Camões tamén era galego

Si, como no texto de Castelao. O mariñeiro que fala francés era galego. O mariñeiro que fala inglés era galego. E o taberneiro tamén era galego. Camões tamén era galego.

mazas
photo_camera Mazás camoesas

Cada 10 de xuño Portugal celebra o día de Portugal, de   Camões e das Comunidades Portuguesas. Este ano a conmemoración foi en Lamego e o discurso de Cavaco non gostou a ninguén, salvo a el propio, tal como se pode ler nas reseñas da imprensa. Mais iso non é obxecto desta crónica que, na realidade non é máis do que un pretexto para lembrar a orixe galega de  Camões.


Seguramente o apelido denota procedencia, isto é, estaría relacionado cun topónimo e aínda que hoxe non achamos como topónimo a forma Camoes si sabemos que existiu, segundo se deduce do que podemos ler, en “Onomástica galega II: onimia e onomástica prerromana e a situación lingüística do noroeste peninsular: actas do segundo coloquio”, celebrado en Leipzig en outubro de 2008, nun artigo titulado “Toponímia prelatina na documentación medieval en Galicia” : ‘ … O mesmo sufixo (-ONES) parece estar na orixe do topónimo rexistrado como Camones, Camões, Camoes na documentación medieval en galego, nome dunha parroquia do concello de Nigrán (Pontevedra), de onde procede o apelido do célebre poeta portugués’. E xa que falamos de curiosidades mencionemos que este concello, Nigrán, tamén é coñecido porque aquí viviu e morreu, en 1997, Carmela Figueiró, a galega máis lonxeva desde que se gardan rexistros, ao falecer con 113 anos e 209 días. O Concello dedicoulle a Rúa Avoa Carmela.

"O mesmo sufixo (-ONES) parece estar na orixe do topónimo rexistrado como Camones, Camões, Camoes na documentación medieval en galego, nome dunha parroquia do concello de Nigrán (Pontevedra), de onde procede o apelido do célebre poeta portugués’".

Curiosidades á parte, o Dicionario Histórico de Portugal recolle a seguinte referencia sobre Camões:

Vasco Pires de Camões Fidalgo oriundo da Galiza, que emigrou para Portugal, por haver tomado o partido do rei D. Fernando nas guerras deste monarca contra Henrique II, de Castela.

A rainha D. Leonor Teles tinha por ele grande consideração; nomeou-o aio de um filho do conde de Barcelos, dando-lhe depois a alcaidaria de Alenquer. Quando o Mestre de Avis cercou esta vila no ano de 1384, Vasco Pires de Camões defendeu-se intrepidamente, e tendo conseguido uma capitulação honrosa, obteve que se reservassem os direitos de D. Leonor, a quem sempre se conservou fiel. Sendo outra vez Portugal invadido pelos castelhanos, serviu nas suas fileiras, ficando prisioneiro em Aljubarrota. Além da alcaidaria de Alenquer, o rei D. Fernando deu-lhe por mercê de 2 de setembro de 1373 a quinta de Gestaçô e mais terras de Montemor-o-Novo, bem como as vilas de Sardoal, Punhete, hoje Vila Nova de Constância, Marvão, Vila Nova de Anços, a quinta do Judeu em Santarém, e outras terras e herdades, que depois foram confiscadas por D. João I, deixando-lhe, contudo, as herdades de Évora, Estremoz e Avis, que a infanta D. Beatriz havia possuído, e de que fez vários morgados conhecidos pelo nome das Camoeiras.
Vasco Pires de Camões era também poeta, e o marquês de Santilha
na cita-o como um representante dos últimos restos da escola provençal da Península, na carta que dirigiu ao condestável de Portugal.
Foi casado com uma senhora chamada Maria ou Francisca Tenreira, da qual houve três filhos, sendo o primogénito Gonçalo Vaz de Camões. O filho segundo, João Vaz de Camões, foi o avô do grande poeta Luís de Camões”

Fóra desta información, a presenza na documentación do apelido Camoes non é moi abundante. En 1274 achamos en Baiona un Iohan Fernandes de Camoes; en 1533 un Gonçalvo de Camões en Pontevedra, que catro anos despois aparece como Gonçalvo de Camoens.

No galego moderno a única referencia que temos é o adxectivo camoés e camoesa, mais non para se referir á obra de Camões, que tamén, senón a unha variedade de mazá, para moitos a de mellor calidade, coa pel áspera e de cor rosada, a que canta Zeca Afonso:

       Nossa senhora da Póvoa 
       Minha boquinha de riso
       Minha maçã camoesa
       Criada no paraíso 

Non sabemos se a mazá camoesa, considerada de calidade suprema, quer facer honra á obra de Camões. O que si sabemos e que “ A maça camoesa foi registada em 2012 pela câmara municipal de Sesimbra no Instituto Nacional da Propriedade Industrial, o que lhe pecmrmitiu obter o direito exclusivo da marca”

Afortunadamente a obra de Camões é propiedade de quen a quixer ler. E nós, galegas e galegos de hoxe, podíamos reparar noutros versos da canción do Zeca e, sen necesidade de virar costas para Castela polo menos virar os ollos para nós mesmas, para nós mesmos:
              Senhora do Almortão
              Ó minha rosa encarnada
              Ao cimo do Alentejo
              Chega a vossa nomeada
              Senhora do Almortão
              ó minha linda raiana
             Virai costas a Castela
             Não queirais ser castelhana.

Comentarios