Ucraína: un ano de guerra

Por desgraza, faise o primeiro aniversario da Guerra de Ucraína. Un conflito destrutivo, pouco predicible e que cada día mostra o peor da realidade xeopolítica actual. Por unha banda, semella que o belicismo de Putin e Zelenski non para de incrementarse, ao tempo que o fin dos combates semella afastado. Pola contra, hai días, un xornal madrileño de ampla difusión mostraba a outra cara da guerra: os estudantes rusos e ucraínos do instituto de Torrevieja seguían a xogar e a partillar moitas experiencias adolescentes xuntos, porque na realidade estes dous pobos son moi próximos, e aínda que unha maioría de ucraínos procure consolidar a súa independencia e identidade, varios séculos de convivencia, de historia e vivencias comúns son complicadas de borrar. No fondo, o espectáculo de destrución e as mentiras dos dous bandos son protagonistas dunha guerra onde moitas verdades morreron ao inicio das hostilidades, mentres os mortos xa se contan por decenas de miles. Esta guerra constitúe unha operación xeopolítica de longo alcance. Todo xira ao redor da decadencia das superpotencias da segunda metade do século XX: Estados Unidos e Rusia (que antes era a URSS, algo ben distinto). Estados Unidos é consciente do forte declive da súa posición hexemónica global. Por iso, e con Biden, deixou de meterse directamente en conflitos pouco produtivos (Afganistán, Irán, Palestina, etc.), e prioriza ter baixo o seu férreo control a Occidente (e a OTAN serve para iso). A OTAN, de maneira declarada ou non, chegou ás portas de Rusia Europa, en particular Alemaña, sempre mirou para a nova Rusia, a quen pensaba mercarlle petróleo e gas nas vindeiras décadas. Coa guerra, isto rematou e un xigantesco (e pouco visible) reaxuste do mercado enerxético mundial púxose en marcha. Pola súa banda, Rusia non culminou ningunha das súas transicións: o capitalismo segue a ser fráxil e dependente (do Estado e da subordinación a outras potencias), non chegou a construír unha auténtica sociedade civil pluralista mentres volveu a unha inxusta sociedade de clases. O terceiro actor, China, decidiu non comparecer apenas. Primeiro, non adoita meterse en conflitos externos. Segundo, ten que resolver problemas propios, como a contracción do seu crecemento e, ademais, con esta crise merca hidrocarburos moito máis baratos. Novas armas Outra vantaxe da guerra e do notable rearme que vivimos é que o complexo militar-industrial global pode ensaiar novas armas, estratexias de combate e probar o que as tecnoloxías máis avanzadas supoñen para as guerras actuais. De feito, a xeografía, ou mellor dito os sistemas de información territorial, está gañando claramente á vella artillería, ás antigas máquinas de avanzar e matar. Bo negocio, menos para os rusos e ucraínos que seguen a morrer. Sobre os resultados concretos da guerra, pouco que dicir. A Ucraína independente consolidouse, Rusia como máximo poderase asentar en Crimea e no Donbass. Pero, para iso era mellor que o conflito, que marcará os sentimentos e identidades da Europa do Leste por décadas, non estoupase. Sobre as leccións e compromisos morais que tomar, eu anoto dous principais. Por unha banda, a Rusia de Putin e dos oligarcas necesita ser superada por outro réxime máis aberto, socialmente máis xusto; uns desexos que despois dunha derrota bélica poden afastarse da realidade. Por outra, o retorno de Occidente ao belicismo debe ser parado. Moi probablemente os europeos e os norteamericanos teñamos que mobilizarnos masivamente contra a guerra, para frear a deriva armamentística na que, sen decatarnos, nos fomos metendo este ano, apelando a unha causa supostamente xusta. As vítimas De novo, a pregunta que nos debemos facer é sobre as vítimas da guerra. Miles de ucraínos e rusos morreron este ano, decenas de miles foron feridos ou perderon o fogar. Resulta evidente que o imperialismo americano conseguiu un obxectivo moito tempo soñado: arrendar unha guerra. As armas son usadas nun escenario real e os obxectivos xeopolíticos cúmprense sen desprazar soldados, sen acumular mortos propios en casa. Da banda rusa, o control informativo e a inflamación nacionalista polo momento están funcionando fronte ás protestas internas. Os disidentes só poden fuxir, se non queren ser castigados ou mobilizados. En calquera caso, cumprirá ollar até onde se manterá a capacidade do réxime por xerar un consenso aparente. Sen dúbida, Rusia sairá debilitada desta guerra, que Putin non debeu iniciar. O único cálculo de Occidente é até onde debilitala sen humillación. Mentres, como informan os correspondentes, os cidadáns do Donbass, Zaporijia ou Khersón queren que esta destrución remate (o mesmo que os estudantes de Torrevieja). O aniversario da guerra remata cunha reconfiguración xeopolítica fonda. A OTAN, de xeito declarado ou non, chegou ás portas de Rusia. O réxime de Moscova viu cortadas as súas normais relacións con Europa. O conflito básico pola hexemonía mundial, Estados Unidos-China, continúa a desenvolverse sen moito ruído. En tanto, as cifras da morte e da destrución continúan a aumentar.