A anomalía española: as outras Constitucións europeas non obrigan a coñecer a lingua oficial

A comparación das normas fundamentais dos 27 Estados UE en materia lingüística pon no foco a rareza do texto español.
Concentración en defensa da lingua na illa da Toxa decorrida o pasado ano. (Foto: Nós Diario)
photo_camera Concentración en defensa da lingua na illa da Toxa (Foto: A Mesa).

No que se refire á lingua, a Constitución española é unha excepción no marco das leis fundamentais doutros Estados de Europa. A medula ósea da anomalía está na frase que vai despois do punto, cando, en referencia á lingua castelá di: "Todos os españois temos o deber de coñecela e o dereito a usala". Unha excepción case absoluta, xa que dos 27 Estados da UE só Bulgaria esixe o coñecemento da lingua oficial ao igual que España: "O estudo e o uso da lingua búlgara é un dereito e unha obriga para calquera cidadán búlgaro", recolle a súa Carta Magna.

A oficialidade das linguas

De feito, hai países que nin sequera falan de oficialidade, senón que a estipulan a través de leis ou emendas, ou simplemente deixan que se sobreentenda: a lingua do Estado é a lingua na que se escriben as leis. Este é o caso de países como Alemaña, Bélxica, Dinamarca, Finlandia, Grecia, Italia, Luxemburgo, Holanda e Suecia.

Na Constitución española, no título preliminar, apartado 31, lese: "O español é a lingua española oficial do Estado". Ningunha outra constitución da UE fai iso de outorgar a nacionalidade ás linguas de maneira tan ideolóxica e optan por formas máis neutrais: "A lingua da República é o francés" ou "En Hungría, a lingua oficial é o húngaro", por exemplo. 

O lingüista madrileño Rafael Sánchez Ferlosio observou que, se a Constitución se valía desta carambola das "linguas españolas" para colgarlle disimuladamente a etiqueta a galego, éuscaro, catalán e ao resto das linguas do estado, a formulación do enunciado implicaría que o arameo ou o francés, que a ollos dos redactores non son linguas "españolas", tamén poderían ser oficiais.

A obriga de coñecer

Con todo, a obrigatoriedade, a imposición do coñecemento dunha lingua como requisito forzoso para a cidadanía é un caso único en España e Bulgaria. Ninguén máis o fai. E isto non é unha anécdota na Constitución española, senón que revela un ideario que despreza e arrasa as demais linguas que se falan no Estado.

Na parte oitava, capítulo terceiro, lese: "As comunidades autónomas poderán asumir competencias nas seguintes materias"; e a única materia que trata da lingua é "o fomento da cultura e a investigación e, se é o caso, o ensino da lingua propia da Comunidade Autónoma".

Ensino

Outra anomalía é que a Carta Magna non di os nomes destas "outras" linguas, e tan pouco axeitada aos dereitos dos falantes. A Constitución non protexe a promoción do galego, nin protexe o seu desenvolvemento, nin garante o dereito dos galegos e galegas a recibir o ensino en galego -Estonia ou Eslovaquia fano coas súas minorías nacionais-, nin o dereito a dirixirse en galego a autoridades e institucións -garantida, por exemplo, por Estonia, Finlandia, República Checa e Romanía-, nin obriga a traducir todos os textos oficiais a linguas oficiais distintas do español -como fai Chipre.

As dúas únicas mencións á cuestión lingüística que propón a Constitución española son reafirmar a primacía do castelán e deixar a porta aberta a que as comunidades teñan competencias no ensino na súa lingua, case de maneira descritivo.

Xustiza

En Romanía, tamén se estabelece que "os cidadáns romaneses pertencentes a minorías nacionais teñen dereito a expresarse na súa lingua materna ante os tribunais". No ámbito da xustiza, España tamén coxea: non entrou na lexislación o dereito dos sospeitosos, acusados ou procesados a ser informados nunha lingua que entendan ou a utilizar un intérprete. Promulgado e protexido só polo dereito internacional, non entrou  na lexislación estatal até 2010 cunha lei orgánica, sen modificacións do texto constitucional. En Europa, polo menos Croacia, Italia, Estonia, a República Checa e Malta teñen este dereito.

Comentarios