Sesto, Serra, Sisto, Soaxe, Souteliño, Soutelo, Souto e Soutolongo

Aínda que se cadra Sesto podería ser unha variante do termo Sisto, como achegan algúns autores e, polo tanto, estar relacionada coa voz latina sextus que alude á sexta parte de algo, nós optamos máis ben por dar por válidas as afirmacións de Nicandro Ares Vázquez. Este autor, nos Estudos de toponimia galega, sinala que o topónimo Sesto igual ten a súa orixe no antropónimo Sextus, nome bastante común na época clásica. De aí unha inscrición romana existente en Chaves, lida na súa epígrafe por A. Rodríguez Colmenero, que vai encabezada por un Sextus Antistius Sexti. Algo semellante acontecería con Sisto, pois Ares Vázquez considera que "podería vir do persoal Syxtus". Lugares chamados Sesto (amais da parroquia de San Cibrao de Sesto, en Agolada) hai oito, e Sisto uns 53. Con este último nome tamén existen tres parroquias: San Xoán do Sisto (Dozón) e dúas homónimas denominadas Santa María do Sisto (tanto en Muras como en Ourol). Co apelido Sesto aparecen unhas 342 persoas rexistradas nun total de 14 concellos (entre os que están os de Santiso, Vila de Cruces, Touro, Melide e Oza dos Ríos); coa forma non restaurada Sexto ascenden a 587, en 19 concellos. Por outra banda, co apelido Sisto non se chegan a acadar as 180 ocorrencias, distribuídas por Teo, Ferrol, Compostela e A Coruña; así pois, resulta maioritaria a forma Sixto, con 1.952 individuos en 53 concellos. Como datos históricos vinculados coa antroponimia e toponimia, podemos citar unha María Pérez do Sisto (Maria Petri dicta de Sisto) que vive ao redor de 1248 na contorna de Brión. Porén, na Cidade das Burgas e no ano 1292, reside o matrimonio constituído por Miguel do Sisto e a súa muller, "María Carvalla". De 1325 é un pergameo conservado no AHUS no que se documenta a rúa compostelá do Sisto. Con respecto ao apelido Sesto, non conseguimos recompilar testemuños tan pretéritos, aínda que si queremos mencionar a existencia dunha carta de pagamento (conservada no ACS) que o 23 de agosto de 1629 outorga Sebastián Méndez, veciño de Santiago de Liñares (Santiso), e Andrés de Sesto, a favor de Juan de Lago Deane, veciño e rexedor de Compostela. Nicandro Ares Vázquez sinala que o topónimo Sesto igual ten a súa orixe no antropónimo 'Sextus' Dentro da cultura galega actual debemos citar o xeógrafo compostelán Carlos Ferrás Sexto e o escritor, nado en Friol, Xosé Sixto García, autor de Uxío Novoneyra, nos eidos da verdade (2011). Ares Vázquez tamén considera que Sisto podería vir do antropónimo 'Syxtus' Da voz homónima latina procede o topónimo Serra que, ademais de aludir á clásica ferramenta da carpintaría, tamén de xeito metafórico pode sinalar a presenza dunha orografía accidentada con elevacións montañosas. Máis de medio cento de entidades de poboación son deste modo chamadas, así como unhas sete parroquias teñen este termo como base toponímica. Introducidos na onomástica, máis de dous milleiros de persoas levan o apelido non restaurado Sierra, concretamente en 68 concellos (A Gudiña, Ortigueira, Petín, Mañón, A Merca...) e existen 331 máis coa forma normativa en 14 municipios (encabezados por Covelo, Coristanco, Ortigueira, Caldas de Reis e A Estrada). Na sexta feira 27 de marzo de 1478 o cabido de Lugo outórgalle unha pensión perpetua ao racioneiro Fernando Yanes de San Jullao, quen debe construír unha vivenda na "rua da Porta Miaa, sub o signo da Capela de San Pedro". Esta vivenda lindaría por unha banda cunha "casa que foy de Juan Lopes, mercador, en que agora mora Lopo da Serra". Velaquí un exemplo deste apelido empregado no baixo medievo, que podemos completar con outro duns anos antes, do 9 de xuño de 1467, e que vén a ser unha venda efectuada por "Juan Garçía da Serra, morador enno couto de Nogeyrosa" da " minna casa que está na ponte d'Esteiro, friguisía de San Cosmae de Nogeyrosa, como testa de hunna parte enno camino antiguo que bay para a vila da Pontedume e testa de outra parte de bayxo enno río e moyño (...)". O comprador será "Rodrigo Ares, morador enna Beyga (...)". O topónimo Soaxeira deriva de Soaxe (do latín 'solagine') e resulta ser un dos nomes da herba viboreira ('Echium vulgare') Marta Álvarez Pérez, verbo da súa obra titulada Toponimia do Val de Fragoso: Bembrive, considera que quizais o topónimo Soaxeira deriva de Soaxe (do latín solagine), e que resulta ser un dos nomes que recibe a herba viboreira (ou Echium vulgare). Tres son as entidades de poboación con este nome, localizadas en San Pedro de Pígara (Guitiriz), en Santiago de Cedrón (Láncara) e na Nosa Señora do Carme de Seixo (Marín). Como apelido, aínda que con formas non restauradas, gráfase habitualmente como Soaje e Soage. A primeira versión só se localiza en Moaña, Cangas e Vigo, e non chegan a empregala máis de 715 persoas; porén, a segunda contabiliza 926 ocorrencias, que se distribúen por Bueu, Cangas, Marín, Moaña, Poio, Gondomar, Pontevedra, Vigo e Ferrol. No AHUS consérvase unha escritura de poder que outorga o cóengo ourensán Miguel Blanco para que no seu nome "Gregorio Alonso, y Antonio Soaje y Antonio Requixo, vezinos de la çiudad de Horense" poidan "pedir y requerir a los muy magníficos y reberendos señores deán y cabildo de la dicha yglesia de Horense me dé asenso y consentimiento para resynar e renunçiar el dicho mi canonicato llamado cardenalicia". O texto leva data do 28 de maio de 1558. Souto procede da voz latina 'saltus', que na súa orixe tivo atribucións, segundo Navaza, oronímicas (desfiladeiro) e fitonímicas (zona de pastos) Indica Gonzalo Navaza sobre o substantivo e topónimo Souto, que proceden da voz latina saltus, que na súa orixe tivo atribucións oronímicas (gorxa) e fitonímicas (zona de pastos ou bosque con pastos). Na actualidade –e xa desde o medievo– posúe un significado moi concreto: terreo poboado de castiñeiros ou bosque con castiñeiros e carballos. Se a ese termo se lle engade o sufixo –ellu obtense o topónimo derivado Soutelo; e cunha dupla sufixación –ellu e –inu xorden lugares denominados Souteliño. Atendendo á onomástica, unicamente hai algo así como 265 persoas apelidadas Soutelo entre 12 concellos (Monterrei, Cuntis, Tui, Cartelle, Vilaboa...) e iso que Galiza sempre foi terra de soutos, castiñeiros e castañas. É ben certo que abundan moito máis as persoas que o usan na forma non restaurada Sotelo. Aquí son case 3.900 as ocorrencias, distribuídas en 79 concellos (San Xoán de Río, Trasmiras, Cangas, Castro Caldelas, Coles...). No que atinxe a Souteliño non temos constancia de persoas apelidadas así, pois haberá unhas 534 que se digan Sotelino, concretamente en 11 concellos (Pazos de Borbén, Mondariz, Soutomaior, Redondela, Mos...). Dentro da colección diplomática de Montederramo fica un pergameo (custodiado no ACO) que leva data de febreiro de 1252 e no que aparece como testemuña un Pedro Velázquez do Souto (Pedro Velasci do Souto). No febreiro de seis anos máis tarde Johán Andreu do Souto e a súa filla Marina véndenlles a Eldora Pérez e aos seus fillos unha herdade en Santa Tegra de Abelenda (Castro Caldelas). Non queremos esquecer tampouco a Maria Eanes do Souto que, xunto co seu marido (Joan Aras de Santiago) anda en preitos por 1302 co irmán daquela, o xuíz da terra de Aguiar Martin Yanes de Sabadelle. Por outra banda, poucos son os rexistros históricos que localizamos sobre o apelido Souteliño, conque só imos facer mención dun do 7 de novembro de 1587. Uns extractos do documento que así o contén, conservado no ACS, rezan como segue: "(...) Gonçalo de Souteliño, hijo que dixo ser de Gonçalo de Souteliño, bezino de San Niculao de Prado", Ponteareas, "que es en la dioçesis de Tui, se ponía y asentaba, y estaba puesto y asentado con Alonso da Graña, boticario, bezino desta dicha çibdad (...) por tienpo de ocho anos que corren dende la fecha desta carta asta ser fenesçidos, para que durante el dicho tienpo le tenga en su cassa y le enseñe el oficio de boticario, y le dé posada, y de comer, y bestido y estudio para deprender el dicho oficio. Y el dicho Alonso da Graña, dende luego resçibyó al dicho Gonçalo Souteliño en su cassa e botica por los dichos ocho años (...)". Aínda que falece ben mozo, seica non fixera os 25 anos de idade, un personaxe histórico do noso país é o pontevedrés Benito Soto Aboal (1805-1830), pirata do barrio da Moureira que capitaneou un buque chamado A Burla Negra. Disque a súa biografía inspirou os famosos versos que Espronceda titula Canción del Pirata e publica na revista El Artista en 1835. Na actualidade levan o apelido Souto tanto o escritor e músico galego Xurxo Souto Eiroa como a poeta Lorena Souto, autora de Coleópteros (2018). Non queremos esquecer neste apartado a tamén poeta María Neves Soutelo, gañadora da XX edición do Eusebio Lorenzo Baleirón (2007) pola súa obra Código poético. E, alén diso, queremos traer á nosa memoria a voz do poeta do mar Paco Souto (1962-2017), de quen lembramos non unicamente aquela obra que titulou As árvores do incesto (1995), senón tamén o seu traballo como codirector na colección de poesía Caldeirón, na que se lanzan as obras galardoadas no Premio de Poesía Erótica Illas Sisargas. Se Soutelo sofre unha dupla sufixación (–ellu e –inu) xorden lugares denominados Souteliño Se ao substantivo souto lle engadimos un adxectivo poden xurdir topónimos como Soutolongo, que aparecen tanto en San Martiño de Rebordelo (Cotobade) como na parroquia de Santa María de Soutolongo (Lalín). Como apelido unicamente temos constancia dunhas nove persoas que o usan na provincia de Ourense, mais na forma Sotolongo. Este apelido está abocado a desaparecer; e iso que é ben antigo pois xa se certifica na obra de Anselmo López Carreira titulada Fragmentos de notarios: Ourense, séculos XIV-XVI. Nela dáse conta dun Gonçalvo Lopes de Soutolongo o 23 de decembro de 1435. No século seguinte, o 15 de agosto de 1585, aparece un Juan Pérez de Soutolongo, "vezino de la felegresía de San Tomé de Jabina" que está obrigado a lle entregar a San Martiño Pinario certa renda de trigo e galiñas polos partidos de Xaviña e Bergantiños.