Hieronymus Münzer: Un alemán na Galiza do século XV

Con todo, a historia de Compostela e da propia peregrinación xacobea viuse marcada desde sempre pola alternancia de momentos de esplendor e de decadencia. Así, se na Idade Media chegaría Compostela a ser lugar de coroación de reis galegos como Sancho I, Ordoño IV ou Vermudo II, e aínda metrópole baixo o báculo do arcebispo Diego Xelmírez, na Idade Moderna o culto xacobeo xa decaera como nunca antes. Paradoxalmente, foi a finais do século XV, en pleno Renacemento, cando a ruta xacobea comezou a xerar toda unha literatura de viaxes que con tanta curiosidade recreou o ambiente daquela época no reino de Galiza. Viaxeiros centroeuropeos como o monxe Hermann Künig, Sebastian Ilsung ou o barón León de Rosmithal, entre outros, legáronnos testemuños de primeira man que aínda hoxe son obxecto de estudo académico. Mais se un deles destacou pola súa profusión e relevancia, ese foi, sen dúbida, o relato de Hieronymus Münzer (ca. 1437-1508). Hieronymus Münzer Orixinario de Feldkirch, hoxe vila austríaca que entón formaba parte do extinto Sacro Imperio, Münzer estudou medicina e axiña se soubo integrar nos círculos humanísticos especialmente interesados na física e na cosmografía. Co tempo, Münzer acabaría converténdose nun reputado xeógrafo, colaborando activamente nunha das grandes obras xermanas da época, as Crónicas de Núremberg (1493), unha enciclopedia ilustrada que constitúe o incunábulo máis importante do seu tempo. Porén, a fama chegaríalle ao de Feldkirch coa a súa viaxe por Europa, especialmente tras seu periplo a través dos diferentes reinos ibéricos, onde visitaría non só os máis diversos monumentos e cidades, senón tamén as cortes portuguesa, navarra e castelán-aragonesa. Con todo, a ollada de Hieronymus Münzer non se detivo na vida cortesá nin na eclesiástica. A pluma do humanista tamén soubo rexistrar a dura realidade social dunha época marcada pola guerra e a intolerancia relixiosa. Así, sorprendíase Münzer da extorsión aos musulmáns, como tamén a ampla presenza de escravos guíneos en Lisboa e aínda de nativos canarios en cidades como Valencia, escravizados por se rebelaren contra a ocupación castelá das illas. Mais con certeza, Galiza, e en concreto Compostela, representa un dos enclaves que maior expectación espertaron en Münzer. Así, no seu relato, o estudoso recrea un itinerario que discorre ao longo do que hoxe dá en chamarse “camiño portugués”. A súa entrada no reino de Galiza, o día 10 de decembro, causou boa impresión no xermano. A episcopal Tui daba a benvida a un Münzer que a xulgaría como unha boa vila cunha fermosa catedral, antano centro eclesiástico das terras máis setentrionais de Portugal. Unha consideración positiva que mantén ao longo do seu camiño polas Rías Baixas, abraiado pola súa riqueza e abundancia pesqueira, tanto en Redondela como en Pontevedra, cidade, esta última, que o impresiona pola súa grande antigüidade e por estar provista dunha sólida ponte de catorce arcos. Non era Münzer, con todo, o único xermano que fixara os seus ollos en terras galegas, pois nas proximidades de Redondela, conta o viaxeiro como vivía un home de Frankfurt, cuxa hospitalidade lle permitiu facer noite alí mesmo. Rumbo ao norte, Caldas de Reis perfilouse como o seguinte destino do xeógrafo, sorprendido non só polas súas prodixiosas augas termais senón tamén polo seu escaso aproveitamento. A unhas poucas leguas, Padrón será o primeiro punto no que o alemán sinta de preto as pegadas do apóstolo, especialmente a través de pedras e fontes que a tradición oral asociaba á vida do apóstolo. Münzer en Compostela Por fin, o día 13 de decembro chegaba Münzer a Compostela, á que describe como unha cidade-santuario, pequena en dimensións mais rodeada de “fortísimas torres”. O templo e o número de eclesiásticos que o atenden abraian o viaxeiro, consciente de estar nunha das tres catedrais máis impoñentes da cristiandade, mais non así as xentes compostelás que, en opinión do alemán, abandonaran os labores produtivos para vivir do santuario e dos peregrinos. Mais lonxe de limitarse a unha observación banal da súa experiencia, o relato de Münzer revela que este coñecía ben a situación política do reino de Galiza, como tamén as medidas sumarísimas que os Reis Católicos aplicaran no reino, e mesmo os abusos perpetrados nel polo arcebispo Fonseca II, acérrimo aliado dos reis. A pesar da súa parcialidade política e relixiosa, o relato de Hieronymus Münzer representa un testemuño relevante para entender o país e a súa evolución. Un país -entón reino- que o alemán soubo delimitar dun modo natural desde o momento en que cruzou o río Miño, deixando atrás o reino de Portugal, e que para el se estendía até os confíns do Bierzo, xa camiño de Astorga, onde o de Friedkirk situaba a fin das terras galegas e o comezo dunha nova realidade: Castela.