Domingos Merino: memoria do alcalde que se negou a ser brazo político da elite coruñesa

O BNG impulsa a homenaxe cívica que se lle tributa esta terza feira ao que foi o primeiro alcalde elixido polas urnas da Coruña após o golpe franquista.

d.merino
photo_camera Domingos Merino

El era de Monte Alto -concretamente das Atochas, a zona de tradición libertaria por excelencia- e  traballador, un comercial, alguén do pobo. O seu partido tiña un local na Agra do Orzán, moi modesto, onde case o primeiro que se vía ao entrar era unha neveira cun vaso enriba para que o que collía algún refresco deixara unhas moedas. A poucos metros, en campo aberto agora urbanizado, a militancia celebraba as festas de San Xoán con enormes lumeiradas. Xente de barrio. Galega. Da Coruña popular. Os poderes non podían permitir que estiveran no Goberno. Co bastón de mando, ademais. O nacionalista Domingos Merino era o alcalde da cidade en 1979, após recibir case 60.000 votos e chegar a un pacto nacional con outras forzas de esquerda. O primeiro do novo tempo, que din democrático pero no que seica tiñan que mandar os de sempre. Os que non deron tregua até botalo de María Pita.

Domingos Merino será homenaxeado esta terza feira na súa cidade, nun acto que se prevé multitudinario e que terá lugar ás 20:00 horas no Circo de Artesáns, onde o ex-rexedor -que non poderá acudir por problemas de saúde- desenvolveu outra das súas facetas: a de xogador de xadrez. Cúmprense 35 anos da súa toma de posesión. E a cidade debíalle unha, tanto a el como á súa xeración, aquela que saíu traumatizada e marxinada -o nacionalismo tardou catorce anos en volver ter representación no concello- após dous anos á fronte dun goberno local que tiña na súa cabeza intereses xerais moi afastados dos que durante o franquismo e logo tamén dominaron a cidade.

Acoso e derruba por parte da burguesía coruñesa

Foi o acoso e derribo daquel goberno un dos éxitos maiores da burguesía coruñesa. Pero lonxe estiveron aqueles sucesos de supoñer unha liorta local. Polo contrario, había detrás tamén unha presión para toda Galiza, como despois se comprobou. Non interesaba unha Coruña gobernada dende a esquerda e o nacionalismo que servira como exemplo para o resto do país. Si que os poderes fácticos da urbe mantiveran a forza para dominar o seu territorio, pero para influír tamén en Galiza. Como así foi.

A súa primeira decisión ao entrar no Pazo de María Pita foi a de retirar o busto de Franco, o que tampouco gustou.

Varios factores explican o que tivo que sufrir o goberno de Merino, o primeiro elixido (1979) en voto en urna desde o golpe franquista. A súa primeira decisión ao entrar no Pazo de María Pita foi a de retirar o busto de Franco, o que tampouco gustou. A súa caída evitou a desaparición total da simboloxía da ditadura, que segue presente na cidade 35 anos despois. E unhas das súas iniciativas políticas de máis alcance era o deseño dun novo Plan Xeral de Urbanismo, enfocado a limitar os excesos de cemento que tiñan na cabeza os moi poderosos construtores locais e que co aval do seguinte alcalde en gañar as eleccións converteríanse en norma. A burguesía da época non estaba disposta a que un comercial de Monte Alto lles puxese freo ás súas ansias de enriquecemento, seguramente lles doía máis esa cuestión que a da capitalidade, a que utilizaron como arma principal para minar o apoio ao goberno de Merino.

A disputa pola capitalidade durante o proceso autonómico, onde A Coruña reivindicaba ese dereito contra a candidatura de Compostela -que tiña máis apoios no país- tivo moito de artificio interesado e construído desde posicións reaccionarias (por moito que existise certa base histórica, até as Irmandades da Fala chamaron á Coruña “capital d'a nosa terra” cando convocaron o primeiro 25 de xullo en 1920). Certo é que moit@s d@s 100.000 manifestantes que saíron á cidade con esa demanda eran @s mesmos que pouco antes protagonizaran enormes marchas a prol da autonomía, pero desta vez estaban dirixidos por quen non tiña ningún interese polo autogoberno. A prensa local tivo un relevante papel. Moi simbólico resulta que o mesmo xornal local que animaba ás manifestacións autonomistas contra a chamada aldraxe falando dos “dereitos nacionais” de Galiza logo participara de marchas que cimentaron a fama dunha Coruña illada do resto do país, imaxe tópica que fixo fortuna. E afastada da realidade a pouco que un se mergulle nos seus barrios.

Negouse a que a condena ao intento de golpe de estado do 23-F de 1981 fose acompañada dunha loa á figura de Juan Carlos I

Non quixo poñerse á fronte deste proceso viciado Domingos Merino -e o localismo da cidade aínda lle chama “traidor” por iso- e aí comezou un acoso absoluto, que fixo moi complicada a súa continuidade no concello, onde dependía dos votos dun PSOE no que Francisco Vázquez comandaba o pacto cos poderes locais, que lle serviron para gañar as eleccións de 1983 con maioría absoluta e poñer en marcha así un proxecto político e social no que a galeguidade pasou a ser un estigma, que sufriron en propia carne moitos sectores da cidade.

Francisco Vázquez e Manuel Fraga

Malia negalo, os impulsores daquela operación manexaban tamén unha fonda vocación de influír en Galiza. Contra o que se adoita pensar, Vázquez foi a segunda persoa máis importante do fraguismo que fabricou a autonomía que hoxe coñecemos. A primeira, claro, foi Fraga. O seu pacto -apoiado polo que logo se coñecería como lobby de Iñás, co banqueiro José Luis Méndez e o editor Santiago Rey á fronte- devolveu dalgún xeito a capitalidade á Coruña, pero de forma subterránea  e limitada a unha Coruña das elites, non das persoas. Buscaban iso desde o principio.

As mesmas páxinas que se puxeron ao servizo do acoso a todo o que significaba aquel goberno local amosan estes días a súa incomodidade co acto

A caída de Merino, con todo, non estivo directamente provocada polo conflito da capitalidade, senón polo que agora se chama Cultura da Transición. O falso consenso desa época -que en realidade supoñía exclusión de quen non defendese o réxime do 78- criminalizaba a todo aquel contrario ás pautas de monarquía española, bipartidismo e democracia de baixa intensidade que xa definían o modelo, agora en declive. Entre eles estaba Merino. Negouse a que a condena ao intento de golpe de estado do 23-F de 1981 fose acompañada dunha loa á figura de Juan Carlos I -do que agora se sabe que estaba claramente involucrado naquela acción militar- e iso foi a escusa coa que lle retiraron o apoio algúns dos seus aliados, que concederon entón a alcaldía a López Menéndez, da UCD, o que se presentaba nos carteis electorais presumindo de “urbanista”. Máis claro, imposíbel. Logo gañaría Vázquez.

Na homenaxe, Xurxo Souto, López Valcárcel, Manuel Rivas, Felipe Senén...

Merino foi máis tarde deputado ou Vice-Valedor do Pobo, militando no BNG. Esa mesma organización é a que impulsa o acto de homenaxe desta terza feira e no que participaran tamén artistas como Xurxo Souto -que á fronte d'Os Diplomáticos de Monte Alto comezou recuperar a realidade dunha Coruña galega e popular contra o clixé imposto polas elites locais- escritores da chamada xeración poética De Amor e Desamor, como Xulio López Valcarcel ou Manuel Rivas, que ademais foi xefe de prensa do goberno de Merino, o xestor cultural Felipe Senén e persoas de distintas forzas políticas. Un xeito de recuperar unha figura histórica, pero tamén denunciar un tempo que non marchou de todo. As mesmas páxinas que se puxeron ao servizo do acoso a todo o que significaba aquel goberno local amosan estes días a súa incomodidade co acto. Se cadra, non é máis que un xeito de demostrar o seu temor á memoria como arma de presente.

Comentarios