Apelidos mal acentuados

O emprego da acentuación gráfica é fundamental para a correcta pronuncia dunha palabra. A ausencia de acento gráfico pode provocar pronuncias e lecturas erradas que mesmo poden chegar a se consolidar no idioma. Por exemplo, do microtopónimo Taibó, no concello de Sada, procede o actual apelido Taibo, pronunciado grave, precisamente por non lle acentuaren historicamente a vogal tónica. Hoxe hai 1.500 galegos e galegas apelidadas Taibo e ningún apelidado Taibó. O desprazamento acentual no apelido xa está plenamente consolidado. Porén, hai unha serie de topónimos (Sarriá por Sarria ou Mondáriz por Mondariz) e apelidos galegos que son moitas veces deformados pola prensa española, e logo parte dos seus usuarios xa os adoptan e reproducen deturpados. Do que acontece en Iberoamérica xa non lle podemos facer nada, coma é o caso do apelido Noboa dun ex presidente ecuatoriano, ou do futbolista arxentino Insúa. Quizais poidamos pensar que en América operou o fenómeno da analoxía e que Nóvoa pasou a Novoa/Noboa por influencia de apelidos como Balboa, do mesmo xeito que Insua debeu pasar a Insúa por analoxía con apelidos vascos frecuentes con esta terminación como Aizpurúa, Zaldúa, etc. Pero no noso propio país, por non acentuar correctamente Nóvoa, hai moita xente que le, escribe e pronuncia deturpadamente Novoa, cando é un apelido que procede de Santo Estevo de Nóvoa, en Carballeda de Avia. Os vicios do fútbol Seguíndomos con apelidos “famosos” lembremos o caso do futbolista vilagarcián Dani Abalo, que era sistematicamente chamado Ábalo por todos os comentaristas deportivos españois (e logo por algúns galegos), quizais porque recordaba o apelido castelán Ábalos que leva, por exemplo, o ex ministro José Luís Ábalos. Ou o futbolista vigués Iago Falque, chamado como Falqué desde que estivo na canteira do Barcelona, quizais por analoxía cos apelidos cataláns Ferré, Argenté, Jané; pronuncia da variedade oriental do catalá dos apelidos Ferrer, Argenter, Gener. A cousa non deixaría de ser unha anécdota pasaxeira se non fose porque os xornalistas “de aquí” repetiron e teimaron nos Ábalo, Falqué, Insúa e en toda canta modernallada denominativa lles chegou da metrópole. E esa repetición popularizouse. Gustavo Falque, presidente do Coruxo, pasou a ser denominado en toda a prensa galega como Gustavo Falqué e ao devandito futbolista rotúlanlle a camisola coa forma deturpada Falqué. Dos 300 Falque que hai –todos vigueses– estes dous son os únicos Falqué no mundo por obra e graza de xente con problemas de lecto-escritura. Ao seren “persoas públicas” a deturpación espállase máis doadamente. O propio Celso Emilio dicía que o seu segundo apelido era 'Miguez', con 'e' tónico Pero o peor de todo non é cando a prensa foránea pronuncia ou escribe teimosamente mal un apelido galego, o peor é cando as persoas portadoras dese apelido asimilan a deformación acentual e a reproducen por moda ou por inercia familiar (recente), como é o caso do apelido Davila ou Da Vila, deturpado en Dávila, ou do Miguez (ou Miguéns na súa forma occidental) deturpado en Míguez. No primeiro caso operaría a man castelanizadora dos rexistradores civís ao interpretaren que o apelido Davila sería un solemne e nobiliario castelán De Ávila ou Dávila. Para nada, entre nós o que temos é Davila ou Da Vila. Lembremos como a ex deputada Olalla Fernández Davila era sempre chamada Dávila no Congreso, na prensa madrileña, nos faladoiros; ou como o debuxante de viñetas Luís Davila é sistematicamente chamado Dávila mesmo por persoas comúns, porque escoitan Dávila en radio e televisión e len Dávila en libros e xornais. O humorista sempre retruca: "Non son Dávila, son Davila, da vila de Bueu". O peso do castelán No caso do apelido Miguez debeu operar a analoxía cos apelidos patronímicos, a maioría deles de acentuación grave: Estévez, López, Fernández, Méndez, Rodríguez... Pero debe ser Miguez, correspondente do Miguélez castelán. Aínda hoxe hai xente maior que di apelidarse Miguez, aínda que os seus fillos e netos xa se digan Míguez, como lles puxeron no DNI e como lles chamou todo o mundo ao lelo así, con acento gráfico. O propio Celso Emilio dicía que o seu segundo apelido era Miguez, con 'e' tónico. Eis o comezo destas deturpacións acentuais (castelanizadoras ou non) e na nosa man está podelas corrixir, tanto estas recentes coma outras antigas referidas aos usos de B, V, H, etc.; por exemplo Baliño por Valiño, Bal por Val, Viéitez por Biéitez, Hermo por Ermo, etc. Agardamos a saída do Dicionario dos Apelidos Galegos que está a rematar o Seminario de Onomástica da Real Academia Galega. Nel poderemos comprobar cales e como son as formas correctas dos apelidos galegos (coas súas variantes gráficas e xeográficas), con datación cronolóxica, evolución histórica e formas actuais. Coa información exhaustiva e rigorosa que nos ha fornecer a RAG, non debería haber desculpa ningunha para non os pórmos e usarmos correctamente, estes mal acentuados dos que agora falamos e outros que foron deformados por mans alleas con intereses asimiladores.