Axitprop: Prensa e comunicación guerrilleira

A prensa e a comunicación empregada polo Exercito Guerrilleiro de Galicia partía de tres concepcións diferentes: a prensa procedente de fóra, maiormente a que chegaba do Partido Comunista e o seu órgano oficial Mundo Obrero; a prensa elaborada polos propios guerrilleiros, xa en forma de xornais murais ou multicopiados e, finalmente, os panfletos informativos das súas propias acción máis inmediatas e que eles encabezaban sempre como “Orden de campaña”. Comezando pola prensa que chegaba de fóra, e que como queda dito procedía na súa meirande parte do órgano oficial do PCE, Mundo Obrero, no número correspondente ao 29 de agosto de 1948 indicábase que a mediados do citado mes, un destacamento da IV Agrupación Guerrilleira de Galicia voara a liña férrea da Coruña a Madrid, quedando cortada a circulación durante 32 horas. Asemade, durante os meses de xullo e agosto, esta agrupación mantivera cinco combates coa Garda Civil ocasionándolle, sempre segundo o citado xornal, sete baixas. Indícase tamén que esta agrupación tomou catro concellos e xulgou e sancionou a 40 falanxistas. As publicacións Como se lembrará, a voadura da vía férrea fora unha das acción máis importantes que se levaron a cabo na loita da resistencia, mentres que no procesamento a falanxistas, algo debe de ter sido certo pois entre a documentación que figuraba nos arquivos policiais aparecen varias notas escritas a man e con lapis, coincidindo varias delas nun acto destes ocorrido en Riotorto, na Mariña. A prensa e a comunicación empregada polo guerrilla correspondíase coa prensa procedente de fóra, a elaborada polos propios guerrilleiros e os panfletos informativos das súas propias accións En concreto, unha destas notas di textualmente: “Fuerzas de la III Agrupación, el día 30 de agosto, efectuaron un golpe económico contra el fascista J.M.L” - preferimos pór as iniciais por respecto á intimidade persoal de cada quen-, “de Riotorto (Lugo), sancionándole con la cantidad de 50.000 pesetas, entregándonos en el acto la cantidad de 25.425 pesetas. Este falangista recalcitrante dio conocimiento del hecho a las autoridades franquistas”. Por outra banda, no mesmo xornal correspondente ao mes de outubro de 1948 facíase un chamamento en especial aos galegos pedíndolles a non participación nas eleccións municipais que proximamente terían lugar ao mesmo tempo que lles recomendaba a participación nos sindicatos clandestinos UXT e CNT e, loxicamente, nos consellos locais da resistencia. Precisamente nun exemplar de El Guerrillero, publicación que na súa cabeceira se definía como “Organo del Ejército Guerrillero de Galicia”, no correspondente a 25 de marzo de 1948, dentro das noticias breves faise constar a seguinte: “el 27 de diciembre, los guerrilleros de la III Agrupación recibieron noticias de que iba a pasar un tren con pertrechos militares. Después de ocupar la estación de Rubián (Lugo), se apoderaron del mercancías número 81. La Segunda guerrilla, al mando de “p” -en clara referencia ao Piloto-, “destruyó un vagón cargado de cerrojos de fusil”. No Mundo Obrero correspondente a 14 de abril de 1948, e baixo o título de “Alcalde espabilado”, aparece a seguinte noticia: “El alcalde de Lugo ha montado con sus sabuesos, un negocio fructífero. Se enteran de quién tiene cerdos y el día de matanza, el que no ha pagado las 20 pesetas de derechos, se queda sin el animal, que después es vendido de estraperlo por el monterilla lucense”. Outras tres noticias máis aparecen neste exemplar relacionadas con Lugo. A primeira, co título de “Fiscaleros atracadores” dí: “Con motivo de la feria celebrada en Monterroso (Lugo) el pasado noviembre, los rateros de la Fiscalía arrebataron a los labradores 600 kilos de pan blanco. ¿Sabeis qué hicieron con él? Lo subastaron entre chulos y señoritos del pueblo y, juntos todos, organizaron una gran comilona”. A segunda das noticias, co título de “Estraperlo de géneros” dí o seguinte: “El pasado diciembre, el gobernador de Lugo José García -refírese a José García Hernández, que logo sería ministro da Gobernación con Franco-, “se incautó de los géneros que venían para vender al pueblo, los cuales fueron entregados para vender de estraperlo a sus miñones y a las vampiresas de Falange. El negocio le produjo cerca de 200.000 pesetas”. Finalmente a terceira das noticias leva o título de “Jamones para el gobernador” e sinala o seguinte: “El mes pasado, en Sanfiz (Lugo), a un vecino le robaron una partida de jamones. Según los vecinos que presenciaron la “gloriosa operación”, el coche de los ladrones tenía pintado en la puerta “Servicio oficial”. El mismo coche y el mismo chófer del Sr. Gobernador”. Murais e panfletos Os maquis tiñan tamén a súa propia propaganda e as súas propias publicacións aínda que, loxicamente, no primeiro dos casos, primaban os chamados panfletos que supoñían un verdadeiro traballo de chinos dada a súa elaboración artesanal. De entrada habería que subliñar que os selos empregados como carimbo para asinalos eran feitos en madeira e totalmente labrados a man nos seus caracteres, posiblemente cunha navalla ou un punzón. En canto aos panfletos en si, eran feitos nun longo proceso que supuña escribir o mesmo texto varias veces nunha máquina de escribir e facendo cada vez catro ou cinco copias en papel de calco. Os panfletos adoitaban recoller actuacións próximas ou ameazas cara aos representantes do Goberno de Franco e viñan encabezados como ordes de campaña. Por exemplo, a orde de campaña dada en Lugo o 16 de maio de 1948 e que asina a xefatura da III Agrupación de Guerrillas, que é a correspondente a Lugo, di o seguinte: “Siendo frecuente la detención de patriotas que a veces no tienen ninguna relación con el movimiento guerrillero, esta Agrupación, que estima como una de sus principales misiones la protección del pueblo indefenso ante las brutales represiones falangistas, se ve obligada a tomar las medidas pertinentes para acabar con injusticias, barbaridades y crímenes como jamás conoció la historia de nuestra nación. A cuyo efecto esta Agrupación declara: 1º. Se considerará principal responsable de los casos de detención, apaleamiento o muerte de patriotas al alcalde en funciones el día del hecho, tanto si ocurre dentro del pueblo como en el término municipal. 2º. Serán considerados segundos responsables el jefe de Falange, dada su influencia política para evitarlo; el resto de las autoridades locales que de una manera efectiva y pública no se opongan a tales injusticias; los instigadores de dichos actos y los delatores de los patriotas”. De xeito similar polo que á súa confección se refire, é dicir, copia tras copia con papel de calca, coa diferenza aquí de que as cabeceiras nalgúns casos, ían tamén pintadas ou debuxadas a man. Habería que citar outras dúas publicacións dos maquis galegos: Nova Galiza, que se definía na súa cabeceira como “Revista antifranquista de combate”, e Vida Guerrillera, coa súa cabeceira debuxada a man en color vermello, non podía ser menos, e que se definía como “Boletín de orientación de las guerrillas de Galicia”. En canto a Nova Galiza estaba destinada ao adoutrinamento dos guerrilleiros con artigos sobre a clase obreira e mesmo de Dolores Ibarruri, Enrique Líster ou Santiago Carrillo. Polo que se refire a Vida Guerrillera subliñábase xa no seu primeiro número que se trata que sexa ante todo o vínculo que permita transmitir as experiencias dunhas unidades guerrilleiras a outras, a base para organizar as discusión políticas ou mesmo métodos para orientarse. Habería que destacar tamén dentro destas publicacións unha feita de modo artesanal, Senda Guerrilleira que se definía como periódico mural do destacamento Manuel Eibe e que se colocaba en lugares públicos como os adros das igrexas para que chegase deste xeito ao maior número posible de xente. De feito, no número oito de 30 de xuño de 1948 aparece un artigo firmado por A. Veiga e titulado “Los católicos ante el régimen franquista” e mesmo até un poema de R. Alonso que titula “Despertade que inda hai tempo”. Hai outras dúas publicacións que chegaron ás miñas mans e que compre salientar aquí. A primeira delas, baixo o título xenérico de Enseñanzas útiles para las guerrillas explicaba nocións de sabotaxe nas vías férreas mesmo acompañadas con un esquema informativo. A outra publicación titúlase 10 consejos de un veterano guerrillero que fan referencia a como a necesidade de manter as armas a punto, a limpeza para ter boa saúde ou o respecto ás diferentes crenzas relixiosas pois “ser católico no es incompatible con ser antifascista”. As cartas de amor Finalmente no meu arquivo figuran tamén anotacións a man en libretas onde se daba conta de acción, levábase a contabilidade das compras feitas para o sustento, ou mesmo cartas duns guerrilleiros a outros para expoñerlles certas dúbidas sobre posíbeis infiltrados da propia policía. Noutros casos confeccionaban incluso claves secretas para enviar mensaxes cifrados; cancións de moda naquel entón, como “Angelitos negros” copiada integramente, ou mesmo cartas de amor. Destas últimas gardo unha que lle remite Sesusiña ao seu compañeiro Gregorio, nas guerrillas que comeza dicindo “Gregorito de mi vida…” na que mostra a súa ledicia e contento por recibir a carta a través dun dos enlaces das guerrillas. Outro documento interesante é un informe que se realiza tras unha viaxe de contacto pola Mariña e no que se recollen opinións e informacións cos guerrilleiros contactados de cara a posíbeis accións conxuntas. A guerrilla luguesa en cifras D espois de trece anos de loita, os guerrilleiros galegos retíranse. Non é doado coñecer cantas accións levaron a termo, cantas baixas sufriron nin cantos caeron en prisión ou foron condenados a morte en Galicia, pero si se poden ofrecer datos relativos á provincia de Lugo, segundo figuran nos arquivos policiais dos que dispoño. Segundo estes, dende 1936 a 1952 producíronse 68 asasinatos, un secuestro, dúas sabotaxes e 312 atracos. Nos anos 1936, 1937 e 1938 non se producen feitos salientables, pero si comezan xa en 1939. Así, o 2 de novembro dáse un atraco en Chantada; o 5 do mesmo mes, outro atraco en Ramil (Lugo) e diversos atracos prodúcense tamén no mesmo mes, o día 13 en Lousada (Xermade), o 24 en Toldaos (Pantón) e o 30 en Noceda (O Incio). O 17 de decembro rexistrase outro atraco en Vilelos (O Saviñao). As accións en 1940 comezan o 26 de febreiro en Currelos (O Saviñao). Prodúcese tamén un atraco en cada un dos seguintes lugares e datas: o 9 de marzo en Riobarba (O Vicedo); o de 13 mesmo mes, en Cabanas (O Vicedo); o 10, en Vilaxuste (Portomarín); o 4 de xuño, en Lugo; o 16 en Saragunde e o 19, en Baralla; o 13 de agosto en Guillén (Becerreá); o 15 en Cervela (O Incio); o 17 en Lagoa (Pastoriza) e tamén en Lamagrande (O Saviñao), o 18 en Couso (A Pobra de Brollón); o 20 en Labrada (Abadín) e Taboada; o 5 de outubro no Viveiró (Muras); o 14 en Bóveda; o 17 en Veascós (Carballedo) e tamén ese día tres atracos nos lugares de Triacastela de Fillobal Vilar e Teixeiro e finalmente, un atraco o 31 de outubro en Marco da Breo (Sarria). No ano 1941, o 3 de maio ten lugar un atraco en Uceira Doseco (Abadín); o 8 de agosto, outro en Pintinidoira (Cervantes); o 4 de setembro, catro atracos en Cervantes; o 15 outros catro en Doiras (Cervantes); o 22, un en Milleiros (Carballedo) e tamén o 19 en Vilamane (Becerreá) e outro en Retizós (Baleira); dous atracos en Padornelo (Pedrafita) o 5 de novembro; un asasinato (terminoloxía segundo figura no informe da Garda Civil) o 8 de novembro en Castrelo e un atraco o 17 do mesmo mes na Fervedoira (Lugo). Outro atraco ten lugar o 3 de decembro en Penasillas (Chantada) e outro o 29 en Castro de Seixas (Palas de Rei). Hai que salientar que nos atracos de Doiras (Cervantes) e Vilamane (Becerreá) producíronse sendas mortes. O 7 de febreiro de 1942 rexistrase un morto en Campo Ramiro (Chantada); o 6 de marzo, outro en Fiolledas (Monforte); un morto máis o 12 de marzo en Castroverde, outro atraco o 28 de xuño en Triacastela; dous o 6 de agosto en Castro de Rei co resultado dun morto; outro atraco en Oural (Sarria), o 20 de setembro; dous na mesma data en Pena (Lugo) e Bolaños (Castroverde); outro en Fonfría (Pedrafita) con un morto e sendo atracos, o 6 de outubro en Bande (Láncara), o 9 en Quintela (Castro de Rei) e o 10 en Vilaquinte (Cervantes). Tamén o 10 de outubro rexistrase outro atraco en Silvosa (Castro de Rei); dous en Vilamarín (Monforte) o día 21, un en A Seara (Paradela); catro atracos en Moucide (O Valadouro) o 28 e un o 10 de novembro en San Martiño da Ribeira (Cervantes), así como outro máis o 26 en Vilar de Moia (Navia de Suarna). En 1943 hai un atraco o 5 de xaneiro en Rúa (Cervo); outro o 11 en Sobreda (Saviñao); dous mortos o 1 de marzo en Seixo (Barreiros), un atraco o 15 en Bóveda; outro o 23 en Larxentes (Navia de Suarna) e outro o 13 de abril en Filgueiras (Palas de Rei); tres atracos o 15 de maio en Miñotos (Ourol); un en Pacios (Paradela) o 29 e catro atracos en Ernes (Negueira de Muñiz) o mesmo día; o 22 de xuño tres atracos no Incio; outros tres máis en Moreira (Castroverde) o 3 de xullo e un en Castro-Chantada o 17 de agosto; o 26 de setembro en Vilacaiz (Saviñao), en Coca o 2 de outubro e en Vilaxuste (Portomarín) o 8 de novembro. Polo que se refire ao resumo no número dos encontros entre os guerrilleiros e a Garda Civil na demarcación de Lugo, estes comezan en 1937, rexistrándose un total de 96 mortos, dos cales, un deles foi nun asalto a unha sucursal bancaria en Regueiro de Chaves o 25 de setembro de 1939; outro morreu arrolado por un tren en febreiro de 1942 nos Peares e outro suicidouse en Montefurado (Quiroga) o 16 de outubro de 1946. Polo que se refire ás baixas da Garda Civil foron 15 mortos e 14 feridos, sendo os de maior gradación un brigada en Montecubeiro (Castroverde) o 22 de agosto de 1937; un tenente morto en Eiraxalba (O Incio) o 11 de maio de 1939 e un sarxento, ferido en Castro de Seixas (Palas de Rei) o 29 de novembro de 1941. O resto dos mortos e dos feridos eran gardas, gardas primeiros, segundos ou cabos, destacando por outra parte que dende 1950 non se produciron baixas neste corpo armado. Finalmente habería que destacar que nestes trece anos foron detidos 133 guerrilleiros, entregándose catro. Asemade foron 331 as persoas detidas por ser enlaces ou colaboradores dos guerrilleiros en tanto que membros de Partido Comunista ou doutros partidos, foron detidos na provincia de Lugo un total de 105, entregándose 34 deles.