Como dicilo?

Máis canteiros

Cantóns da Coruña
photo_camera Aspecto dos cantóns da Coruña

Como prometimos a semana pasada, continuamos co mesmo asunto no canto de abandonalo. No canto de, velaí unha nova locución equivalente a ‘en lugar de’.

O Dicionario da Lingua Portuguesa da Porto Editora recolle como segunda acepción de canteiro (a primeira é "artista que trabalha em cantaría")  a de "pequena área demarcada de terreno ajardinado". Failles pensar iso nalgo ?

Pois claro: nese xardín público e zona de paseo que os galegos, mesmo en castelán, chamamos cantón. Moitas cidades e vilas galegas conservan os seus cantóns: A Coruña (Cantón grande e Cantón pequeno), Ferrol, Lugo, Ourense, Ribadeo, Ortigueira, Chantada, etc. Outras perderon a superficie axardinada e foron enlousadas conservando o nome (cantóns de Betanzos ou de Padrón) cando non desapareceu o nome (como en Ferreira do Valadouro) ou se esfumaron xardíns e mais denominación. Curiosamente, a palabra cantón con ese significado  –que non existe en castelán – non figura no dicionario on line da Academia Galega, onde só existe co sentido coñecido de circunscrición territorial suíza ou  francesa.

Pois, recuriosamente (permítanme a brincadeira) as dúas palabras  -a do xardín e a da circunscrición territorial- parecen remontarse a unha orixe común, a de canto como ‘esquina, beiril, etc.’ e a de ‘recanto, recuncho’ que xa comentamos no artigo anterior. O cantón non é un prado senón zonas axardinadas cercadas por beiras baixiñas, orixinalmente de pedra. Como se ve, tamén confluímos coa palabra canto no sentido de ‘pedra’.

E pasaremos agora á fala grupal, o latín dos canteiros, verbo xido ou dos arxinas. Trátase –igual que outras falas profesionais (barallete dos afiadores, falas de cesteiros ou de telleiros, etc.)-  dun amplo léxico que permite falar sen que os de fóra da comunidade  entendan o que se di.

No latín dos canteiros hai algunhas palabras que teñen orixe no euskera. Efectivamente, parece que a partir do século XVI foi abondosa a presenza de canteiros bascos na Galiza, chamados para reconstruíren castelos, torres, pazos e igrexas derrubados polos Irmandiños. Esa é a razón pola que no léxico que os nosos canteiros crearon aparecen voces como arria ‘pedra’, chacurro, ‘can’, oreta ‘auga’ ou o adverbio de afirmación bai ‘si’. E a propia denominación dos canteiros: arginas.

Diremos, para rematar que o apelido Harguindey é orixinal de Iparralde, País Basco Norte ou País Basco francés. A súa forma orixinal é harguindegui e o seu significado… casa do canteiro. Poucos dos meus familiares máis ou menos próximos han coñecer seguramente a orixe do apelido. Claro que os nosos devanceiros instaláronse en Compostela xa hai máis de douscentos anos. 

E, por certo, non viñeron traballar como canteiros senón como coireiros, como curtidores.

Comentarios