevistas aparecen as voces de mulleres que admiten sentir máis pracer nas relacións con outras mulleres que cos maridos. A represión contra os homosexuais e trans foi pública, a das mulleres permaneceu agochada no silencio. Silvia Reyes foi encarcerada en 1974 na Modelo, tras unha redada policial e despois foi desterrada de Cataluña, por ser transexual. As entrevistas de Matilde Albarracín a mulleres lesbianas maiores de 80 anos, mostran todo un mundo de códigos secretos e de estratexias usadas para sobrevivir nas décadas dos 40 e 50 do século pasado. As transexuais “invertidas con peitos” sufriron todo tipo de represión e marxinalidade, mais hai unha gran dificultade para acceder aos expedientes. En 1941 créase o Padroado de Protección á Muller, para “velar pola moral católica e reconducir ás mozas caídas e descarriladas”. Actuábase de xeito individual sobre as mulleres mal consideradas desde o punto de vista moral (prostitutas, nais solteiras, homosexuais, etc) e vixiábanse os locais públicos e establecementos de lecer. A Xunta Nacional, cuxa Presidenta de Honor era a esposa de Franco, dirixía as 50 xuntas de carácter provincial. Baixo a tutela do Padroado quedaban as menores de 16 a 21 anos ou 25 se a institución o consideraba oportuno. As celadoras avisaban a Garda civil cando vían unha moza en actitude sospeitosa ou exercendo a prostitución. Era conducida ao Centro de Observación e Clasificación (verdadeira comisaría do Padroado, en palabras de Consuelo García del Cid), alí permanecía illada baixo a vixilancia dunha celadora uns 5 ou 6 días e despois internada en centros rexidos polas Ordes Relixiosas (que confundían delito e pecado); as mozas expiaban alí as penas como nunha cadea, obrigadas a traballos disciplinarios. Entre os cinco grupos nos que eran clasificadas figuraba o apartado das homosexuais e o das que presentaban “outras anomalías de orde mental”, trasladadas a manicomios para recibir o tratamento oportuno. É moi difícil estudar a sexualidade da muller nun momento en que se negaba a súa existencia fóra do matrimonio Consuelo García del Cid sacou á luz en 2012 os malos tratos. No reformatorio Nosa Señora do Pilar de S. Fernando de Henares existiron até 1982 celas de castigo e illamento para menores de idade. As xuntas directivas do Padroado actuaban en estreita colaboración coas ordes relixiosas (en Galiza, as Oblatas e as Trinitarias, entre outras), con entidades como o Fogar-Obradoiro de Vigo ou o colexio das Escravas da Virxe Dolorosa de Pousa-Crecente; as R. M. do Bo Pastor no Colexio-Fogar Nosa Señora dos Ollos Grandes de Lugo “gardaban e educaban” 200 mozas procedentes das provincias galegas, baixo “un sistema adecuado á feraz terra galega”. Entre as diferentes ordes, as oblatas eran consideradas as máis duras. Na memoria do organismo do ano 1950-1951 publícanse as fotos das persoas integrantes das xuntas provinciais, compostas por representantes da diocese, da Sección Feminina e por xente destacada na defensa do réxime franquista (na da Coruña figura Gertrudis Barrié de la Maza, irmá de Pedro BdlM). Pódese apreciar o interese polos datos da homosexualidade no cuestionario que deben completar e enviar a Madrid. Ese ano só a provincia da Coruña informa da existencia dalgúns casos e remata “non está moi estendida esta dexeneración”. Curiosa é a consideración de situación de perigo para a moral das mozas que traballan nas empresas portuarias, ao redor do mundo da pesca. No informe de Lugo, faise constar: “Afortunadamente non é coñecido nesta provincia o repugnante vicio da homosexualidade”. Na circular nº 73 do Ministerio de Xustiza do 27/1/1966 enviada á Xunta Provincial do Padroado, en Pontevedra, solicítase un informe sobre “problemas máis agudos de moralidade pública (Prostitución, homosexualidade, explotación das mozas maiores de 16 anos e menores de idade, exhibicionismo, corrupción, pornografía…)”. As institucións relixiosas, controladoras da moral pública e privada, incrementaban a súa economía cos ingresos recibidos por acoller as internadas e polo traballo realizado por estas en empresas colaboradoras, que aproveitaban a súa man de obra barata. Nunha carta ao Padroado de Pontevedra, o 9/6/1965 o Ministerio de Xustiza comenta con estrañeza o internamento de mozas nas Trinitarias e en Mª Inmaculada cando hai vacantes nas entidades propias ou colaboradoras como son “nesa rexión Santa Mª Goretti en Vigo e Nosa Señora dos Ollos Grandes en Lugo”. Na acta do 27 de agosto de 1965 da Sesión Permanente da Xunta Local de Vigo. L.9315/16 Expte. 503 e 553, o encargado do persoal de conservas Dotras cuestiona como se sanciona a unhas mozas coa prohibición de acudir ao traballo, prexudicando así os intereses da fábrica. Os expedientes tutelares recollían os informes, historial, propostas e resolución. Nalgúns casos denunciados figuran acusacións de “perversión sexual” (Acta da Xunta Local do Patronato de Vigo, 25 de maio de 1965, expte. 668 Vigo); nun informe emitido en Pontevedra o 2 de outubro de 1967 fálase dunha “anormal débil mental profunda… con profundas inclinacións anormais sexuais” e solicítase o internamento no Colexio das Escravas da Virxe Dolorosa de Pousa-Crecente. Entre “as descarriladas” que pasaron polo reformatorio de Nosa Señora dos Ollos Grandes entre 1942 e 1986, con seguranza habería entre elas persoas lesbianas ou trans. As xuntas provinciais decidían os ingresos despois de consultar os informes das visitadoras sociais, dos curas párrocos e da garda civil, a petición en moitos casos da propia familia ou por delación da veciñanza. A aplicación da tortura e de tratos crueis e degradantes contra homosexuais e transexuais constitúe a pauta da represión homofóbica. Sometidas a terapias aversivas, sufrían a continuación o desterro lonxe de amizades e familiares. No psiquiátrico de Conxo insistíase ás enfermeiras psiquiátricas que recolleran os datos de modo que os médicos puideran comprobar cuestións como temperatura, pulso, micción… así como “os vicios sexuais” da xente ingresada. Con relación a outros Estados Europeos hai que resaltar a severidade coa que a ditadura franquista organizou a represión contra todo tipo de comportamento que atentara contra a moral católica. Coa colaboración da Igrexa e dos militares, coa participación da Falanxe e da Sección Feminina o control era total, nunha sociedade opresora para quen non cumprira co binarismo de xénero e a heterosexualidade obrigatoria.