Ás veces, para negar dous elementos, atopamos frases negativas construídas cun primeiro adverbio non e un segundo nin (por exemplo: Hoxe non almorcei nin xantei) aínda que tamén podemos —e é máis frecuente— construír a frase con nin nos dous casos (Hoxe nin almorcei nin xantei). As dúas teñen practicamente o mesmo significado.
De todos os xeitos, coa mesma construción …nin…nin… podemos atopar maiormente tres empregos diferenciados:
1.- Negar exclusivamente as dúas posibilidades, simplemente os dous extremos, como en:
Nin almorcei nin xantei,
Nin chamou nin escribiu
Nin veu en tren nin en avión
É dicir, non foi nin unha cousa nin a outra
2.- Negar as dúas posibilidades, os dous extremos, abrindo unha terceira vía, un “territorio do medio” que si se aceptaría:
Non collas nin tanto nin tan pouco
Suxeriríase unha posibilidade intermedia
A construción aparece abundantemente con este uso en frases feitas e locucións xa citadas ou novas, como:
Nin tanto “Arre!” que fuxa nin tanto “Xo! que pare
Nin tanto ao mar nin tanto á terra
Nin dous nin douscentos
Nin moito aló nin moito acó
3.- Negar as dúas posibilidades, os dous extremos, e máis a totalidade do que se pode incluír no que eles representan:
El nese asunto nin ata nin desata
Neste caso, para ben entendermos o sentido, poderiamos utilizar un verbo que englobe os dous significados, acompañado do adverbio de cantidade nada (ou nadiña, que aínda é máis expresivo e intensivo). No exemplo proposto viría sendo El nese asunto non decide nadiña/non manda nadiña.
Naturalmente, esta terceira posibilidade, este sentido absoluto, débese desprender do contexto da utilización da frase, e o normal é que o teñan unha serie de locucións como nin pouco nin moito, nin arre nin xo ou nin pía nin toa. Por exemplo:
Non comeu nin pouco nin moito (= non comeu nadiña)
Eu chamaba, e el nin “Arre!” nin “Xo!” (=non se movía en absoluto)
Ti vela? Nin pía nin toa. (=non reacciona nada)
Esta última expresión (nin pía nin toa) que hoxe citamos utiliza os verbos piar e toar como sinónimos de ‘non emitir ningún son, non dar sinais de vida’ e de aí pasa a ‘permanecer silencioso e inmóbil, non facer caso ningún’. Unha variante da locución, co mesmo significado, é nin toa nin zoa.
E lembremos para remate (aínda que neste caso o nin…nin… está incorporado á palabra) un expresivo modismo galego: ser un ninguén que vai para ningures. A frase viría equivalendo ao español ser un don nadie ou non pintar nada.
Despidámonos, xa, cun fermoso arrolo tradicional:
Non te troco, meu meniño,
non te troco, meu amor,
nin pola prata da lúa
nin polo ouro do sol!
Por nadiña!
