Enevelaricidio

Un dos trazos máis sobranceiros do galego é a pronuncia do ene velar /ŋ/, representado en interior de palabra con NH: unha, algunha, ningunha, menhir, inhumano, inhóspito... e que pronunciamos case sempre en final de palabra ante vogal: un avión azul (uŋ avióŋ azul). Isto último facémolo falando na lingua que sexa, por iso é un dos trazos de galeguidade máis rechamantes, porque mesmo no castelán de Galicia tamén é a pronuncia normal: "estáŋ eŋ alerta", e non "estanenalerta", "vaŋ eŋ avióŋ" e non "vanenavión". Un rapaz de Narón de nome inesquecible, Arsenio Iglesias, contárame unha anécdota curiosa sobre esta pronuncia tan nosa: el traballa na DGT en Bilbo e nunha ocasión viñera unha rapaza facer uns trámites. Arsenio dixéralle: "Pon aquí nombre y apellidos" e a muller respondeulle: "No me trates de usted", pois Arsenio pronunciara con ene velar "ponhaquí nombre..." e a moza entendéralle "pongaquí..." acostumada ao castelán normal "ponaquí...". Lembro que cando botaron a andar a TVG, algúns locutores pronunciaban "unha" pero non "uŋ avióŋ azul", polo que lles tiñan que escribir "unh aviónh azul" para lles acordar que debían facer velar. Recorrían a estes trucos (como a lles escribir con maiúsculas as vogais abertas) para que aquel galego oral fose o máis correcto posible en persoas que viñan traballar nun medio en galego sen case ningunha práctica no idioma fóra do micro. En concreto lembro dúas locutoras que pronunciaban cousas como "enanos anteriores", "prenderon lume conachas" ou "enaguas internacionais". Viñan de traballar en medios en castelán onde foran reeducadas fonética e prosodicamente e non houbo xeito a corrixilas porque para elas "o falar dos medios" era ao xeito castelán. A culpa era de quen seleccionaba para os medios galegos persoas que non eran válidas nin modelos de oralidade. O pándigo do meu avó Rique cando atendía o parte do tempo de RNE sempre se esmendrellaba a rir cando escoitaba aquilo de "en la mar marejada conolas de tres a cuatro metros". Serán brutos! –dicía el. Oralidade na escola Un estudo da UVigo detectou como a pronuncia do ene alveolar (nunavión nonai dereito) avanza entre a poboación escolar, sobre todo entre a que ten como lingua familiar, social e escolar o castelán e, asemade, está máis exposta ás canles infantís de TV en castelán e ás redes sociais. Entre o estudantado recúa a pronuncia do ene velar e no seu lugar avanza a do alveloar, mesmo entre alumnado castelanfalante (?) de Primario dalgunhas zonas rurais, aínda que a lingua dos pais e da contorna social sexa o galego. Nos últimos exames orais para o Celga-4 pedíronlles aos examinadores "laxitude" cos enes velares e demais "cousas raras" do galego Ás universidades xa nos empeza a chegar alumnado que non pronuncia o ene velar (das vogais abertas hoxe mellor non falar) mais que "aprobou galego sempre con moi boa nota". Algo falla no ensino cando non se avalía (ben) a oralidade e non se corrixen e se consenten estas cousas. Non sei cal será a explicación, igual a masificación, se cadra que os programas están centrados en contidos e teiman en competencias escritas, o contexto social desgaleguizador e galegófobo impulsado pola Xunta e consentido pola nosa nomenclatura cultural, a sobreexposición a redes e medios en castelán. Non o sei. Chocoume non hai moito nun concerto de música galega como nas alocucións ao público algún(ha)s cantantes alveolarizaban os enes dunha maneira arrepiante. Non sei, se cadra é que me pode a deformación profesional, pero o que si sei é que nas últimas convocatorias dos exames orais para o Celga-4 pedíronlles aos examinadores "laxitude" cos enes velares e demais "cousas raras" do galego. Outros idiomas Se a estes factores amecemos as cuñas publicitarias feitas por locutores galegos para emisoras de aquí –tanto en galego coma en castelán– ou escoitamos a diario locutores que na vida saíron de Tui, de Monforte ou de Viveiro, a falaren impostadamente con enes alveolares como se fosen de Navalcarnero ou de Cuernavaca, entón poderemos entender que a estratexia de desgaleguización (ou de inducida autoxenreira) tamén pasa polo arrasamento do máis mínimo e insignificante trazo oral diferencial. Xa me dirán como van poder falar ben o inglés ou o francés eses locutores (ou profesores, ou alumnos ou cantantes), que tiñan que ser modélicos, se non dan pronunciado a palatal de SanXenXo ou as vogais abertas, que existen nesas linguas, ou sequera o ene velar que fai distinguir no inglés along (ene velar) de alone (alevolar). Se non as dan feito en galego, non podo imaxinar que as dean articulado neses idiomas. Cando se darán conta de que falando ben galego teñen moito camiño andado para falar ben esoutras linguas? Pero para falaren ben o galego queren melloradas moitas cousas no ensino e nos medios, e tamén na práctica dos falantes conscientes, que deben ser exemplares.