Meiriño, Meixide, Meixoeiro, Mesego, Miñóns, Moia, Monteira e Monteiro

"(...) sepan quantos esta carta de venta vieren como yo, Gonçaluo Meiriño, hijo de Artur Meiriño, vezino del lugar das Lamas de la abadía de la Trenidad (...)”. Deste xeito comeza unha escritura de venda pola que o citado Gonzalo se desprende dunha viña da súa posesión e que adquire o 22 de novembro de 1559 o mercador compostelán Francisco González. Tempo atrás, en 1533, o mesmo “Gonçalo Meyriño, vecino de Pinor (...), está preso e detenido en la carçel del concejo de la çibdad de Santiago”. O relevante destas dúas referencias documentais é a presenza do apelido Meiriño ben grafado en galego, pois na actualidade convive coa forma castelanizada Merino. Deste último modo compróbase en 22 concellos (á cabeza dos que están Vilar de Barrio, Meira, Baños de Molgas, Salvaterra de Miño e Crecente) e úsano máis de 700 persoas que sumadas ás que empregan Meiriño ascenden a case 1.400. Neste último xeito aparece en Carballeda de Avia, Melón, Ribadavia, Beade, San Cristovo de Cea, Piñor e 15 municipios máis. No que afecta a toponimia, só existe un lugar en todo país denominado Meiriño, concretamente en San Mamede de Momán (Xermade). Este termo, que deriva do vocábulo maiorinus, vai ligado ao oficio que desempeñaban algúns representantes dos señoríos. Meiriño é, logo, unha persoa que exerce a xustiza nunha determinada xurisdición. Debido a isto, cómpre ter presente que quizais boa parte das persoas que o usan como apelido o herdasen dun antepasado que exerceu tal oficio; este quedaría primeiro como ecónimo ou alcume e despois propiamente como apelido. Meiriño deriva do vocábulo 'maiorinus', ligado ao oficio que desempeñaban algúns representantes dos señoríos Luz Méndez na súa Toponimia de Agolada sinala que o xenitivo do nome persoal Maxitus (ou Magito), presente no medievo e vinculado seguramente con Maximus, forma o topónimo Meixide. Como curiosidade sinalamos que nun texto do Tombo de Celanova de setembro de 952 se certifica que entre os habitantes da vila de Queiroga (Carioga) está un tal Magito (“de homines kariocanos nominibus, Hiquila, Hermegildo, Servando, Rafrac, Arguado, et suos antenatos, Sagildo, Matigo, Nunni”). Cinco son propiamente os lugares que levan a denominación Meixide, un que se di Mexide e dúas as parroquias que portan o primeiro dos topónimos: San Pedro de Meixide (Palas de Rei) e Santa María de Meixide (A Veiga). No que afecta as persoas que o usan como “nome de familia”, debemos sinalar que son varios centos as que o teñen nas formas Meijide e Meigide. Con este apelido podemos citar o escritor arousán Carlos (González) Meixide e o deseñador e ilustrador Andrés Meixide. No plano etimolóxico, e en atención ao que sinala Anxo Rodríguez Lemos, de non derivar dun alcume e ter unha procedencia toponímica, o apelido tería a súa razón de ser nun lugar no que abundasen as ameixeiras. Guiándonos agora por Gonzalo Navaza, vese oportuno mergullarnos no topónimo Meixoeiro e outros (Manxueiro, Meixueiro...), que proceden da voz ameixeira e identifica a planta froiteira Prunus doméstica. Co nome Meixoeiro constátanse catro entidades de poboación na Galiza, así como un Meixueiro. Destes fitotopónimos xorde o apelido que hoxe levan poucas persoas no país; segundo o ILG non superan as 10 e só se rexistran na cidade de Pontevedra na forma Meijoeiro. Se ben como Meijueiro hai case 150 distribuídas por Cotobade, Cerdedo, Pontevedra e Vigo; como Meixeiro, recollido nestes dous últimos concellos e no de Crecente só aparecen 30. En relación co apelido, é interesante un foro que concede “Don Diego Ozores de Sotomayor, cavallero del ávito de Santiago, gentil hombre de la boca de Su Magestad y su administrador deste Gran Ospital Real de Señor Santiago de Galicia”, que leva data de 1640. O patrimonio suxeito a este contrato resulta ser o lugar dos Xerpes (Santa María de Budiño) e as persoas beneficiadas son Alonso de Verdeal (labrego desa freguesía) e “Alonso de Meixoeiro, así mesmo labrador, vezino de la felegresía de Santa María de Casofreito” (Castrofeito – O Pino). O xenitivo do nome persoal 'Maxitus' ou 'Magito' forma o topónimo Meixide Tamén Navaza asegura que o topónimo Mesego vén do substantivo messe (seitura ou colleita de cereais) e do verbo meto (segar ou seiturar). Son unicamente catro os lugares así chamados e que se localizan en Santa María dos Baños (Cuntis), San Salvador de Cristiñade (Ponteareas) e Santa María de Mesego (O Carballiño). O templo desta última parroquia foi, outrora, priorado dependente do mosteiro de San Martiño Pinario. Como apelido contamos con dúas variantes: Mesejo, que se estende por 13 concellos (entre os que están Val do Dubra, Cuntis, A Rúa, Carballo e Negreira) e que usan unas 240 persoas; e Mesego, que só se observa en Cuntis e na Estrada e designan pouco máis de 60 persoas. A primeira das formas usouna o escritor e membro das Irmandades da Fala Manuel Mesejo Campos (1901-1924), actor e director teatral nado en Cuntis no que se ten mergullado o escritor Marcos Seixo. Tamén nesas terras recollemos un dos testemuños máis pretéritos como apelido, concretamente na escritura de poder que lle expide o cóengo e protonotario apostólico Xoán de Mondragón ao seu sobriño homónimo para que, a partir desa data (2 de outubro de 1533) poida “pedyr e demandar, resçibyr e recabdar, e cobrar de Byeyto da Guerra e de Bastián de Mesego, e de Gregorio do Cadavoo (...) todas e quelesqueira quantías de maravedís e pan de renta (...)” que ten na “tyerra dos Vaños y su comarca como de toda tyerra de Vea”. Unhas 450 persoas empregan o apelido Miñones, aínda que a forma propiamente galega é Miñóns. Espállase por Vimianzo, Camariñas, Laxe, Zas e dez concellos máis, aínda que o topónimo só aparece en San Pedro de Buxantes (Dumbría) e en singular en Santiago de Mens (Malpica de Bergantiños). Sobre a súa etimoloxía, desde a Asociación Galega de Onomástica indícase que posúe unha orixe escura, quizais prerromana e emparentada coa raíz do nome do río Miño. Un arrendamento do 26 de outubro de 1533 informa de que o chantre compostelán “Juan de Megarejo” é “tenençiero de la tenençia de San Martyno de Calvos, e Myñóns, e Santyso de Cornado”. Do substantivo 'messe' (seitura ou colleita de cereais) e do verbo 'meto' (segar ou seiturar) xorde o topónimo Mesego Moia, Vilar de Moia e Quintá de Moia son entidades de poboación de Navia de Suarna, todas localizadas na parroquia de Santiago de Moia. Como antropónimo familiar só se grafa na forma castelanizada Moya en algo así como 14 concellos, encabezados polos de Padrenda, Ares, Vilagarcía de Arousa e Cambre; e úsano non máis de 250 persoas. En 1522 era “Vasco Fernández da Casa, clérigo de Santiago da Moeja, de la diócesis de Lugo”; e uns corenta anos antes, concretamente en 1483, exerce de notario público un Juan de Moya, segundo consta nun foro que lle concede o abade do mosteiro de Samos a Diego de Lemos de certas herdades situadas en San Romao de Moreda (Pantón). Outro eclesiástico, “Fernando López de Navya, clérigo del beneficio parrochial yglesia de Santiago de Moya” asignáballe poder o 18 de xuño de 1540 a “Pero de Moya, vecino de Villarpandín, que hes en terra de Navia” para que no seu nome puidese renunciar ao citado beneficio curado. Aínda que na forma castelanizada, usa este apelido o coruñés Luís Rodríguez Moya, copiloto que conta con maior número recoñecementos no Campionato do Mundo de Rallys. Se bebemos das investigacións de José António Souto Cabo identificamos como galego o trobador Martín Moxa, ao servizo de Afonso IX “O Sabio”. O profesor Souto Cabo, sinálao deste xeito: “localizamos um cónego compostelano, ‘Martinus Iohannis, dictus Moxe’ (...) em cujo apelido latinizante podemos reconhecer o ‘Moxa’ aposto ao nome do poeta”. E engade que “esse (cónego-)arcediago tinha morado numa casa da rua compostelana da (Fonte da) Rainha e que contava com propriedades em Lestrove (c. Dodro)”. A forma Moxa estaría extinguida na actualidade, aínda que se contempla en documentos do s. XVI conservados no AHUS e no ACS. Un deles vén a ser unha carta de pagamento outorgada o 20 de decembro de 1537 por “Rodrigo del Caño, azabachero, vezino de la çibdad” de Santiago. Con ela dábase “por pago, contento y satisfecho de Francisco de Moja, vezino de Melid, de çinco ducados e dos reales, e una taça de plata de peso de un marco, e medio real que el dicho Francisco de Moja le diera y pagara por y en nonbre de Lopo de Meyxide, vezino de Furelos, que el dicho Lopo de Meyxide le devía al dicho Rodrigo del Caño”. No ano 1522 o mesmo Francisco de Moja ten grafado o seu apelido como Moxa, do mesmo modo que o usa Pedro da Moxa, de Monforte de Lemos, en 1560. Vinculado cos oficios é o apelido Monteiro, pois a persoa que participa nunha cazaría así se denomina. Na diplomática galega rexístrase, por exemplo, nun pergameo de 1274 (conservado no AHN e procedente do Mosteiro de Montederramo) no que un Macía Eáns e a súa muller María Salvadoret lles venden catro pezas de viña a Xoán Gabián e a Tareixa Rodríguez. Entre as testemuñas do acordo está un “Pero Monteyro, ome de Johán Gauián”. Conservado na Fundación Penzol custódiase un pergameo de 1401 no que se afirma que “Eynes Fernandes, filla que foi de don Fernán Martines” e o seu marido, “Fernan Monteyro”, lle venden a un matrimonio certa vivenda que posuían. Monteiro está vinculado coas persoas que participan nas cazarías Na actualidade o apelido Monteiro está presente en 24 concellos (entre eles os de Paderne, Carballeda de Valdeorras, Toén, Salceda de Caselas e Viveiro), pero tamén fica na forma castelanizada Montero en 166 municipios (Pontedeva, Ramirás, Ares, Cariño e Boimorto son varios deles). En total suman máis de 9.250 persoas as que usan o apelido composto Monteiro-Maia (e a súa variante castelanizada) que se localizan unicamente en Compostela e pouco máis ascenden que a unha ducia. No que afecta a toponimia, cinco son os lugares que teñen tal denominación, localizados en Ares, Arzúa, Gondomar, Tui e Viveiro. Aínda que tamén existe algún topónimo denominado Monteira, de cando en vez ten aparecido como antropónimo feminino. Velaí fica o testamento de “Afonso Monteyro que por otro nonbre me llamo de Mouro/, soltero, hijo que fuy e finqué de Bastián Mouro e María Monteyra, mis padre e madre, natural de San Pedro de Felgueyra” (hogano no concello de Bande). Neste documento, do que dá fe o notario correspondente no mes de novembro de 1566, tamén se percibe o feito curioso e para nada estraño de empregar por aquela época un apelido determinado e, noutro momento ou noutro territorio, usar un diferente. Dito noutras palabras: nunha etapa da vida un pode ser apelidado Monteiro e tempo máis tarde Mouro, por exemplo. Aquí, polo que se ve, o titular dálle máis prioridade ao apelido materno que ao paterno. Na forma castelá, ademais do presidente do goberno español Eugenio Montero Ríos (1832-1914), tamén se apelida así o outrora presidente da RAG Xesús Alonso Montero.