HBO: máis política que denuncia da enerxía nuclear

Os outros Chernóbil dos que non che falan

Antes de Chernóbil houbo outros desastres nucleares. Despois de Chernóbil houbo outros desastres nucleares. Despois de que leas estas liñas haberá outros desastres nucleares. Mais o desastre nuclear por excelencia, a ollos da opinión pública mundial, é Chernóbil. Iso xa era así antes de HBO producir unha serie de grande suceso. Agora éo moito máis.

Chernobyl
photo_camera Un fotograma da serie

"A lección de Chernobyl non é que o poder nuclear sexa perigoso. A lección é que a mentira, a arrogancia e a supresión da crítica pública son perigosas". Nesta sentenza de Craig Mazin, criador e escritor da serie, condénsase a tese desta produción de HBO. Chernobyl é ante todo unha historia sobre un pretenso poder totalitario, un Estado Leviatán que tenta por todos os medios ocultar a verdade sobre o desastre. E tamén unha oda ao poder dos individuos, o seu heroísmo, todo moi na típica retórica liberal da ficción norteamericana, "as persoas contra o estado".

Paradoxalmente, Mazin quería retratar con esta serie "como neste momento libramos unha guerra global en defensa da verdade". Ben, mais no canto de situar a acción nos EUA de Donald Trump, mortalmente enfrentado a medios críticos como The New York Times ou The Washington Post, a serie de HBO retrotráenos aos estertores da guerra fría para formular un alegato contra os métodos de control da información e da opinión vigorantes nunha URSS que vive o seu epílogo, con Mijail Gorbachov recén chegado á secretaría xeral do PCUS.

A explosión de Chernóbil aconteceu en abril de 1986. En marzo de 1979 ocorreu un sinistro na planta nuclear Trhee Mile Island, en Pensilvania, nos EUA. Un escape produciu unha nube radiactiva duns 30 quilómetros cadrados. Miles de persoas foron evacuadas, se ben non se reportou ningunha vítima mortal directa. Tamén coñecido como o desastre de Harrisburgh, e a diferenza do que ocorerría anos despois en Ucraína, os medios puxeron o acento nos aspectos técnicos do accidente —os riscos evidentes da enerxía nuclear— e nos erros humanos. Mais o asunto non foi elevado á categoría dunha crítica ao modo de produción capitalista no mesmísimo centro da potencia imperial estadunidense nen a forma en que o poder político administra (por utilizar un eufemismo) a información en caso de catástrofres.

Hai un filme que se asocia automaticamente con Harrisburgh, The syndrome of China, producido por Michael Douglas e protagonizado por el propio, a partillar elenco con Jack Lemmon e Jane Fonda. Mais en realidade The Syndrome of China —que relata un sinistro nuclear e como se oculta a verdade dos feitos ao público—foi case unha premonición: estreouse uns días antes de que se producise unha fuga no xenerador de vapor de Trhee Mile Island. O filme, aplaudido pola crítica, foi un suceso inmediato nas billeteiras e continúa a ser un alegato a favor do dereito á información. Como a serie Chernobyl, é tamén un canto á loita dos invididuos —a xornalista Jane Fonda, o camerógrafo Michael Douglas— enfrontados aos grandes aparatos, neste caso a corporación industrial propietaria da planta nuclear. Mais a diferenza de Chernobyl, en The Syndrome of China non hai unha crítica frontal ao sistema político e económico vixente nos EUA.

The Syndrome of China —que relata un sinistro nuclear e como se oculta a verdade dos feitos ao público—foi case unha premonición: estreouse uns días antes de que se producise unha fuga no xenerador de vapor de Trhee Mile Island

Three Mile Island 1979. Chernóbil 1986. E Fukushima, marzo de 2011. Nova hecatombe, desta volta na costa xaponesa, após un terremoto de magnitude 9 na escala de Richter. O sinistro alcanza o nível de gravidade 7 segundo a clasificación da Escala Internacional de Accidentes Nucleares, o mesmo rango da catástrofe ucraína. Máis de 100 mil persoas foron evacuadas. Fukushima estivo unhas semanas no foco da atención mediática mundial... e despois desapareceu por completo, esvaeceuse no ar, como se nunca tivese existido. Nada a ver con Chernóbil. Triunfou a transparencia no Xapón capitalista a diferenza do que acontecera na URSS socialista? Segundo os dados dos que dispomos, máis ben non: a posición de Xapón no índice internacional de liberdade de prensa pasou do posto 22, en 2011, ao 67 en 2018. O secretismo, o espallamento de medias verdades, a ocultación directa de información, non só interesaban á potencia nipona, tamén aos EUA, dado que a planta sinistrada fora deseñada pola corporación estadunidense General Electric.

O risco cero na tecnoloxía non existe e previsibelmente Fukushima non será o último sinistro nuclear de envergadura. Mais o que é evidente é que o dominio norteamericano sobre a factoría cultural global impón o seu relato unidimensional, unha historia onde só existe espazo para unha hecatombe, a de Chernóbil. Pensemos en quen produciu a serie, HBO, unha marca propiedade dun dos maiores emporios do capitalismo norteamericano, o holding ATT, un xigante empresarial que en 2018 obtivo uns ingresos por valor de 170 mil millóns de dólares. Está claro que ATT entre Harrisburgh (planta situada nos EUA) ou Fukushima (central deseñada por General Electric) e Chernóbil non ía ter a máis mínima dúbida, nomeadamento nun momento en que sectores das elites norteamericanas ven con inquietude como emerxen correntes dentro do Partido Demócrata (Bernie Sanders, Alexandra Ocasio-Cortez) que por vez primeira en décadas reivindican sen complexos a palabra socialismo. A serie, en todo caso, está concebida con intelixencia e admite diversos rexistros de lectura: a propia insistencia de Craig Mazin en presentala como un tributo á procura da verdade pode facela pasar como unha crítica, moi velada, iso si, á cruzada de Donald Trump contra a prensa progresista.

O dominio norteamericano sobre a factoría cultural global impón o seu relato unidimensional, unha historia onde só existe espazo para unha hecatombe, a de Chernóbil

Rusia en todo caso fica no albo e Vladimir Putin, a pesar de estar libre de toda sospeita de ser filosoviético, dáse por aludido. Tanto que os seus medios afíns criticaron a serie como "propagandista" e até está en estudo a produción dunha contra-serie coa versión de Moscova sobre a catástrofe. Un relato tan alternativo que naturalmente os viláns serían... axentes da CIA! Non tan aliñado con Putin, o produtor ruso Oleg Voinov, autor dun documentario sobre Chernóbil, gabou a factura técnica da serie escrita por Craig Mazin, embora afirme que "moitos dos feitos presentados como certos en realidade non o son".

Estamos, pois, ante unha serie sobre a verdade que non conta exactamente como foron as cousas? Licenzas criativas á marxe, até o crítico Mike Have, nas páxinas de The New York Times, viu nos fotogramas de Chernobyl "a propensión de Hollywood cara á inflación, cara a nos mostrar cousas que non ocorreron".

Chernobyl conta, por tanto, unha historia e faino coa mestría técnica indiscutíbel da industria norteamericana —a empregar, por certo, os sempre sólidos intérpretes británicos que poñen en beizos soviéticos un inglés que soa ben estraño en terras ucraínas. Mais a clave está, como sempre, en quen está detrás dos títulos de crédito e a que intereses serve.

Comentarios