O campamento militar de Baio: cando a Galiza puido ser Normandía

Na reportaxe publicada no Sermos Galiza, o profesor Emilio Grandío afirmaba que “Galiza puido ser Normandía (...) Galiza foi lugar de posíbel invasión, a primeira alemá, e a segunda, sen dúbida ningunha, británica, dos aliados”. Está claro que o Goberno de Franco temía unha destas invasións, e non só cando os aliados empezaron a recuperarse tras a vitoria de Stalingrado e co desembarque no norte de África a finais de 1942, co que pasaron á ofensiva. Xa antes, polo menos desde 1940, o Goberno franquista cheiraba que a costa galega podía ser invadida, e a Costa da Morte, pola súa situación xeográfica, era a avanzada ideal. Segundo recolle o cronista local de Baio (Zas) Francisco Romero Lema (1903-1972) nas súas notas tituladas “Baio no século XX” -que publicamos en boa parte en 19891 e 20152-, no verán de 1940, “desde mediados de xullo até mediados de agosto, estivo destacada en Baio unha Compañía de Soldados de Infantaría da Coruña mandada polo capitán Evaristo Marchesi e polos alféreces Leal, Dapena e Segundo”. Case tres anos despois, en maio de 1943, instalouse no lugar da Cacharosa da parroquia baiesa un campamento militar de Artillaría e de Infantaría, con barracóns prefabricados a unha e a outra beira do río do Porto, ao pé da ponte Lodoso, paso obrigado da estrada a Santiago. Segundo as notas de F. Romero Lema, o campamento estivo ao mando do tenente coronel Miguel Ossett. Polos testemuños orais que puidemos recoller en 1988-1989, había dous mundos ben separados entre os soldados e os oficiais, pois estes durmían comodamente nas mellores casas particulares baiesas e divertíanse nas escasas tabernas con partidas de cartas e animadas festas. Lembraban tamén os nosos informantes que todos os días saían dous ou tres destacamentos para vixiaren a costa pola zona de Traba e Camariñas, e outros máis pequenos ían cara ao norte ao litoral de Ponteceso e Malpica. Para a zona de Cee e Fisterra viñan destacamentos de Santiago. O estratéxica que era a nosa costa máis occidental foi escenario de combates aéreos e marítimos da Segunda Gran Guerra O estratéxica que era a nosa costa máis occidental está máis que demostrada con probas palpábeis, sobre todo porque máis dunha vez foi escenario de combates aéreos e marítimos da Segunda Gran Guerra. Un deles foi o do avión inglés Avro Lancaster, que o 20 de agosto de 1942 despegara de St.-Eval (Cornualla) coa misión de afundir o mercante alemán Wesserland, que saíra de Corcubión cargado de volframio para Alemaña. Á altura das illas Sisargas foi interceptado por dous cazas xermanos e librou con eles un combate aéreo que foi presenciado por moitos veciños de Malpica, polo que nos informa o escritor malpicán Xurxo Alfeirán nun interesante artigo3. O aeroplano británico e un dos alemáns remataron esnafrados no chan galego. Anos despois, en 1944, un caza americano viuse obrigado a tomar terra na extensa praia de Traba; o fotógrafo José Vidal fíxolle unha histórica foto4. Desmantelamento apurado no verán de 1944 Para a súa diversión particular, os soldados do campamento da Cacharosa prepararon un campo de fútbol, unha rudimentaria cancha de tenis e, para o baño no verán, un trampolín de madeira nunha zona profunda do río, localmente denominada “a praia de Su a Agra”. No chamado Campo do Campamento, que tiña pintadas con cal as liñas divisorias e as áreas -algo pouco habitual nos rudimentarios campos que daquela había nas vilas- enfrontábanse os soldados de Artillaría contra os de Infantaría. O fotógrafo José Vidal de Laxe deixou testemuño gráfico dun deses partidos, xogado o 24 de maio de 1944, e tamén da celebración do 18 de xullo de 1943, na que se retrataron os oficiais do campamento, o alcalde de Zas, o párroco de Baio -que tamén tiña rango militar, por ser o capelán castrense-, o xefe local da Falanxe etc. Como é sabido, o 6 de xuño de 1944 aconteceu o masivo desembarque aliado nas praias da Baixa Normandía; en agosto o Exército aliado toma París; o soviético avanza imparábel polo leste e o campamento baiés foi o termómetro perfecto do cambio radical de tendencia do Goberno español, supostamente neutral na contenda europea. A partir do verán de 1944 xa se empezaron a licenciar soldados, cando antes se retiveran varias quintas a pesar do escaso sitio que había nos barracóns. En outubro desmantelouse o campamento definitivamente, a toda présa, cunha misa de campaña e unha festa de despedida. Quedaron durante anos as instalacións deportivas e dous grosos obeliscos de pedra en forma de bala que sinalaban a porta de entrada da zona de Artillaría; serían destruídos contra os anos sesenta. Sempre resultou estraño que ningún historiador galego se interesase por este campamento militar de Baio, testemuño claro do medo que tivera o Goberno franquista de que a Costa da Morte se convertese na avanzada do que puido ser -no canto da Normandía- o inminente desembarque aliado no continente. Galiza puido ser Normandía; afortunadamente non o foi. É de supor que tal asentamento castrense estea axeitadamente recollido nos arquivos militares. Notas 1.- Lema Suárez, X.M! (1989): Historia do C.D. Baio e da Liga da Costa; Concello de Zas (pp.25-29). 2.- Rei Lema, X. Mª e X. Mª Lema (2015): 50 anos da historia do fúbol da Costa; Baio (pp. 33-35). 3.- Alfeirán, X.: “Apuntes históricos: Un combate aéreo nas Illas Sisargas”, en La Voz de Galicia 20-08-2017 (edición de Carballo). 4.- Fernández Carrera, X.X. (2018): José Vidal, unha vida dedicada á fotografía; Deputación da Coruña (p.287).