África avanza a pesar do lastre do colonialismo europeo

Hoxe fanse seis décadas da creación da Organización para a Unidade Africana, precursora da actual Unión Africana (UA), que agrupa os 55 Estados do continente no que naceu o ser humano. Esta data, celebrada como o Día de África, conmemora unha organización cunha misión estabelecida baixo as premisas da descolonización e a promoción da cooperación internacional no sistema da Organización das Nacións Unidas (ONU). Malia os efectos de séculos de colonización por parte dos países europeos, que “afectaron directamente a organización social da poboación e a formación dos actuais Estados nacionais, e concluíron na inestabilidade política e os conflitos que padecen os países do continente”, refire Mans Unidas, a rexión é unha das zonas do planeta cun maior crecemento económico e manterase en 2023 e 2024 por riba da media global cun 4%, segundo a previsión do Banco Africano de Desenvolvemento, con até 11 países cun produto interior bruto (PIB) que medrará máis de 5,5% os vindeiros anos. Ao tempo, o continente tamén xoga un papel internacional cada día máis relevante e con perfil propio, apostando pola neutralidade na guerra en Ucraína e impulsando unha misión de paz para pór fin ao conflito que xa foi aprobada tanto polo presidente ucraíno, Volodimir Zelenski, como polo ruso, Vladimir Putin, neste caso encabezada por Suráfrica xunto a Senegal, Zambia, a República do Congo, Uganda e Exipto. Até o de agora, esta iniciativa é coa proposta de paz chinesa o movemento para alcanzar un alto o fogo máis avanzado. En paralelo, decorre unha grande actividade diplomática coas principais potencias, cun especial peso nas relacións con Rusia e sobre todo coa China, que executou 31% dos proxectos de infraestruturas en África en 2020, apunta Deloitte. Deixando a un lado os proxectos protagonizados por Beijing, como a primeira conexión ferroviaria directa entre o océano Atlántico e o Índico, nunha ruta que une Lobito, en Angola, con Dar es Salaam, en Tanzania, unha parte relevante do progreso económico e social das últimas décadas lígase co aumento da estabilidade política na maioría de países do continente, con varias intervencións militares coordinadas pola UA e un cerco cada vez maior aos réximes ditatoriais e ás violacións dos dereitos humanos. Así e todo, e cun maior impacto no centro do continente, a violencia e a inseguridade continúan a asolar zonas delimitadas onde as guerras entre Estados foron substituídas polos combates contra grupos armados e filiais de Al Qaeda e o Estado Islámico, neste contexto, Francia, co apoio doutros membros da Organización do Tratado do Atlántico Norte, despregou os seus militares en Mauritania, Malí, Burkina Faso, Níxer ou o Chad co gallo da loita contra o terrorismo, mais foron retirados o pasado ano entre o rexeitamento da poboación e as críticas pola falta de resultados na loita contra as organizacións xihadistas. Á vez, medrou a presenza na rexión do grupo ruso de mercenarios Wagner. O espolio das multinacionais No que atinxe á República Democrática do Congo, as accións bélicas de varios grupos armados, con énfase no leste do país, levaron a que 6,3 millóns de persoas tiveran que desprazarse no interior do país para fuxir da violencia, recollen os datos da ONU. Caddy Adzuba, xornalista e activista congolesa, explica que non é casual que o conflito se produza nesa parte do territorio, posto que é a máis rica en minerais do país, e que definiu como “unha guerra que Europa leva a cabo en África” co apoio das multinacionais mineiras, sinalando directamente Francia, Alemaña e os Estados Unidos como responsábeis. Estes conglomerados empresariais só buscan “extraer todos os minerais posíbeis, especialmente o coltan”, fomentando os enfrontamentos étnicos se é preciso para que os grupos armados que financian “teñan control sobre estes recursos naturais”. Precisamente a xestión sobre o seu principal recurso natural, os diamantes, é un dos eixos dos avances económicos das últimas décadas en Botswana, o que lle permitiu superar o PIB a valores de paridade de poder adquisitivo per cápita de países como o Brasil ou Ucraína, antes da invasión rusa, por medio do control público do sector, o que se traduciu nunha achega ao PIB que supera 20% e alcanza case 40% dos ingresos do orzamento estatal. Na outra beira, países como a República de Guinea, Malí, o Chad e Burkina Faso sumíronse na inestabilidade con varios golpes de Estado con éxito nos últimos anos. Outro tanto acontecera no Sudán, onde o 15 de abril a situación dexenerou aínda máis ao desatarse o que sería a terceira guerra civil na historia do país, tras o comezo dos combates entre as Forzas Armadas, lideradas por Abdel Fattah Al Burhan, e o grupo paramilitar das Forzas de Apoio Rápido (RSF), dirixidas por Mohamed Dagalo, acabando coas posibilidades dunha transición a un Goberno civil, como reclamaron os movementos sociais após a caída de Omar al Bashir en 2019. Neste conflito, amais dos intereses de Exipto e Arabia Saudita, tamén xogou un papel destacado a presión de Washington por impor as súas condicións para a transición, o que, admitiu Foreign Policy, empurrou os líderes militares e paramilitares a intentar gañar o poder coas armas, pero a costa dunha crise humanitaria que levou máis dun millón de persoas a fuxir da violencia. A pesar da oitava tregua desde o inicio das hostilidades, que comezou esta semana, os combates non cesaron e non hai indicios polo de agora de posibilidades dunha saída negociada no curto prazo como a que puxo fin en 2022 á guerra en Etiopía coa mediación da UA. Xa no noroeste, o principal conflito refírese á colonización do territorio da República Árabe Saharauí Democrática -membro da UA- por parte de Marrocos, unha loita armada que se intensificou en 2020 coa ruptura do alto o fogo, cun referendo de autodeterminación pendente que Rabat pugna por bloquear. O suahili, a lingua franca africana Entre as máis de 1.400 millóns de persoas que viven en África a lingua máis falada na actualidade é o suahili con máis de 200 millóns de falantes, o que tamén a converte nunha das linguas máis faladas do planeta. Malia ser orixinaria da costa do sueste africano, a facilidade para aprender o suahili e un movemento cada vez máis amplo para abandonar os idiomas dos colonizadores e reclamar a súa posición como lingua franca, cun importante compoñente panafricano, levaron á súa expansión, nese sentido, das 200 millóns de persoas que o falan só para 15 millóns é a súa lingua materna.