A voltas coas distintas varas de medir a legalidade: poder ou impotencia

Nos comezos da Ilustración, Montesquieu, teorizou sobre a división de poderes para frear as ansias do Rei absolutista de controlalo todo. Non se discutía a pertinencia dun poder executivo, pero o Parlamento debía encarnar o poder lexislativo e os xuíces tiñan que ser independentes, só respectar o imperio da lei, para constituír un poder xudicial. Isto aconteceu hai case trescentos anos e no mundo dos medios de comunicación de masas e da política concibida como espectáculo, a auténtica independencia do poder xudicial está en cuestión. Os xuíces móstranse como actores autónomos do poder, baseados en ideoloxías concretas (como na supresión federal do dereito ao aborto en Estados Unidos) ou subordinados ao poder (a represión das mulleres en Irán). Por iso, este mes desexo analizar tres casos do presente e ollar as insuficiencias e a dobre vara de medir o poder xudicial no mundo. Os xuíces poden ser actores autónomos ou mostrarse subordinados ao poder Caso primeiro. No mundo globalizado onde vivimos non existe un auténtico dereito público internacional que se faga cumprir. O exemplo témolo na maior matanza, con Sudán, que se está a producir no mundo: a de palestinos a mans do estado terrorista de Israel. Todos os días asasinan nenas e nenos, persoas indefensas, fronte a pasividade mundial. Cando un tribunal tan respectable como o Internacional de Xustiza da Haia ditamina que os asentamentos Israelís en Cisxordania e Xerusalén Leste son ilegais, ninguén vai aplicar a sentenza, non hai apenas repercusións. O mundo interdependente de hoxe non animou a existencia dun mínimo poder xudicial internacional efectivo. Por iso, cando o Tribunal Penal Internacional, ao que non pertencen nin Estados Unidos nin Israel, condene este último como estado xenocida, todo quedará en papel mollado. Caso segundo. Os mesmos actores políticos que permiten a inexistencia dun sistema xurídico internacional respectado demandan desde o primeiro momento que a Comisión Electoral de Venezuela publique as actas electorais. Cando o Presidente Maduro solicitou o amparo do Tribunal Supremo do seu país para aclarar o resultado electoral, a oposición boicoteou o procedemento. Acusaba os dous órganos de chavistas. Non se entende como un conxunto de partidos autodenominados democráticos negan a independencia do poder xudicial, cando non puxeron problema en presentarse ás votacións. Semella que só os admitirían se lles deran a razón. En Venezuela, polo que fun recibindo directamente, semella que a oposición puido gañar, pero tamén resulta evidente que se ningunha das partes recoñece a mínima institucionalizade á outra, pouco se avanzará. Só iniciativas como a de Lula e Petro poden poñer sensatez no proceso. Caso terceiro. O poder xudicial, ou simplemente xuíces individuais, boicotean as leis aprobadas polo Parlamento como a de amnistía. Neste caso, a ruptura do equilibrio entre os tres poderes resulta evidente. O xudicial desobedece ao lexislativo pero, como se pode suspender ou procesar un xuíz ou unha Sala do Supremo? Mentres, nesta situación, persoas amnistiadas pola lei seguen a sufrir procesamentos, causas xudiciais, en definitiva a paralización da súa vida. Sen embargo, aquí os que negan validez a tribunais de fóra santifican os que actúan de acordo cos seus principios. Así se presenta a complexa situación, só para dilatar intencionalmente a aplicación da legalidade aprobada. Revisión dos poderes A partir dos tres casos sinalados cabe unha reflexión xeral: a división histórica de poderes de Montesquieu necesita unha revisión e actualización en profundidade. Deste xeito, no mundo globalizado actual, as limitacións que sofren as instancias internacionais de xustiza impiden de moi diversas formas o exercicio da mesma. Non se poden aplicar condenas efectivas ao terrorismo de Estado, non hai organismos internacionais independentes de verificación electoral (a Fundación Carter ou as declaracións baixo presión da ONU non cómpren aínda estes estándares), e condenas de índole política en determinados países non son revisadas de xeito áxil por organismos externos, non afectados polo debate nacional (como todo o relativo ao procès). Por outra parte, canto antes débense establecer mecanismos automáticos de control dos excesos da xudicatura, sexa un xuíz só ou una sala do Supremo (sempre baixo sospeita de actuar de acordo co estado profundo). A total impunidade coa que actúan algúns xuíces debe ser limitada, garantindo sempre os dereitos de persoas imputadas ou pendentes dunha redención de penas aos que no se les pode dilatar innecesariamente a resolución dos seus casos.